Kòp đồm sơdàng geh 2 type là đồm gơlik sơdàng type 1 mờ kòp đồm sơdàng type 2. Bơnah uă cau gơtìp kòp đồm sơdàng type 2. Kòp đồm sơdàng tŭ do là kòp gơtìp ờ loh làng jŏ tơngai, geh khà cau gơtìp chơ̆t uă, ơm dơ̆ pe tàm dunia, mìng tơnơ̆ mờ kòp ung thư bal mờ kòp plai nùs gùng mhàm. Lơgar Việt Nam gơwèt mpồl lơgar geh khà cau gơtìp kòp gơguh mhar ngan, tàm hơ̆ uă ngan tàm cau gam kơnờm. Jăt khà kờp pà gŏ, tàm lơgar Việt Nam, tŭ do geh di pơgăp 3 tơlăk 500 rơbô nă cau gơtìp kòp đồm sơdàng, uă rơlao 10 dơ̆ pơn drờm mờ 10 nam lài do mờ di gơlan khà do gam gơguh tus 6 tơlăk 100 rơbô nă cau tàm nam 2040. Tàm 10 nam, khà cau gơtìp kòp đồm sơdàng lài ngan kung gơguh bơh 7,7% tus 14%. Tàm càr Dăk Lăk, jăt khà kờp bơh Anih tờm Sền gròi kòp tê jê să càr yal, kờp tus nhai 10 nam 2024, geh mờr 30 rơbô 900 nă cau gơtìp kòp đồm sơdàng geh atbồ, sơm kòp tàm ală hìu sơnơm tàm càr. Mìng is 09 nhai nam 2024, neh geh 2 rơbô 570 nă cau gơtìp kòp pa.

Tàm mùl màl, jơh ală cau kòp đồm sơdàng ờ git gŏ kòp tàm tơngai gờñ tài kòp gơtìp ờ loh làng jŏ tơngai, tus tàm tŭ neh tơngŏ lơh làng den kòp neh tàm tơngai jroă, geh tŭ gơtìp ờ niam, pơhìn tus mờ màng kis. Ƀák sĩ Nguyễn Thị Thời, lơh broă tàm Khoa kòp tàm dơlam să Hìu sơnơm dờng tiah Tây Nguyên pà git: “Kòp đồm gơlik sơdàng type 2 di gơlan gơtìp tàm ală sơnam, mơya geh uă ngan tàm ală cau dờng rơlao 40 sơnam. Mơya, tài rài kis pa tŭ do, mờ broă sào sa, lơh broă mờ hoan ơwañ să, lơh kòp đồm sơdàng type 2 gam ngai sơlơ gơtìp tàm cau kơnòm rơlao. Tàm hìu sơnơm dờng tiah Tây Nguyên, ală cau kòp đồm sơdàng mờng mŭt piam kòp neh tàm bơta jroă mờ ală bơta tơngŏ ngòt rơngơ̆t ngan tus mờ bơta pràn kơl dang să jan mờ màng kis. Bè ờs, ală cau kòp geh tơngŏ jroă là ală cau kòp ờ hoam lòt kham bơta pràn kơl dang să jan jăt tơngai mờ tŭ gŏ kòp neh tàm tơngai jơla ir”.

