Tàm càr Dăk Lăk, kờp bơh bồ nam tus bồ nhai 10 neh git gŏ rlau 3 rbô nă cau gơbàn kòp sốt xuất huyết, tàm hơ̆ geh 50 nă cau kòp sốt xuất huyết kơn jơ̆, 4 nă cau chơt. Khà cau kòp geh tềl tơnggŏ gơguh mhar ngan bơh bồ nhai 8. Mờr 1 rbô nă cau kòp geh git gŏ tàm nhai 9 pa do. Tàm Hìu sơnơm dờng tiah Tây Nguyên, bơh bồ nam tus tŭ do, khoa Kòp bơ tờp neh dờp mờ sơm ai rlau 500 nă cau kòp sốt xuất huyết in, tàm hơ̆ geh uă cau kòp lòt kham tàm ală cơldŭ kham cau dùl nă să is ờ niam, sơm kòp 2, 3 ngai ờ bời den hơ̆ sồng mut tàm hìu sơnơm. Tŭ do kòp neh gơbàn kơn jơ̆. Cau kòp N.T.T (ơm tàm sơnah ƀòn Tân Lợi, ƀòn dờng Buôn Ma Thuột, càr Dăk Lăk) là dùl pơn yơu. Tŭ tàm hìu, bi T geh tềl tơnggŏ duh să, să jan jê reh jê ram den tàng lòt kham tàm cơldŭ kham sơm kòp cau dùl nă să is rềp hìu. Tơnơ̆ tŭ lơh ală xét nghiệm, bi T geh ală ƀák sĩ tàm cơldŭ kham sơm kòp đơs là duh să siêu vi mờ ai sơnơm hùc 3 ngai tàm hìu. Hùc sơnơm 2 ngai, bi T gŏ kòp ờ bời mờ gam sơlơ kơn jơ̆ rlau den tàng mut tàm hìu sơnơm dờng Buôn Ma Thuột nàng kham. Tàm do, huyết áp bi dê gơmù mhar ngan mờ geh pà git là gơbàn kòp sốt xuất huyết den tàng ntrờn bi mut tàm hìu sơnơm dờng tiah Tây Nguyên. Tàm Hìu sơnơm dờng tiah Tây Nguyên, cau kòp geh kham, pà git gơbàn kòp sốt xuất huyết ngai dơ̆ 6, gơbàn kơn jơ̆ sốt xuất huyết mờ sơrbac mhar geh kâp kứu. Kơnờm geh ală y, ƀák sĩ jơh nùs sơm, bi T neh bơtuah sơrlèt gan bơta ngòt rơngơt. Cau kòp T đơs: “Do là dơ̆ sơn rờp añ gơbàn kòp sốt xuất huyết. Gơ lơh bòl ngan, să jan glar ngan ờ ndrờm bè ală bơta duh să ờs mờng ndai, gơ lơh glar uă rlau, kơn jơ̆ rlau. Dilah ờ sơm di tŭ rơp lơh gơbàn kơn jơ̆, ờ sô khat tàm tŭ lơi mờ digơlan chơt tŭ lơi kung ờ git sơl. Den tàng tŭ gŏ glar să den bol he pal lòt kham gờñ nàng geh git gŏ, sơm gờñ, ai dilah lời jơ la ir den he lơh aniai is să tờm he dê mờ jơh bal cau pròc mhàm tờm he dê tai. Kham jơla ir den pràn kơldang să jan he dê gơtìp gơ rềng uă ngan, roh bơh 80 tus 90% pràn kơldang să jan”.

