Kòn dềt N.N.Đ, 3 sơnam kis tàm sàh Ea Knuếc, càr Dăk Lăk gơtìp gơlik dà muh, bơsiă, hă gơlik kơnhà, ờ gơbài sa. Cau tàm hìu neh lòt blơi is sơnơm nàng hùc mơya kòp ờ bời mờ gam jroă rơlao den tàng neh cèng kòn dềt do tus tàm Hìu sơnơm Đại họk Y Dược Buôn Ma Thuột nàng kham. Tàm do, kòn dềt do geh sền gŏ gơtìp kòp as sồt klờm soh. Lŏ Ng.T.T.H mè kòn dềt gơtìp kòp pà git: “Tàm hìu kòn geh tơngŏ bơsiă, hă gơlik kơnhà, kòn ờ bài sa. Tơnơ̆ 2 ngai gŏ sơlơ jroă rơlao den tàng neh blơi sơnơm nàng ai kòn in hùc. Hùc sơnơm dùl ngai mơya gŏ kòn kung gam ờ gơmù, tŭ hơ̆, hơ̆ sồng lơh ngan cèng kòn lòt tus Hìu sơnơm Đại họk Y Dược Buôn Ma Thuột. Tàm broă sơm kòp tàm hìu sơnơm, kòn añ lơh ngan hùc sơnơm. Tàm hìu mò ồng, mè bèp ngui ală broă lơh mờ kòn kung ờ bài hùc sơl, kòn tus tàm hìu sơnơm ală ƀák sìh ai hùc sơnơm ƀuơn ngan. Tus tŭ do kòn añ neh gơmù bơsiă, gơmù kơnhà, bơta pràn kơl dang să jan neh pràn rơlao, să jan neh niam rơlao”.

Kung ndrờm bè hơ̆ là kòn bơh hìu nhă bi N.T.T kis tàm sàh Quảng Phú, càr Dăk Lăk. Pơgăp rơlao 10 ngai lài, tŭ gŏ kòn (7 nhai) geh tơngŏ bơsiă, duh să, hìu nhă bi N.T.T neh cèng kòn tus Hìu sơnơm Đại họk Y Dược Buôn Ma Thuột tơn tàm trồ mang. Tàm do, kòn geh kham mờ git gơtìp kòp as klờm soh tài virus RSV (virus tơrgùm ală tế ƀào tă nhơm). Bi N.T.T pà git: “Tàm hìu kòn bơsiă uă, duh să den tàng cau tàm hìu cèng kòn tus hìu sơnơm nàng kham. Tŭ kòn rơ̆p gơtìp bơsiă bàr nă ùr bơklao neh cèng kòn tus hìu sơnơm nàng kham mờ ai sơnơm rê hùc. Hùc sơnơm dùl tŭ den geh tơngŏ bơsiă gơmù, mơya duh să, den tàng bàr nă ùr bơklao cèng kòn lòt kham mờ geh ală ƀák sìh đơs là kòn gơtìp as sồt klờm soh mờ pal mŭt piam tàm hìu sơnơm. Tơnơ̆ mờ 3 ngai sơm tàm hìu sơnơm, bơta pràn kơl dang să jan kòn añ neh pràn rơlao, geh tơngŏ neh gơmù, duh să kung ờ hoan gơtìp tai sơl”.

Bơh bồ nam 2025 tus tŭ do, Hìu sơnơm Đại họk Y Dược Buôn Ma Thuột neh dờp mờ sơm ai mờr 12 rơbô nă kòn dềt gơtìp ală bơta kòp tàm gùng tă nhơm. Mìng is kòp as sồt klờm soh geh mờr 3 rơbô nă, geh 25%. Jăt ală ƀák sìh mìng gah do yal, ală ngai pa do, trồ tiah mìu tơngai ni sơna lơh khà kơnòm dềt gơtìp ală bơta kòp tàm gùng tă nhơm gơguh. Kòp as sồt klờm soh là kòp mờng gơtìp ngan, mơya di lah ờ geh kham sền nàng git di pal, sơm kòp di tŭ den di gơlan lơh gơtìp ờ uă bơta ngòt rơngơ̆t, lơh ờ niam uă ngan tus mờ bơta pràn kơl dang să jan, geh tŭ gơtìp chơ̆t. Kòp as sồt klờm soh gơrềng uă ngan tus mờ bơta tàm trồ tiah mờ tiah kis, tàm hơ̆ uă ngan là as klờm soh tài virus RSV. Kòp gơguh tŭ trồ tiah tam gơl mrềt mờ mìu uă. Tŭ do, bơta sùh hờ bơdìh gơguh uă, di lah mè bèp ờ gàr ram să kòn in, tàm hơ̆ uă ngan là kơnòm dềt hờ đơm 2 sơnam, kòn ƀuơn ngan gơtìp kòp as sồt klờm soh. Bơdìh hơ̆ tai, di lah tiah kis gùt dar gơtìp ƀơ̆ ha là sùm geh ñhŭ jrào, kòn dềt kung ƀuơn ngan gơtìp kòp sơl. Ƀák sìh Mìng gah I mò Trần Thị Liễu Chi, Gah Kơnòm dềt, Hìu sơnơm Đại họk Y Dược Buôn Ma Thuột pà git:  “Virus RSV là bơta virus mờng tìp tàm kàl mìu. Tàm tiah đah jum mờ Tây Nguyên kòp as sồt klờm soh tài virus RSV mìng tìp bơh nhai 5 tus nhai 9 pah nam, mờng tìp tàm ală kơnòm dềt hờ đơm 2 sơnam mờ lơh kòn dềt gơtìp kòp as klờm soh jroă”.