Kòp đồm sơdàng di lah ờ geh sơm di tŭ lơh gơtìp uă bơta ờ niam tàm să jan, lơh gơrềng uă ngan tus mờ bơta pràn kơl dang să jan. Pơgăp mờ do 3 nam, ồng L.V.P 66 sơnam kis tàm kơnhoàl Krông Ana, càr Dăk Lăk geh tơngŏ gơtìp gơpừ tài bơh gơdrồl mhàm tơngoh den tàng cau tàm hìu cèng sơm tàm hìu sơnơm dờng tiah Tây Nguyên. Tàm do, tŭ lơh ală xét nghiệm nàng git kòp, cau tàm hìu nhă geh ƀák sĩ pà git cau kòp gơtìp kòp đồm sơdàng, neh gơtìp gơrề tus plai nùs, den tàng lơh gơdrồl mhàm tơngoh. Bơh tŭ hơ̆ tus tŭ do ồng sùm pal sơm kòp đồm sơdàng neh tơngŏ jroă, den tàng bơta pràn kơl dang să jan ngai sơlơ ờ pràn ngan. Bi Lê Văn Trường, kòn klao ồng L.V.P pà git: “Pơgăp mờ do 3 nam, bèp añ pràn kơl dang bè ờs, gơtùi lơh is ală broă. Mơya tàm dùl dơ̆ bèp añ gơtìp gơpừ tài gơdrồl mhàm tơngoh, mŭt piam kòp kham den ƀák sĩ yal bèp añ gơtìp kòp đồm sơdàng. Tơnơ̆ mờ tŭ neh pràn wơl mờ rê bơh hìu sơnơm, pah ngai bèp añ ndrờm ngui sơnơm Insulin jăt jơnau bơto sồr bơh ƀák sĩ dê. Mơya, tơnơ̆ mờ hơ̆ bèp añ gơtìp gơmù mhàm, den tàng ală cau tàm hìu cèng mŭt piam mờ sơm kòp tàm hìu sơnơm, do là dơ̆ 3 ồng neh mŭt piam kòp tài gơmù mhàm, mờ să jan ồng ngai sơlơ ờ pràn. Añ gŏ kòp đồm sơdàng do ngòt rơngơ̆t ngan, kòp lơh să tờm he ngai sơlơ ờ pràn. Tŭ gơtìp kòp đồm sơdàng den ală bơta kòp ndai gơjăt bal ngòt rơngơ̆t ngan, bè bèp añ pah dơ̆ mŭt piam tàm hìu sơnơm den gŏ tai dùl bơta kòp pa. tus tŭ do, ồng gam pal sơm kòp tơngoh tài gơtìp gơdrồl mhàm tơngoh, đồm sơdàng, leh”.

Kòp đồm sơdàng là kòp rơhời jŏ tơngai, ndrờm bal mờ broă kòp ờ geh sơnơm sơm bời tơn, cau kòp pal ngui sơnơm jơh rài kis mờ pal lơh jăt broă wèr tàm rài kis bal mờ broă sào sa, ơwañ să nàng sền gròi gùng mhàm. Tàm broă sơm kòp đồm sơdàng, ngui sơnơm di jăt jơnau sồr bơh ƀák sĩ dê là dùl tàm ală broă lơh kwơ màng, pơgồp bal tàm broă lơh niam gùng mhàm. Cau kòp đồm sơdàng ờ gơtùi tam gơl is khà sơnơm ngui ha là bañ ơm is ờ ngui sơnơm. Broă ngui sơnơm ờ di jăt jơnau bơto sồr di gơlan lơh gơtìp uă ngan bơta aniai, gơguh ha là gơmù gùng mhàm uă ir tus mờ cau kòp ha là lơh aniai tus mờ klờm, leh, geh tŭ lơh ờ pràn leh tài hùc sơnơm ờ git loh anih lơh gơs, lơh gơrềng ờ niam tus mờ bơta pràn kơl dang să jan cau kòp. Wă loh ală bơta do, den tàng tŭ mè gơtìp kòp đồm sơdàng, cau tàm hìu lŏ H’ Toen Niê, kis tàm sơnah ƀòn Tân Lập, ƀòn dờng Buôn Ma Thuột, càr Dăk Lăk neh tam pà bal cau nàng cih sơnơm mè in di tơngai mờ di khà sơnơm geh ai, mờ mìng lơh jăt ală bơta sơnơm neh geh jơnau sồr bơh ƀák sĩ, ờ ngui is ală bơta sơnơm ndai ờ git loh anih lơh gơs nàng sơm kòp. Lŏ H’ Toen Niê yal: “Mè añ là mò H’ Brét Niên, nam do neh 68 sơnam, pơgăp mờ do 5 nam, tàm dùl dơ̆ gơtìp ờ pràn plai nùs pal mŭt piam kòp tàm hìu sơnơm, cồng nha kham sền gŏ mè añ gơtìp kòp đồm sơdàng den tàng lơh mè añ ờ loh măt, sền ờ gŏ loh. Tàm ală nhai do, mè añ gơtìp tai kòp leh mờ kòp klờm soh. Tơnơ̆ mờ tŭ gơtìp kòp leh, kòp mè añ jroă rơlao mờ să jan mờ pràn uă ngan. Mè añ bơh tŭ gơtìp kòp đồm sơdàng mìng lơh jăt broă hùc sơnơm bơh hìu sơnơm ai, ờ gŏ di hùc sơnơm ndai mờ pah nhai mè añ geh tus kham dùl dơ̆ nàng gàr niam să jan”.