Dùl nă cau ndai ndrờm bè do sơl là bi N.C.Đ (ơm tàm kơnhoàl Đức Cơ, càr Gia Lai) tŭ gŏ să jan gơ lơh glar, bòl, bal mờ duh să sùm, bi Đ neh lòt tus dùl cơldŭ kham kòp cau dùl nă să is tàm kơnhoàl nàng kham mờ geh pà git là gơbàn kòp sốt xuất huyết. Bi Đ geh ai sơnơm rê hùc is tàm hìu, mơya tơnơ̆ 2, 3 ngai sơm tàm hìu, kòp bi Đ dê sơlơ kơn jơ̆ rlau. Hìu bơnhă sơrbac mhar jun bi mut tàm Hìu sơnơm kơnhoàl Đức Cơ mờ bi geh ntrờn mut Hìu sơnơm dờng tiah Tây Nguyên. Tàm do, cau kòp geh pà git gơbàn kòp sốt xuất huyết ngai dơ̆ 4, gơlik mhàm tàm ndul mờ 2 đah jơng, gơtìp sồt tàm klờm, ờ pràn uă bơta tàm să jan. Pơ ùr bi Đ dê pà git: “Lài do añ kung neh geh tŭ gơbàn kòp sốt xuất huyết dùl dơ̆ sơm, mơya gŏ gơ nggờc, sơm is tàm hìu 2, 3 ngai là bời. Mơya tus tŭ bơklau añ dê gơbàn kòp den kơn jơ̆ ngan. Añ ờ git là kòp sốt xuất huyết ngòt rơngơt bè do. Bơh bơta bơklau añ dê, añ sồr tơl nă cau tŭ duh să den pal lòt kham ƀák sĩ gờñ bañ lời gơbàn kơn jơ̆. Bơklau añ dê pa rơp duh să 2 ngai gời, lòt kham neh ngòt rơngơt bloh, den tàng tơl nă cau tŭ gŏ gơtìp duh să den lòt tus tĕ hìu sơnơm geh bơngă pin dờn nàng lơh xét nghiệm mờ kham sơlơ gờñ sơlơ niam”.

Kòp sốt xuất huyết là kòp bơtờp mhar kơn jơ̆, digơlan lơh gơbàn kòp bơtờp tài bơh virus Dengue lơh gơbàn. Kòp bơtờp bợh sơmac kap cau kòp bơtờp virus tơnơ̆ hơ̆ lơh bơtờp wơl ai cau ờ kòp in bơh tềl kap. Tus tŭ do, kòp sốt xuất huyết ờ hềt geh sơnơm vaccine rơcang sơndră kòp mờ ờ hềt geh sơnơm sơm kòp. Kòp sốt xuất huyết gơbàn tàm jơh bal kơnòm dềt mờ cau dờng. Tŭ gơbàn kòp, cau kòp rơp geh ală tềl tơnggŏ bè duh să sùm, gơlik toh pơr hê, jê reh jê ram tàm ơră mờ kồ ntìng, hòr mhàm tềng sề, lòt è mhàm… Dilah ờ geh kham git gŏ gờñ mờ sơm di tŭ den rơp lơh gơbàn gơlik mhàm kơn jơ̆, digơlan lơh gơbàn gơlik mhàm kơn jơ̆, gơmù huyết áp nisơna, gơbàn kơn jơ̆ mờ chơt. Ƀák sĩ Phạm Hồng Lâm- Kwang atbồ khoa Kòp bơtờp Hìu sơnơm dờng tiah Tây Nguyên pà git: “Tŭ do, bơta cau kòp sốt xuất huyết ngai sơlơ gơguh uă, ngan là khà cau kòp mut tàm hìu sơnơm gơguh uă, pah ngai mìng is khoa Kòp bơtờp Hìu sơnơm dờng tiah Tây Nguyên dờp, sơm rlau 20 nă cau kòp in. Uă ngan ală cau kòp mut tàm hìu sơnơm jơ la ir, mut tàm hìu sơnơm tàm bơta ngòt rơngơt mờ gơbàn sốt xuất huyết kơn jơ̆”.

