Jat ƀák sĩ Nguyễn Ngọc Hoàng – Kwang atbồ Khoa kòp Leh gùng dà đồm, Hìu sơnơm dờng tiah Tây Nguyên pà git: Lŭ tàm leh là kòp mờng gơbàn ơm dơ̆ 3 tàm ală bơta kòp gùng dà đồm, tơnơ̆ gơtìp bơ tờp ƀơ̆ gùng dà đồm mờ kòp tuyến tiền liệt. Khà gơbàn kòp pơgap bơh 20 tus 30%, gơ tam gơl jat tơl bă tiah, nhơm trồ tiah, jơi nòi, mờng kwèng sàu sa mờ bơta gơ bơ tờp wơl. Tàm càr Dăk Lăk, lŭ tàm leh geh bơh 60 tus 70% khà cau kòp sơm tàm Khoa kòp leh gùng dà đồm.

Cau kòp Tô Thị Yến, 58 sơnam, ơm tàm xã Ea Kly, kơnhoàl Krông Păk gơtìp jê ndul hơ đơm, duh să. Tơnơ̆ hơ̆, hìu bơnhă blơi is sơnơm nàng hùc pơgồp bal mờ tơmut dà srồm 3 ngai den bơta jê ndul ngai sơlơ kơn jơ̆, 2 đah jơng, 2 đah tê mờ ndul gơ prồ as, pŭ, kơltau să jan gơ tam gơl gơs pàl. Cau kòp geh jun mut tàm Hìu sơnơm dờng tiah Tây Nguyên tàm bơta ờ gơtùi tă nhơm, ờ pràn leh, duh să, glar să, gơtìp bơtờp ƀơ̆ mhàm. Cau kòp geh lơh mơ ală xét nghiệm pal geh mờ geh pà git là lŭ tàm leh 2 gah lơh kòl gùng dà đồm, leh geh ndơng, ờ pràn leh. Ồng Nguyễn Công Thuận (cau tờm hìu bơnhă mò Yến dê) yal: “Kòp gơbàn mhar ngan ờ thàn lơh bè lơi, tài tàm hìu ờ geh tềl tơnggŏ lơi, mut tàm hìu sơnơm 3 ngai den neh as pŭ jơh, să jan pàl bè rơmit, ndul gơ prồ as. Bơtuah ngan geh ală ƀák sĩ jơh nùs sơm, pơ ùr añ dê neh sơrlèt gan bơta ngòt rơngơt, tŭ do neh ngac rlau, gơtùi đơs, gơtùi sa đau. Hìu bơnhă añ ưn ngài ngan ală y, ƀák sĩ bơh hìu sơnơm dê”.

Đơs bè bơta kòp bơh mò Yến dê, ƀák sĩ Nguyễn Ngọc Hoàng pà git: “Cau kòp do mut tàm hìu sơnơm geh tềl tơnggŏ ờ pràn leh mờ gơ bơtờp ƀơ̆ mhàm tai. Den tàng geh 2 bơta, lài ngan là pal sơm bơta bơtờp ƀơ̆, dơ̆ 2 là lơh bè lơi gơtùi tơn jơh tiah kòl ndơng hơ̆. Mơya cau kòp do reh den să jan ờ sô, ờ gơtùi tă nhơm, ờ pràn leh, să jan ờ sô geh bal mờ kòp gùng mhàm plai nùs den tàng broă lài ngan là bol hi rơp kấy vi khuẩn mờ ngui khánh siñ jat jơnau pơlam ngui khánh siñ mờ ngui kháng siñ di den khà vi khuẩn rơp gơmù mờ tềl tơnggŏ cau kòp dê rơp gơmù bơta duh să, ờ huan glar să. Dơ̆ 2 tai là cau kòp do pal tơmut ding kấp kứu nàng jồp jơh ndơng bơh leh gơmù tus plai nồm den bơta kuơ leh dê hơ̆ sồng gơ pràn wơl mờ bơta bơtờp ƀơ̆ mhàm kung gơmù sơl”.