Kòp đồm sơdàng là kòp ờ niam tàm broă tam gơl hormone insulin gơtìp ờ tơl ha là gơmù gơrềng tus mờ să jan, geh tơngŏ mờ broă sơdàng tàm mhàm sùm gơguh uă. Gơwèt mờ kòp đồm sơdàng type 1, tŭ gơtìp kòp, cau kòp rơ̆p geh ală bơta tơngŏ lài uă ngan tài ờ tơl hormone insulin den tàng cau kòp mờng lòt jă brê uă, jă brê trồ mang mờ hùc uă dà. Gam gơwèt mờ kòp đồm sơdàng type 2, ală bơta tơngŏ gơlik geh ờ loh làng tàm tơngai jŏ, geh tŭ cau kòp mìng gŏ tŭ gơtìp ală bơta tơngŏ bơh kòp đồm sơdàng dê. Ƀák sĩ Nguyễn Thị Thời, lơh broă tàm Khoa kòp dơlam să tơrgùm bal Hìu sơnơm dờng tiah Tây Nguyên pà git tai: “Bơta tơngŏ bơh kòp đồm sơdàng type 2 geh ală bơta tơngŏ mhar mờ jŏ jòng. Geh bơta tơngŏ jal mhar den cau kòp gơtùi mŭt piam kòp tàm bơta ờ kah tai tài gơguh gơdờp bal ha là toan ceton tài bơh kòp đồm sơdàng. Gam ală bơta tơngŏ ờ loh làng jŏ tơngai ngòt rơngơ̆t ngan là tàm plai nùs gùng mhàm, cau kòp di gơlan gơtìp gơdrồl gùng mhàm plai nùs, kòl gùng mhàm tơngoh, bơdìh hơ̆ tai gam lơh gơrềng tus mờ ală bơta ndai bè ờ loh măt, jơngo măt, lơh gơrềng ờ niam leh, ờ pràn leh ờ loh làng jŏ tơngai ha là cau kòp gơtìp ờ niam ală bơta tơngoh, lơh gơtìp jê ha là mồr đồm sơdàng. Tàm Hìu sơnơm neh geh ală cau kòp pal koh lŭt jơng tài gơrềng bơh kòp đồm sơdàng”.

Kòp đồm sơdàng là kòp ngòt rơngơ̆t, lơh gơtìp uă bơta ờ niam, den tàng, làng bol bañ ờ sền gròi mờ pal lơh jăt ală broă rơcang pleh mờ kòp. Nàng gŏ gờñ kòp đồm sơdàng, ală cau tơnơ̆ mờ tŭ kham bơta pràn kơl dang să jan jăt tơngai, tàm hơ̆ geh ală cau neh tàm hìu neh geh cau gơtìp kòp đồm sơdàng; cau ñjơ̆ să, cau lơmă ir; Cau gơguh huyết áp; Cau ờ niam tơngi mhàm; cau rơlao 45 sơnam; Is ồn, ală cau ờ niam tàm gùng mhàm pal lòt kham gùng mhàm sùm tàm tơngai bơh 3 tus 6 nhai dùl dơ̆ nàng sền gàr bơta pràn kơl danh să tờm in.

Kòp đồm sơndàng  là kòp jŏ jòng lơh gơlik uă bơta gơ aniai sơbơng roh ngan lơh gơrềng tus pràn kơldang să jan, màng kis cau kòp dê. Kòp gam ngai sơlơ lơh bơtờp tàm cau kơnòm să bal mờ khà cau bơtờp kòp do sùm gơguh tai. Nàng dong làng bol in wă loh rlau tai bè kòp đồm sơdàng, mpồl cau cih jơnau do neh geh dơ̆ boh bơr tai mờ ƀak sĩ mò Nguyễn Thị Thời- Gah Kòp tàm dơlam să jan tơrgùm bal- Hìu sơnơm dờng tiah Tây Nguyên. 

Dan ƀak sĩ pà gĭt đồm sơdàng type 2 là bơta lơi? Jơnau bơh tài bè lơi gơbàn kòp do mờ ală bơta gơ tơnggŏ tŭ bơtờp kòp?

Ƀak sĩ mò Nguyễn Thị Thời: Đồm sơdàng type 2 là bơta kòp gơbàn tàm dơlam să jan mùl gơbàn, bơta mùl gŏ is bơh kòp dê là bơnah sơdàng geh tàm mhàm gơguh uă nisơna, kòp gơbàn tŭ tế ƀào să jan dê ờ ngui insulin dồ bă geh cồng nha, halà gam hòi là bơta pràn kơryan insulin. Jơnau bơh tài bè lơi gơbàn bơh kòp đồm sơdàng type 2 dê kal ke ngan, hơ̆ là jơnau gơlời wơl bơh bơta tàm bơtờp wơl dê mờ gơrềng bơh broă ơm kis dê bè cau kòp kơn jơ̆ kĭ, lơmă ir, chu jràu halà ờ gŏ sùm tàp pràn să jan. Jơnau gơ tơnggŏ bơh kòp đồm sơdàng tupe 2 dê sùm gơbàn ngềt ngơ̆t, ală cau kòp sùm geh ală bơta gơ tơnggŏ tŭ khà sơdàng gơguh uă bè tơhìr ngan dà, đồm uă, gơhùc kĭ, sa uă, glar să, măt sền ờ àng, jơng tê ñam ño, tềl sồt jŏ bời.