Kung jat ƀák sĩ Phạm Hồng Lâm đơs, broă cau kòp sốt xuất huyết mut tàm hìu sơnơm jơ la ir bơdìh mờ tài sền ờ sơp, ờ geh jơnau git wă den geh uă cau rơ wah anih kham sơm kòp ờ niam, ờ geh bơngă pin dờn, lơh gơbàn broă kham git gŏ, sơm kòp ờ di. Bơta do ngòt rơngơt ngan tài broă hùc sơnơm, sàu sa, bơ tơl wơl dà să jan in ờ di den rơp lơh kòp sốt xuất huyết gơbàn kơn jơ̆ mhar ngan. Den tàng, tŭ geh tềl tơnggŏ kòp dê den cau kòp pal tus ală anih kham sơm kòp geh bơngă pin dờn, ală hìu sơnơm geh kha kòp bơtờp nàng kham, bañ lòt tis tus ală anih kham sơm kòp dùl nă să is, kung bañ blơi is sơnơm nàng hùc tàm hìu.

Jat jơnau đơs bơh Anih tờm gròi sền kòp tê jê să càr Dăk Lăk dê, kòp sốt xuất huyết kung gam gơlik geh kal ke, khà cau gơbàn kòp ngai tơnơ̆ sùm uă rlau mờ ngai lài. Den tàng, gah lơh sơnơm sồr làng bol pal kơrhia, sơlơ tơnguh ală broă lơh rơcang sơndră kòp mờ ală broă lơh kuơmàng bè: gơ sơt sơmac, pleh gơtìp sơmac kap; gơ sơt kih dà mờ broă sùm wàs, jùt ràu sàng goh hìu đam mờ tiah ơm kis gùt dar, bañ lời gơ kờn dà, dơp kơ̆ ală phan đơ dà, tơdùh ka tàm ală khàp tam chi bơka, khòm tơrgùm, sang tĕ ală phan geh dà, ờ lời sơmac diah kòn… Tŭ geh tềl tơnggŏ bơh kòp sốt xuất huyết dê bè duh să sùm, gơtuh toh pơr hê, jê reh jê ram tàm ơră mờ kồ ntìng, hòr mhàm sề, lòt è mhàm… den pal lòt mơ hìu sơnơm nàng geh kham, git gŏ mờ sơm kòp gờñ, sơm kòp di mờ jơnau pơlam.

Ală jơnau tơngkah tŭ kòp sốt xuất huyết sơlơ kơn jơ̆

Tŭ do, khà cau kòp Sốt xuất huyết gam sơlơ gơguh uă. Tàm tŭ hơ̆, kòp ờ hềt geh vaccine rcang sơndră kòp kung bè ờ hềt geh sơnơm sơm kòp geh cồng nha sơl. Nàng làng bol in gĭt wă loh rlau tai bè kòp do kung bè ală jơnau tơngkah nàng tơrmù ƀà kòp sơlơ kơn jơ̆, mpồl cau lơh ƀăo jơnau đơs, neh geh dơ̆ lùp ƀák sĩ ồng Phạm Hồng Lâm- Kwang atbồ Khoa Kòp bơtờp Hìu sơnơm dờng tiah Tây Nguyên dê”. Jà...

- Dan ƀák sĩ pà gĭt kòp Sốt xuất huyềt ngòt rơngơ̆t bè lơi, ơ ƀák sĩ?

Ƀák sĩ Lâm: Kòp Sốt xuất huyết là kòp virus mờ dilah bơtờp kòp mờ ờ gŏ geh sền gĭt lài di, sơm kòp di tŭ rơ̆p gơlam tus ală jơnau gơ lời wơl kơn jơ̆ ngan bè gơbàn kơn jơ̆ mhar, gơmù gùng mhàm, kòp Sốt xuất huyết kơn jơ̆ halà ờ pràn uă phan tàm să jan. Broă cau kòp bơtờp kòp mut piam tàm hìu sơnơm jơla ir rơ̆p gơlam tus ală jơnau gơ lời wơl bè bơta pa đơs do mờ ală jơnau gơ lời wơl hơ̆ dilah ờ geh sơm di tŭ rơ̆p lơh cau kòp digơlan gơbàn chơ̆t să.

