Broă deh kòn tàm hìu uă ngan gơtìp ngòt rơngơ̆t, cau ùr geh bun pal deh is, ờ geh broă dong kờl bơh cau ndai, broă sền gàr bơh gah lơh sơnơm dê, den tàng broă di gơlan gơtìp ală bơta ờ niam bơh cau ùr geh bun là uă ngan. Ngòt rơngơ̆t ngan là bè hơ̆, mơya kung gam uă cau ùr tàm ală thôn, ƀòn tiah làng bol jơi bơtiàn ờ gal cau tàm càr Gia Lai kung gam geh bơta mờng deh kòn tàm hìu.

Tềng đăp mờ bơta mùl màl do, ală kấp mpồl cau ùr tàm 15 kơnhoàl, ƀòn drà dờng tàm càr Gia Lai neh geh dờp bơh Rơndăp broă 8 neh pơgồp bal mờ gah lơh sơnơm bơyai lơh mờr 100 dơ̆ mblàng yal, bơto bơtê tơnguh jơnau git wă mờ lam cau ùr deh kòn tàm hìu sơnơm, hòi jà geh mờr 7 rơbô nă oh mi cau ùr tàm sơnam deh kòn tus bal. Bơdìh hơ̆ tai, neh geh tă dong kờl ai 361 nă cau tàm mpồl cau ùr mờ khà priă rơlao 364 tơlăk đong.

Geh broă pơlam, bơto sồr nền nòn bơh ală cau đơng deh tàm thôn ƀòn dê, lŏ Anhen, kis tàm ƀòn Ar Quat, xã Đê Ar, kơnhoàl Mang Yang, càr Gia Lai pà git, lŏ rơ̆p ờ dờp mờ broă deh kòp is tàm hìu: “añ neh geh bun 8 nhai bloh. Kơno bi H’ Nhech bơto sồr, añ tus hìu sơnơm nàng kham, cit sơnơm rơcang kơrian kòp, ai sơnơm cèng rê nàng hùc. Tŭ lơi deh kòn den añ tus hìu sơnơm nàng deh”.

Bơh ală broă dong kờl bơh Rơndăp broă 8 kung bè bơh broă mblàng yal. Ală jơnau geh ai neh tơnguh jơnau git, wă tàm broă sền gàr bơta pràn kơl dang tàm ală oh mi cau ùr Jơi bơtiàn ờ gal cau, pơgồp bal tàm broă lơh geh tai bơta pràn nàng oh mi cau ùr tus tàm hìu sơnơm deh kòn mờ tus bal lơh jăt di mờ broă lơh khà kờp làng bol dê.

Tàm xã tiah ngài Đê Ar, kơnhoàl Mang Yang dê, geh uă ngan cau ùr kòn cau Nơnhàr rơwah broă deh is kòn tàm hìu, kong gơtìp mờ uă bơta rềs àr. Uă cau tài ờ git bè broă sền gàr bun. Broă lam sồr làng bol sơrbì bơhiàn deh is kòn tàm hìu gơtìp kal ke ngan. Ală “cau đơng deh thôn ƀòn” bè lŏ H’ Nhach là ală cau lơh broă dong kờl bơh Hìu sơnơm xã dê tàm tiah gơtìp uă kal ke Đê Ar do: “Tàm do añ mờng đơng tàm ƀòn ha là tàm ƀòn ndai, xã ndai kung tus sồr den añ kung tus nàng đơng deh. Tŭ ală cau kờñ he, bŭ lah trồ mang ha là trồ ngai añ kung gam lòt sơl tài geh ờ uă oh mi cau ùr kung gam ờ kờñ tus hìu sơnơm nàng deh kòn, den añ kung pal lòt tus hờ hìu. Di lah gŏ ờ gơtùi deh tàm hìu den añ rơ̆p pơlam nàng lòt deh kòn tàm hìu sơnơm”.