Ală cau kòp lŭ tàm leh gơbàn jơnau ờ niam gơs ờ pràn leh bè mò Y ờ di là dùl êt. Kờp bal pah ngai, Khoa kòp leh gùng dà đồm dờp sơm mờ reh bơh 25 tus 30 nă cau kòp lŭ tàm leh, tàm hơ̆ geh tus 60% cau kòp mut tàm hìu sơnơm jơla. Broă mut tàm hìu sơnơm jơla gơ lời wơl uă jơnau ờ niam ngòt rơngơt bè: leh gơtìp kòl dà, ờ pràn leh, geh cau pal koh sang leh halà pal jồr mhàm mờ măi… Jơnau lơh cau kòp mut tàm hìu sơnơm jơla là tài tềl tơnggŏ kòp lŭ tàm leh dê gơ ngềt ngơt, mìng jê but den tàng uă cau sền ờ sơp halà sơnơng he gơtìp jê ntìng gòr ngkời, lò tàm ntìng gòr ngkời, ờ pràn ntìng gòr ngkời mờ sơm ală kòp do mờ ờ lòt kham sền gròi pràn kơldang să jan. Bơdìh hơ̆ tai, geh 2, 3 nă cau kòp tŭ git gŏ kòp lŭ tàm leh mơya ờ lơh jat jơnau sồr bơh ƀák sĩ cuyên khoa dê mờ blơi is ală phan hùc dong lơh pràn să jan geh yal tơnggit lơh lề lŭ nàng hùc, halà hùc ală bơta nha chi bơh iat cau ndai yal bè bơta kuơ gơ dê… bè hơ̆ den tàng uă cau mut tàm hìu sơnơm tŭ să jan neh ờ niam bè; ờ sô, glar să, ờ tơl mhàm, kơl tau pàl jơh, jê bồ, sơ wài bồ, gơguh huyết áp, ờ niam gùng lòt đồm, ờ pràn leh kơn jơ̆… ală cau bè do den să jan kal ke ngan nàng gơtùi pràn wơl. Đơs bè jơnau bơh tài gơbàn kòp, ƀák sĩ Nguyễn Ngọc Hoàng pà git: “Bơh tŭ tơngai lơh mờ kơlôi sơnơng den gŏ Dăk Lăk là càr geh kòp lŭ tàm leh uă rlau mờ tiah đah tô, tiah đah jum mờ tiah tàm gùl lơgar. Tài lơh broă suơn sre, uă ngan là lơh tàm trồ tơngai duh, trồ tiah duh sùh iò, khà dà kơl hề gơ lik uă mơya làng bol ờ huan hùcs dà. Mìng tŭ lơi tơ hìr den hơ̆ sồng hùc, mờ dilah kơp tus tŭ lơi tơ hìr hơ̆ sồng hùc de dà đồm neh gơ klac, bơh hơ̆ ƀuơn ngan gơ mòn gơs lŭ. Pơnai lŭ dềt uă dơ̆ gơ mòn gơs lŭ. Bơdìh hơ̆ tai, tài gen gơ bơ tờp wơl, geh ală oh dềt neh geh lŭ halà hìu bơnhă geh bơh 2 tus 3 nă cau geh lŭ. Ală cau hơ̆ pal kham mờ sơm gờñ nàng ờ lời gơlik geh jơnau ờ niam. Ală cau mờng sa klung klờm ƀuơn ngan gơ mòn gơs axit uric. Cau mờng sa uă phan sràt, hùc uă dà plai kruac, dà plai bung, dà plai sơ moan kung ƀuơn lơh gơbàn lŭ tàm leh sơl. Cau mờng hùc dà ce sùm kung ƀuơn gơbàn lŭ tàm leh sơl. Cau mờng sa hang, ờ huan tàp pràn să jan, dờng ndul, ờ pràn, lơng să jan kung ƀuơn gơlik lŭ. Mpồl cau kòp dờng sơnam den gơ prồ dờng tuyến tiền liệt. Cau gơ prồ dờng tuyến tiền liệt lơh gơ kòl gùng dà đồm, ală bơta gơ kòl gùng dà đồm lơh gơbàn as sồt, mồr, gùng dà đồm ờ gam niam tai, gơtìp sồt mồr mờ gơ mòn gơs ală tiah kơlhuc tàm gùng dà dồm mờ gơ hòr sơlơŭ wơl dà đồm bơh plai nồm guh hờ leh, mòn gơs lŭ tàm leh, lơh gơbàn ờ pràn leh”.

