Tơngai pa do, pah ngai bè ờs, Gah kham, Hìu sơnơm Măt càr Dăk Lăk dờp rơlao 100 nă cau tus kham ală bơta kòp bè măt, tàm hơ̆ geh mờr nggùl cau kòp gơtìp as sồt klồng măt tài bơsềt kòp. Kòp mờ gơtìp tàm ală cau kis tàm tiah geh nhơm trồ tiah duh, sùh iò, tàm hơ̆ uă ngan tàm tiah làng bol lơh broă sa suơn sre, tàm tơngai tơnhào ală bơta phan tam tàm kàl lơh sa. Bơta tờm mìng tài làng bol ờ tơnkah tàm broă sền gàr măt tàm tŭ lơh broă, gơtìp ntê chi, nha chi, ñhơ̆t, gơthul, ù lŭ… par mŭt di tàm măt lơh gơtìp gơklò ha là sồt klồng măt, do là bơta tờm ai phan lơh gơtìp kòp in tus.

Tàm tŭ koh ntê kơphe, mò N.T.L kis tàm xã Ea Hồ, kơnhoàl Krông Năng, càr Dăk Lăk gơtìp ntê kơphe tŭp di tềng đah măt kiao. Lài ngan mò gŏ măt mìng gơlơh jê di mơ. Kơlôi là ờ geh bơta lơi den tàng mò L mìng rào măt mờ dà boh, mơya dùl poh tơnơ̆ măt mò gơlik pơhê mờ jê uă. Tài broă lơh gơtìp ờ ru mờ nùs nhơm ờ rơcang den tàng mò lòt blơi is sơnơm nàng crŏc măt. Tơnơ̆ mờ tŭ ngui sơnơm tàm pe ngai, măt mò jê uă rơlao, sơnbir măt as, sền ờ loh. Tus tŭ do hơ̆ sồng mò lòt kham tàm Hìu sơnơm Măt càr Dăk Lăk mờ geh sền gŏ gơtìp sồt klồng măt tài bơsềt. Tài lòt kham neh jơla, gơtìp as sồt uă tềng klồng măt den tàng bŭ lah geh sơm kòp di pal, măt mò kung gam sền ờ loh sơl. Mò N.T.L pà git: “Gŏ gơlơh jê măt den lòt blơi is sơnơm, mơya sơlơ crŏc sơnơm den sơlơ as mờ tus tŭ măt ờ gơtùi sền gŏ tai den hơ̆ sồng lòt kham. Tŭ do di lah gơtìp den pal lòt kham mơ, bañ sền ờ sơ̆p”.

Cau gơtìp kòp as sồt klồng măt mờng gŏ gơlơh gơlik dà măt uă, gơlơh tàm măt sùm geh phan den tàng cau gơtìp mờng ai tê rơpồt sùm măt. Jê di gơlan neh geh sùm, tàm bơta jroă di gơlan lơh gơguh gar măt bal mờ jê uă ngan, jê rề tus nggùl bơnah bồ. Măt ngòt bơta àng, rơkồn sơnbir, pơrhê măt mờng lơh gơtìp mờ git đal mờ as klồng măt. Di lah ờ gŏ gờñ, kòp gơguh mhar lơh as gùt dar sơnbir măt, gơlik geh as sồt mờ ndơng tềng sơnbir măt lơh măt sền ờ loh, di lah jroă rơlao den lơh gơtìp ồm, bluh klồng măt. Tŭ do, kòp kal ke ngan sơm bời mờ tơngai sơm jŏ, khà gơtìp wơl kòp gơguh uă di lah ờ geh sơm bời tơn bơh sơnrờp mờ gơlời wơl uă bơta ờ niam bè pơnời sồt klồng măt, ñòp gar măt, ờ niam, gơmù ha là jơngo măt tơn, as gơtờp tus ală bơta ndai tàm gar măt… lơh aniai uă ngan tus mờ bơta niam rài kis. Ƀák sĩ CKI Nguyễn Thị Minh Hải, lơh broă tàm Khoa kham tơrgùm bal, Hìu sơnơm Măt càr Dăk Lăk pà git: “Geh uă ngan cau kòp tus hờ hìu sơnơm neh tàm bơta jroă tài ờ sền gròi. Cau kòp gơtìp jê măt, pơrhê măt mơya ờ lòt kham, cau kòp blơi is sơnơm mờ uă ngan là sơgràm sơnơm geh bơnah sơndră as (corticosteroid), lơh bơta kòp sơlơ jroă rơlao, lơh broă sơm kòp gơtìp glar bòl rơlao tus mờ cau kòp kung bè ƀák sĩ”.