Jăt jơnau kờp bơh Hìu sơnơm kơnhoàl Mang Yang dê, nam 2023, kơnhoàl do geh 5 nă kòn se gơtìp chơ̆t, 1 nă cau mè chơ̆t. Ală kòn se gơtìp chơ̆t ndrờm ờ lòt kham bun tàm hìu sơnơm. Lŏ Lê Hồng Sâm, kwang bàng lơh sơnơm tàm Hìu sơnơm xã Đê Ar, kơnhoàl Mang Yang pà git, Hìu sơnơm xã neh bơyai lơh uă dơ̆ lam sồr oh mi cau ùr mờ cau tàm hìu nhă cau geh bun bañ deh is kòn tàm hìu: "Đê Ar là xã tiah ngài, tiah kal ke ngan. Mờ broă dong kờl bơh Rơndăp broă, tàm nam pa do bol añ neh lơh jăt broă tơnguh broă làng yal ai cau ùr tàm sơnam deh kòn in tus kham bun ai ală oh mi cau ùr in, hơ̆ sồng geh broă dong kờl ai cau ùr in lòt deh kòn tàm ală hìu sơnơm. Bơh ală rơndăp broă lơh do, añ kung gŏ là bè ală oh mi cau ùr neh geh tam gơl niam rơlao. Khà cau lòt deh kòn tàm hìu sơnơm neh gơguh uă rơlao mờ nam lài”.

Tềng đăp mờ bơta khà cau geh is kòn tàm hìu, khà chơ̆t tàm cau mè mờ kòn se gam uă, càr Gai lai neh lơh ngan lơh jăt uă broă lơh, tàm hơ̆ lơh ngan tŭ geh uă broă dong kờl bơh ală broă lơh, rơndăp broă dong kờl, tàm hơ̆ is ồn ngan là Rơndăp broă 8 Broă lơh jơnau kờñ dà lơgar bơtàu tơnguh lơh sa mpồl bơtiàn tiah làng bol jơi bơtiàn ờ gal cau mờ tiah kơh bơnơm, ai geh bơta pràn kwơ màng nàng rơhời tam gơl jơnau git wă, tơnguh uă bơta pràn kơl dang să jan ai cau mè mờ kòn se tàm tiah làng bol jơi bơtiàn ờ gal cau in.

Dăk Lăk bơyai broă bơsong lơh jat broă lơh dong kờl cau ùr jơi bơtiàn dồ ết nă cau sền gàr pràn kơl dang să jan

Poh lài, Mpồl Tam klăc cau ùr càr Dăk Lăk kung neh pơgồp bal mờ Sở lơh sơnơm bơyai lơh Pơrjum mìng dùl tơngume nàng sền wơl broă lơh jat ală broă lơh dong kờl cau ùr jơi bơtiàn dồ ết nă cau deh dùh lơngăp lơngai mờ sền gàr pràn kơl dang să jan kơnòm dềt tiah làng bol jơi bơtiàn dồ ết nă cau mờ tiah kơh bơnơm, tơngai bơh nam 2021-2025, pà gŏ ală cồng nha niam ngan tàm broă lơh do dê. Uă broă bơsong kung geh cau ala mat bơyai tus nàng tơnguh uă pràn kơl dang deh dùh mờ sền gàr kơnòm dềt tơngai pơn jat tai in.

Càr Dăk Lăk tŭ do geh rlau 132 rơbô 800 nă cau ùr jơi bơtiàn dồ ết nă cau bơh 18 sơnam rlau. Lơh jat ală tơngume geh jàu tàm Broă lơh jơnau kờñ dà lơgar “Bơtàu tơnguh lơh sa- mpồl bơtiàn tiah làng bol jơi bơtiàn dồ ết nă cau mờ tiah kơh bơnơm in”, tơngai bơh nam 2021-2030, Mpồl tam klăc cau ùr càr Dăk Lăk neh lam lơh Rơndăp broă lơh “Lơh jat ring bal ùr klau mờ bơsong ală broă jal mhar gơwèt mờ cau ùr” (hơ̆ là Rơndăp broă lơh sồ 8), dong kờl cau ùr, kơnòm dềt tàm 519 thôn, ƀòn gơwèt 54 xã kal ke uă ngan tàm càr dê, ai lài làng bol jơi bơtiàn dồ ết nă cau gơwèt hìu bơnhă rƀah, hìu bơnhă pa lik klàs rƀah, kơnòm ùr dềt là cau gơtìp tăc bro, gơtìp lơh pờng tàm hìu bơnhă, gơtìp aniai bĭc bài, ntrờn làng bol lơh broă ờ lơngăp lơngai, cau ùr kuĕt kơlte.