Nàng rơcang sơndră kòp lŭ tàm leh, tơl nă cau pal hùc dà di, hùc tơl, bañ hùc uă ir halà dồ êt ir. Hùc dà di là bơh 2 lít nggùl tus 3 lít dùl ngai. Pơn yơu cau kơn jơ̆ rlau 50 kĭ den hùc 3 lít dà dùl ngai, cau kơn jơ̆ hơ đơm 50 kĭ den hùc 2 lít mờ nggùl dùl ngai. Kuơmàng bañ lời tơ hìr dà hơ̆ sồng hùc, tài dà đồm ƀuơn gơ klac mờ pal hùc rah rài sùm tàm ngai, hùc lài nàng să in tŭ lơi kung geh tơl dà. Hùc dà di, hùc tơl gam geh kuơ là dà đồm geh tơlit sùm, bơh hơ̆ rơp lơh tuh tơlik ală phan gơ kòl, ală phan gơ klac, geh tŭ ală pơnai lŭ dềt tŭ lòt đồm rơp gơ jat dà đồm lik hờ bơdìh. Tŭ gơbàn kòp lŭ tàm leh den bañ lòt blơi is sơnơm nàng sùm mờ pal lòt tus hìu sơnơm cuyên khoa nàng kham, geh pơlam mờ geh gùng dà sơm dipal. Gơ jat tàm bơta kòp, plai lŭ ơm tềng lơi, dờng kàr lơi, ală bơta kòp tàm să, sơnam cau kòp dê mờ ƀák sĩ rơp geh ală jơnau sồr sơm kòp mùl màl. Dilah lŭ dềt, ờ sồr pal reh, ƀák sĩ rơp sơm bơta sồt mồr, sơm tơnguh tài bơta hòr dà đồm nàng lơh pơnai lŭ lik bơdìh. Dilah lŭ dờng, ƀák sĩ rơp sồr reh. Tŭ do, Hìu sơnơm dờng tiah Tây Nguyên gam lơh ală broă lơh bè: reh pờ, tơdih lŭ sơ lơŭ wơl gùng hòr jat gùng dà đồm ờ huan mut jrô, tơdih lŭ bơh kơltau, tơdih lŭ bơdìh să jan… jơh ală broă lơh do ndrờm lơh gơtùi, tơnguh bơta niam rài kis ai cau kòp in.

Bơta tơngŏ bơh kòp leh là ngòt rơngơ̆t ngan, mơya kung gam geh uă cau ờ sền gròi gơwèt mờ kòp do sơl. Dơ̆ lùp ƀák sĩ Nguyễn Ngọc Hoàng, Kwang atbồ Khoa leh gùng dà đồm, Hìu sơnơm dờng tiah Tây Nguyên geh git loh rơlao tai bè kòp do bal mờ broă sơm kòp.

Ơ ƀák sĩ, nđan lah ală cau gơtìp kòp gơklăc lŭ tàm leh mờng tus hờ hìu sơnơm tàm bơta neh jroă mờ geh tơngŏ ờ pràn leh tai?

Ƀák sĩ Nguyễn Ngọc Hoàng: “Cau gơtìp kòp gơklăc lŭ tàm leh geh uă ngan cau tus hờ hìu sơnơm jơla là tài kòp tàm gùng dà đồm geh tơngŏ ờ loh làng, mìng geh jê di mơ tềng bŭt, geh ală pơnai lŭ neh git nđờ jơ̆t nam ờ jê, cau kòp ờ sền gròi den tàng ờ lòt kham, lơh gơtìp ờ pràn leh, gơtìp mồr leh uă tŭ hơ̆, hơ̆ sồng lòt kham. Geh tơngŏ jê tềng bŭt mơya ờ git, jàng lah jê ntìng gòr ngời, gơlik lò ntìng gòr ngkòi, ờ pràn ntìng gòr ngkời, blơi is sơnơm gòr ngkời nàng hùc. Tŭ neh hùc sơnơm jơh jê, cau kòp ờ lòt kham. Gam geh ờ uă cau tŭ đồm jê, cau kòp lòt kham is, blơi is sơnơm kháng siñ nàng hùc. Bơdìh hơ̆ tai, ală bơta tơngŏ bơh kòp tàm gùng dà đồm mờng gơlik ờ loh làng, mơya lơh aniai gùng đồm uă ngan. Tài kham neh jơla den tàng geh ală cau lŭ dờng rơlao mờ tiah reh. Mơya cau kòp mìng jê tềng bŭt tus tàm tŭ neh ờ pràn leh uă ngan, glar tàm să uă hơ̆ sồng lòt kham. Geh ờ uă cau pal jồr mhàm mờ măi, niam ing hơ̆ sồng gơtùi reh. Geh uă cau kòp tŭ neh tus hìu sơnơm ndrờm geh tơngŏ uă, geh uă cau neh gơlik dà den hơ̆ sồng mŭt piam tàm hìu sơnơm. Mìng geh di pơgăp 20% cau git mờ sơm kòp gờñ”.