Jăt ală cau jăk gah lơh sơnơm yal, kòp as klờm soh là kòp mờng gơtìp tàm kơnòm dềt, tàm hơ̆ uă ngan là tàm kơnòm dềt hờ đơm 2 sơnam. Mơya, ờ di jơh ală kơnòm dềt gơtìp as sồt klờm soh ndrờm pal mŭt piam kòp mờ jăt tơl bơta gơtìp jroă ha là ờ bơh kòp dềt. Cau mè bèp pal cèng mơ kòn dềt lòt kham tàm ală hìu sơnơm geh gah sơm kòn dềt in nàng geh ƀák sìh bơto tàm broă sền gàr, geh bal broă mŭt piam kòp ha là sơm kòp tàm hìu. Tàm tơl bơta kòp, tơl nă kòn dềt rơ̆p geh bơto sồr tàm broă sơm kòp krơi is. Bañ blơi is sơnơm nàng ai kòn dềt in hùc, tài di gơlan gơtìp jroă rơlao di lah ngui ờ di sơnơm bal mờ broă sơm kòp.

Broă rơcăng kòp as sồt klờm soh kơnòm dềt in

As sồt klờm soh là bơta sồt mồr tàm klờm soh. Kòp as sồt klờm soh tàm kơnòm dềt là kòp mờng ngan gơbàn, ƀuơn gơbàn wơl uă dơ̆ mờ là jơnau tờm ngan lơh gơbàn chơt să tàm kơnòm dềt. Kòp digơlan gơbàn tàm uă bơta sơnam, mơya mờng gơbàn ngan rlau jơh là tàm kơnòm dềt bơh pa deh tus 5 sơnam, kuơmàng là sơbong roh ngan tàm kơnòm dềt hơ đơm 2 sơnam. Broă sơm kòp as sồt klờm soh gơ rềng tus ală bơta kơn jơ̆ is ồn bơh kòp dê mờ gơ wèt tàm jơnau lơh gơbàn kòp tai. Bơh hơ̆ ƀák sì rơp sền sơ wì bơta geh ngan kòp dê bơh tơl nă kơnòm dềt krơi is nàng ai tơlik ală broă lơh sơm kòp as sồt klờm soh kơnòm dềt in dipal. Bè hơ̆ den broă rơcang lài pleh kòp do mờ đal git gờñ ală tềl tơnggŏ kòp as sồt klờm soh tàm kơnòm dềt là kuơmàng ngan. Nàng dong ală mè bèp git loh rlau tai bè kòp as sồt klờm soh tàm kơnòm dềt, ƀák sìh cuyên khoa 1 mò Trần Thị Liễu Chi, Gah kơnòm dềt – Hìu sơnơm Đại họk Y Zượk Buôn Ma Thuột rơp yal mùl màl jà…

Niam să ƀák sìh, dan ƀák sì pà git ală jơnau lơi lơh gơbàn kòp as sồt klờm soh taih?

Bák sìh Trần Thị Liễu Chi : Ală bơta mờng ơh gơbàn kòp as sồt gùng tă nhơm hơ đang đơs bal mờ as sồt klờm soh đơs is tàm kơnòm dềt, ngan là kơnòm dềt hơ đơm 5 sơnam là tài geh gơ rềng uă ngan tus bơta tiah ơm kis mờ trồ tiah. Kòp as sồt klờm soh rơp gơguh uă tŭ trồ gơbàn mrềt halà trồ mìu uă. Tŭ do, bơta sùh iò tàm nhơm kis gơguh uă, là bơta ƀuơn ngan ai virus, vi khuẩn lơh gơbàn kòp as sồt klờm soh in gơguh uă. Bơdìh mờ ală bơta do den bơta ƀơ̆ tiah ơm kis, bal mờ broă sùm rơ hềp nhŭ jràu sơlơ lơh kơnòm dềt ƀuơn gơbàn kòp as sồt klờm soh rlau, ngan là tàm ală kơnòm dềt hơ đơm 2 sơnam.

Bè hơ̆ den tŭ gơbàn kòp as sồt klờm soh, kơnòm dềt rơp geh ală tềl tơnggŏ bè lơi taih ? Mờ kòp digơlan lơh gơbàn ală jơnau ờ niam lơi sơl, ơ ƀák sìh?