Làng bol pal lơh bơta lơh nàng gŏ mờ sơm gờñ kòp đồm sơdàng type 2, ơ ƀak sĩ?

Ƀak sĩ mò Nguyễn Thị Thời: Làng bol pal lòt kham sền gàr pràn kơldang să jan ờs mờng pah dơ̆ tàm ală hìu sơnơm geh bơngă pin dờn. Gơ wèt mờ ală cau kòp geh jơnau pơhìn bè kơn jơ̆ kĭ, lơmă ir, ală cau kòp ờ niam tơngi mhàm, gơguh huyết áp, ală cau kòp geh lài kòp đồm sơdàng tàm tơngai geh bun mờ ală cau mờ tàm hìu bơnhă geh cau bơtờp kòp đồm sơdàng den pal lòt xét nghiệm ờs mờng pah dơ̆, sùm sùm rlau.

Tŭ bơtờp kòp đồm sơdàng type 2, cau kòp pal kah ală broă lơi, ơ ƀak sĩ?

Ƀak sĩ mò Nguyễn Thị Thời: Bơta kwơmàng ngan rlau jơh là cau kòp pal tam gơl broă ơm kis niam bơnĕ rlau. Dơ̆ bàr là cau kòp pal lơh jăt sơm kòp, bañ tơngguh, tơrmù is bơta ai gơnoar hùc sơnơm halà lời ờ hùc sơnơm nisơna tài bơh broă do rơ̆p lơh gơlik jơnau gơlời wơl kơn jơ̆ ngan mờ làng bol, să tờm cau kòp mờ cau hìu bơnhă kờñ pal gĭt ală tềl tơnggŏ bơh gơmù sơndàng mhàm dê nàng bơsong ai cau kòp in di tŭ, ală cau do kờñ pal lòt kham wơl nàng ƀak sĩ tam gơl khà sơnơm hùc mờ kham wơl jăt sră cih tơngai pơrgon sùm nàng gròi sền niam sơdàng mhàm mờ gŏ gờñ ală bơta gơ aniai bơh kòp đồm sơdàng ê. Tàm Gah kòp tàm dơlam să tơrgùm bal neh tìp uă ngan cau kòp ngui sơnơm insulin sơm kòp tàm hìu mơya tơnơ̆ hơ̆ cau kòp iăt jăt ală jơnau sơnơm bơh yau mờ ngui ală bơta jràu, tus tŭ mŭt piam kòp den cau kòp kơn jơ̆ ngan, geh ală cau kòp jroă bĭc ờ kah bơta lơi tai, gơguh bơta kơn jơ̆ gơmŭt halà toan ceton đồm sơdàng dê. Gơ wèt mờ ală cau kòp đồm sơdàng, pal lơh jăt niam ală jơnau bơto pơlam sơm kòp bơh ƀak sĩ dê.

Ƀak sĩ geh ală jơnau bơto sồr lơi ai làng bol in nàng rơcăng kòp đồm sơdàng type 2, ơ ƀak sĩ?

Ƀak sĩ mò Nguyễn Thị Thời: Làng bol pal tam gơl broă ơm kis sàu sa, pal tơrmù kơn jơ̆ kĭ dilah cau kơn jơ̆ kĭ, lơmă ir. Dơ̆ bàr pal sơlơ tàp pràn să jan, êt ngan là 30 phuk dồ ngai mờ 5 ngai tàm poh. Tơrmù ƀà ală phan bơna sơdàng bơtơl bè sơdàng bò, dà lơngồt, dà toh cê…mờ ală phan lơmă, tơnggi phan kis, ƀan ñô ir ơlak ƀièr, ờ gŏ di chu jràu, dơ̆ sàu pal sa uă biăp, kơnuh plai chi, ală bơta gar, puăc bơrlang, ka, ngan là pal gĭt niam bơta kòp gùng mhàm plai nùs tàm să mờ ală bơta ờ niam jun tam gơl gơ lòt jăt bal.

Dan ưn ngài ƀak sĩ uă ngan!