Kòp as sồt klồng măt tơnơ̆ mờ tŭ sơm bời kung gam gơlời sùm bơta ờ niam; hơ̆ là ală pơnời jù, kò lơh gar măt ờ sàng, mơya broă gŏ mờ sơm gờñ geh dong kờl lơh gơmù bơta ờ niam, tơnguh niam bơta sàng măt. Pơnời tàm gar măt lơhơ ha là lơ-ŭt, dờng ha là dềt gơrềng tàm bơta jroă ha là ờ jroă bơh kòp dê. Di lah kòp ờ jroă tơnơ̆ mờ tŭ neh sơm bời den gơlời pơnời lơhơ, rềp ờ hoan gơrềng tus mờ bơta sàng măt. Di lah kòp jroă rơlao den gơlời pơnời jù, lơ-ŭt, ơnàng ờ mìng lơh măt sền ờ loh mờ gam lơh gơtìp as sồt gơtìp tai, tàm hơ̆ uă ngan là tŭ să jan he ờ pràn.

Jăt ală ƀák sĩ sơm kòp tàm gah măt yal, kòp as sồt klồng măt gơtùi rơcang pleh di lah he git tàm broă sền gàr mờ lơh niam măt he in.

As sồt klồng mat là dùl bơta kòp sồt mồr klồng mat. Khà as sồt klồng mat tài bơsềt ngai sơlơ gơguh uă mờ kal ke sơm tài bơta kloh niam tiah ơm kis, bơta sền gàr lơh broă ờ niam mờ jơh bal bơta ngui uă ir sơnơm tŏ mat geh bơta dră wơl as sồt (corticosteroid). Nàng geh tai jơnau git wă bè kòp kung bè ală broă lơh rơcang sơndră, dơ̆ tơm boh bơr mờ ƀák sĩ cuyên khoa 1 mò Nguyễn Thị Minh Hải – Khoa kham tơrgùm bal, Hìu sơnơm mat càr Dăk Lăk yal mùl màl bè broă rơcang sơndră kòp do.

Bơta sồt mồr lài ngan bơh as sồt klồng mat tài bơh bơsềt?

Ƀák sĩ CKI Nguyễn Thị Minh Hải: “Lài ngan là cau kòp gŏ pơr mat, jê kồr mờ sền ờ loh, gơtìp pơrhê gùt dar klồng jù mat dê, kung digơlan là pơrhê jơh kòn mat tơn. Cau kòp geh tềl tơnggŏ kơn jơ̆ bè jê kơndô mat, lìn mat ờ jai, gơ hòr dà mat mờ rơngòt gơ crà mat tơngai. Cau kòp sùm sơnơng là, he pa lòt lơh suơn rê mat gơ lơh pơrhê, gơ hòr dà mat digơlan là tài kơmbuh mut den tàng lòt hờ hìu tac sơnơm blơi sơnơm nàng tŏ mờ tus tŭ jê kồr uă ir, kơn jơ̆ ir, mat sền ờ loh tai den hơ̆ sồng lòt kham. Dơ̆ 2 là làng bol ờ hềt geh mblàng yal, ờ hềt geh yal tơnggit uă ală bơta kòp bè mat, ờ hềt geh tơngkah lài bè broă ngui is sơnơm. Dơ̆ 3 là bơta ngui uả ir sơnơm, ală hìu tac sơnơm ờ duh pal geh sră cih mat sơnơm bơh ƀák sĩ dê mờ bol git ală bơta sơnơm hơ̆ geh bơta dră wơl bơta as sồt corticosteroid, gơ bè pềr hơr 2 gah. Sơnơm do lài ngan lơh cau kòp gơmù ală tềl tơnggŏ kòp mhar ngan mơya bơdìh hơ̆ tai den gơ lơh uă cau kòp gơ gơs kơn jơ̆ rlau, digơlan lơh gơbàn jơngo mat”.

Jơnau ờ niam gơ lời wơl bơh as sồt klồng mat dê là ñchi, ơ ƀák sĩ?

Ƀák sĩ CKI Nguyễn Thị Minh Hoài: “Lài ngan là sơm kòp jŏ jòng; dơ̆ 2 là priă sơm kòp uă mờ lơh gơbàn kơn jơ̆ cau kòp in. Tàm 2, 3 bơta den cau kòp gơ dờp mờ sơnơm, sơm kòp neh bời mơya kung gam lời wơl nàl tàm klồng jù mờ lơh cau kòp gơmù bơta pràn sền loh, digơlan kơn jơ̆ den gam lơh gơbàn bluh klồng mat gơ mut jrô tàm dơlam kòn mat lơh cau kòp ờ gơtùi sền loh tai mờ gơbàn jơngo mat tơn”.

Làng bol pal lơh bè lơi nàng rơcang lài kơryan as sồt klồng mat, ơ ƀák sĩ?

Ƀák sĩ CKI Nguyễn Thị Minh Hoài: “Làng bol pal tơnguh jơnau git wă rơcang lài kơryan kòp, git bơta chài gàr sàng goh mat, sền gàr mat he dê. Tàm tŭ lơh broă den pal tàr mat krơh sền gàr mat, lơh ngan tơrmù lơyah ngan rlau jơh sồt gơ di tàm mat tŭ lơh broă. Tŭ mat geh khat dùl tềl tơnggŏ lơi ờ niam den bañ is blơi sơnơm nàng tŏ, pal tus hìu sơnơm mờng kham sơm kòp bè mat nàng kham git gŏ mờ sơm kòp, sàu sa phan tơl pràn”.

Dan ưn ngài ƀák sĩ uă ngan!