Ƀák sìh Trần Thị Liễu Chi: Tŭ gơbàn kòp as sồt klờm soh đơs bal mờ as sồt klờm soh tài bơtờp virus RSV đơs is, tàm pơgap 2 ngai sơn rờp, kơnòm dềt rơp geh ală tềl tơnggŏ gơ lơh bè kòp nggụ ờs mờng bè bơsiă, ntas mờ hòr dà muh, mơya kòp rơp gơbàn kơn jơ̆ mhar ngan tàm ală ngai tơnơ̆, kơnòm dềt digơlan rơp geh ală tềl tơnggŏ bè tă nhơm glar, tă nhơm kròk krèk, ờ gơtùi tă nhơm, ờ bài sa, ờ bài pô, duh să. Gơtìp kòp as sồt klờm soh kơn jơ̆ den pal dong kờl ai kơnòm dềt tă nhơm oxy, dong kờl tă nhơm nàng kơnòm dềt in ƀuơn tă nhơm.

Tŭ gơtìp as sồt klờm soh, dilah ờ geh kham đal git mờ sơm di tŭ den kơnòm dềt digơlan rơp gơbàn ală jơnau ờ niam gơ lời wơl, gơtìp ờ pràn gùng tă nhơm. Sùm den ală kơnòm dềt rơp geh ală tềl tơnggŏ bè tă nhơm glar ngan, sền să jan geh tềl tơnggŏ tă nhơm ờ pràn, kờñ pal geh tă nhơm oxy, geh tŭ pal dong kờl măi mok kơnòm dềt in tă nhơm, lơh kơnòm dềt gơtìp glar să, ờ bài sa, ờ bài pô,…, ờ uă oh digơlan lơh gơbàn sồt mồr gùng mhàm.

- Ơi, ơ ƀák sì, bè hơ̆ den ală tềl tơnggŏ lơi pal rơcang ngac gơ wèt mờ kòp as sồt klờm soh tàm kơnòm dềt nàng rơcang lài pleh ală jơnau ờ niam taih ?

Ƀák sìh Trần Thị Liễu Chi : Tŭ sền gŏ kơnòm dềt geh ală tềl tơnggŏ bè bơsiă, duh să, kròk krèk, tă nhơm mhar, tă nhơm glar, ờ bài sa, ờ bài pô,.. mè bèp pal lam mơ kơnòm dềt lòt hìu sơnơm nàng kham, mè bèp bañ blơi is sơnơm kòn in hùc tàm hìu. Tŭ lòt hìu sơnơm kham mờ sơm den mè bèp kung pal ai kòn in hùc sơnơm di khà, di jơnau sồr bơh ƀák sìh dê, bañ tam gơl is khà sơnơm kơnòm dềt in.

-Kờñ pal lơh ñchi nàng rơcang lài pleh kòp as sồt klờm soh kơnòm dềt in taih, ơ ƀàk sìh ?

Ƀák sìh Trần Thị Liễu Chi : Kòp as sồt klờm soh là kòp mờng gơ rềng tus bơta tiah ơm kis den tàng mè bèp pal sền gròi tus bơta tam gơl trồ tiah dê, pơn yơu bè trồ gơbàn mrềt den pal gàr ram kơnòm dềt in, tŭ lam kơnòm dềt lik bơdìh den pal pơn chèu glòm muh mat. Gơ wèt mờ broă sàu sa den kờñ pal ai kơnòm dềt sàu sa tơl 4 bơta phan bè tiñ ƀòk, đạm, sơdàng, vitamin mờ khoáng cất dong kơnòm dềt tơnguh bơta pràn ờ bơtờp kòp. Lam kơnòm dềt lòt cit wil tơl mờ ti tơngai ală bơta sơnơm vaccine. Gơ wèt mờ ală oh dềt hơ đơm 6 nhai kờñ pal ai kơnòm dềt pô mè, sàu sa tơl pràn, dipal. Tŭ kơnòm dềt gơtìp as sồt klờm soh mơya mìng tàm bơta nggờc den sơm tàm hìu mè bèp pal sền gròi tus broă sàu sa kơnòm dềt in dipal, sơlơ tơnguh ală bơta phan pràn kơnòm dềt in. Gơ wèt mờ ală oh dềt sàu sa ờ huan gơ mut halà ờ bài sa, ờ bài pô, glar să gơ jat bal mờ tềl tơnggŏ bơh bơta ờ niam gùng lơh lề phan sa dê bè gơ tuh hă den pal ai kơnòm dềt in sa ală phan sa dà, lơbơn, ƀuơn gơ lề, pal wèr ală phan sa uă tơngi, ờ gơ lề, phan mrềt. Tŭ ai kơnòm dềt hùc sơnơm den pal lơh jat jơnau pơlam ƀák sìh dê, bañ tam gơl is khà sơnơm hùc, bañ tam gơl bơta sơnơm, ơm ờ hùc sơnơm.

-Ơi, dan ưn ngài ƀák sìh uă ngan !