Pơgồp bal mờ Sở Lơh sơnơm càr Dăk Lăk lơh jat Rơndăp broă lơh sền gàr pràn kơl dang làng bol in, tơnguh uă bơta pràn să jan, dờng pràn să jan ai làng bol jơi bơtiàn dồ ết nă cau in, rcang lài kơryan rơngai ờ sô ai kơnòm dềt in (gơwèt Rơndăp broă lơh sồ 7). Tàm hơ̆, tơrgùm lam lơh 4 bơnah broă lơh dong kờl, geh: Sền gàr lài mờ tŭ deh; Dong kờl sền gàr tàm tŭ deh; Dong kờl sền gàr tơnơ̆ tŭ deh mờ sền gàr pràn kơl dang să jan  kơnòm dềt in. Bơh nam 2021 tus tŭ do, jơh gùt càr neh bơyai lơh 20 dơ̆ pơrjum mblàng yal, tề lam bè bơta gĭt wă lơh mè lơngăp lơngai ai mờr 2 rơbô nă cau ùr tàm sơnam deh dùh in; mblàng yal pràn kơl dang să jan deh dùh ai rlau 80% cau ùr jơi bơtiàn dồ ết nă cau geh khà deh kòn tàm hìu uă; pà 8 rơbô nơm sră mblàng yal bè rcang lài lơh pờng tàm hìu bơnhă mờ bơta gĭt wă lơh mè lơngăp lơngai tus mờ cau tàm mpồl cau ùr mờ làng bol tàm tiah làng bol jơi bơtiàn dồ ết nă cau in.

Tàm pơrjum, cau ala mat neh cribơyai bè ală bơta kal ke, kòl yan tàm broă lam lơh jat bơnah broă lơh dong kờl cau ùr jơi bơtiàn dồ ết nă cau in deh dùh lơngăp lơngai. Mò Nguyễn Thị Mỹ Linh, Anih tờm gròi sền kòp tê jê să càr Dăk Lăk đơs bơta geh ngan: “Ƀộ Lơh sơnơm mờ Sở Lơh sơnơm là mpồl lơh broă lam lài bơto pơlam lam lơh ală broă lơh ờs mờng, ai priă jền den rơ̆p bơh Anih duh broă làng bol càr dê tàm pà ai Anih duh broă làng bol kơnhoàl dê in. Gơwèt mờ kấp kơnhoàl, Hìu sơnơm là tiah tờm tă pơgồp jơnau đơs nàng lơh broă rơndăp lơh pơyoa Anih duh broă làng bol kơnhoàl in ai lơh jat. Mơya tàm tŭ pơgồp bal đah Anih duh broă làng bol kơnhoàl mờ Hìu sơnơm kơnhoàl gam uă ngan bơta ờ niam, kal ke, ờ hềt geh bơta dồ ròt bal, niam ngan. Gơlam tus bàr pe kơnhoàl ai lơh jat broă rơndăp lơh lơyài, lam lơh ală broă lơh ờ hềt uă, ai priă lơyài mờ tŭ tơngai”.

Bơh ală bơta kal ke pa đơs do, cau ala mat dan geh ală broă song nàng kờñ tơnguh uă cồng nha pơgồp bal lơh broă, lam lơh ală tơngume rơndăp broă lơh, bơt bơtàu; rề ơnàng uă tiah mờ ngui niam gơnoar ală broă lơh bơh cau ùr dê tàm sền gàr pràn kơl dang să jan làng bol, tơnguh pràn kơl dang să jan, bơta dờng pràn să jan ai làng bol jơi bơtiàn dồ ết nă cau in. Lơh niam rlau tai broă lơh pơgồp bal mờ ală gah lơh broă geh gơnoar tàm broă dong kờl broă tus bal mờ ngui drơng broă lơh sơnơm sền gàr pràn kơl dang să jan ai cau mè mờ kơnòm dềt in. Mò H’ Mi Niê, Củ tịc Mpồl tam klăc cau ùr xã Cư Né, kơnhoàl Krông Búk, càr Dăk Lăk đơs jơnau kơ̆p kờñ: “Dan mờ kấp geh gơnoar di tŭ dong kờl priă jền ai cau lơh broă thôn, ƀòn in lòt mblàng yal bè tơngume do. Bàr tai là sùm pờ ală ơdŭ tề lam, bơto pơlam sền gàr pràn kơl dang să jan deh dùh ai cau ùr mờ kơnòm dềt tàm ù tiah do in, tài bơh ală mpồl do là mpồl cau lòt bal rềp ngan mờ làng bol tàm ƀòn rlau den tŭ geh tề lam den khi rơ̆p mblàng yal ai làng bol in lơh geh cồng nha uă rlau tai”.