Ală cau gơtìp kòp gơklăc lŭ tàm leh ngui is sơnơm gơtìp ngòt rơngơ̆t bè lơi, ơ ƀák sĩ?

Ƀák sĩ Nguyễn Ngọc Hoàng: “Geh uă cau kòp tŭ tus hìu sơnơm hùc is sơnơm yau, jàng lah hùc nàng bơcah lŭ mơya tŭ do ờ geh sơnơm kờñ lơh bơcah lŭ, geh uă cau dờn jơnau yal bơh cau ndai sơm kòp is. Jơh ală bơta sơnơm hùc ndrờm geh tơlik bơh leh dê. Mờ plai leh neh gơtìp gơklăc lŭ lài, gam gơtìp aniai bơh lŭ mờ he gam blơi is sơnơm hùc sơlơ lơh plai leh gơtìp jroă rơlao. Lơh aniai tus mờ leh. Broă ngui is sơnơm geh lơh bơh nha chi ha là thựk phẩm cứk năng sơnơm ờ jăt jơnau bơto sồr den lơh bơta gơklăc lŭ tàm leh sơlơ gơguh uă, bơta ờ pràn leh sơlơ uă rơlao”.

Ơ ƀák sĩ, bè hơ̆ lơh bè lơi nàng rơcang sơndră mờ gơklăc lŭ tàm leh?

Ƀák sĩ Nguyễn Ngọc Hoàng: “Jơnau bơto sồr tus mờ làng bol nàng geh rài kis niam, tàm hơ̆ geh sền gròi tus mờ plai leh mờ jơh ală bơta kòp ndai den pal hùc dà di pal, tơl. Hùc dà di là bè lơi, là hùc tơl bơh 2 lit nggùl tus 3 lit dà. Bè di lah să jan cau kòp ñjơ̆ rơlao 50 kĭ den gơtùi hùc 3 lit dà pah ngai, hơ̆ là tàm pơgăp 2 jơ he hùc 1 dơ̆, pah dơ̆ hùc bơh 200 tus 250ml dà. Bañ lời neh gơtìp tơhìr hơ̆ sồng hùc dà mờ pal hùc dà geh bơta rơcang lài nàng tŭ lơi să jan he dê kung geh 1 khà dà tơl tàm să, bañ hùc uă ir dà. Bè tàm 1 ngai hùc 2 lit nggùl dà, hùc lơh 3 dơ̆ neh jơh dà là ờ di. Pal hùc rah rài tus tàm tŭ sào mho là jơh bơh 2 lit nggùl tus 3 lit dà. Do hơ̆ sồng di. Tơngai tàm pơgăp bơh 2 tus 2 jơ nggùl hùc 1 dơ̆. Kwơ màng là bañ lời tơhir dà tài tŭ tơhìr dà là lơh dà đồm gơtìp kơ̆t. Mờ tŭ neh kơ̆t dà đồm den ƀuơn ngan gơtìp gơklăc gơs lŭ. Den tàng hùc dà uă nàng gơdan đồm den geh tơlik jơh ală bơta ƀơ̆ tàm să mờ gùng dà đồm lik hờ bơdìh, geh tŭ geh bal ală pơnai lŭ dềt tŭ lòt đồm geh pơrdô bal plai lŭ lik hờ bơdìh sơl. Tŭ geh tơngŏ gơtìp kòp, pal tus mơ hờ hìu sơnơm sơm kòp do nàng kham, sơm kòp. Gam geh gùng dà broă lơh lơi geh gơrềng mờ plai lŭ, bơta dờng plai lŭ, kòp lài mờ sơnam bơh cau kòp, ƀák sĩ geh rơwah gùng dà broă lơh nian ngan nàng sơm cau kòp in”.

Ơi, dan ưn ngài ală jơnau yal geh kwơ màng ngan bơh ƀák sĩ dê.