- Tŭ do, kung gam geh ờ dùl ết nă cau kòp Sốt xuất huyết sơm is tàm hìu, tơmŭt is dà sơrồm, broă lơh do rơ̆p gơ lời wơl bơta lơi, ơ ƀák sĩ?

Ƀák sĩ Lâm: Kòp Sốt xuất huyết, geh 3 mpồl là kòp Sốt xuất huyết Dengue, kòp Sốt xuất huyết tơngkah lài mờ kòp Sốt xuất huyết Dengue kơn jơ̆. Tŭ bơtờp kòp Sốt xuất huyết, tàm 100 nă cau kòp den rơ̆p geh pơgap 30 nă cau kòp kờñ geh jat sền mut piam tàm hìu sơnơm, gam wơl pơgap 70 nă cau kòp bơtờp kòp Sốt xuất huyết rơ̆p geh jat sền, sơm kòp tàm hìu hala geh ală gah lơh sơnơm tàm ƀòn lơgar mờ tơngkah ală cau kòp ơm tàm mpồl sơm kòp tàm hìu là mpồl ờ gŏ di tơmŭt dà sơrồm, mìng tơmŭt dà sơrồm gơwèt mờ ală cau kòp geh tềl tơngŏ yal tơngĭt lài halà gơbàn kơn jơ̆ mhar  kòp Sốt xuất huyết. Nùs nhơm bơh làng bol dê tŭ bơtờp kòp Sốt xuất huyết sùm sơm kòp is tàm hìu, bàr pe hìu sơnơm ƀòn lơgar is ờ gĭt loh bè kòp Sốt xuất huyết mờ bơh jơnau kờñ bơh cau kòp dê den neh tơmŭt dà sơrồm Do là broă lơh tìs mờ jơnau sồr mờ jơnau bơto pơlam bơh Ƀộ Y tế dê. Tŭ tơmŭt dà sơrồm, dilah cau gơbàn kòp Sốt xuất huyết sơlơ kơn jơ̆, gơbàn kơn jơ̆ mhar kòp Sốt xuất huyết, tŭ do ală ƀák sĩ kơnă hơđang rơ̆p kal ke ngan kờp sền khà dà bơtơl tàm să jan bơh cau kòp dê, tơmŭt dà sơrồm ờ di mờ broă sơm kòp bơh Ƀộ Y tế dê rơ̆p lơh khà ngòt rơngơ̆t bơh cau kòp dê sơlơ gơguh uă. 

-Ƀák sĩ geh jơnau tơngkah lơi gơwèt mờ làng bol nàng tơrmù ƀà bơta pơhìn aniai tŭ gơbàn kòp Sốt xuất huyết?

Ƀák sĩ Lâm : Kòp Sốt xuất huyết là kòp tài bơh virus mờ ờ hềt geh sơnơm sơm kòp, kòp digơlan gơlam tus gơbàn kơn jơ̆ mhar, ờ pràn uă phan tàm să jan lơh ngòt rơngơ̆t tus màng kis cau kòp dê. Tềng đăp bơta kòp gam gơlik geh kal ke bè tŭ do, jơnau tơngkah ai jơh tơl nă cau in tŭ geh tềl tơngŏ kòp ndrờm tus tĕ mơ tàm hìu sơnơm nàng geh kham kòp, jat bơta kơn jơ̆ bơh tơl nă cau dê, cau den geh ƀák sĩ rơ̆p sồr mut piam sơm kòp tàm hìu sơnơm halà rê sơm kòp is tàm hìu. Ngan là, pal kah, ală cau kis ngài mờ hìu sơnơm, kis 1 nă să tàm tŭ cau tàm hìu bơnhă ờ geh bơta pràn jăk sền gròi halà ală kơnòm dềt, cau kra rlau 60 sơnam mờ ală cau geh kòp tàm să jŏ nam, cau ùr geh bun, cau lơmă ir... den dilah bơtờp kòp sồr pal mut piam tàm hìu sơnơm. Bơta muăt jrùm ngan là tŭ do tàm Khoa kung geh bàr pe nă cau kòp tài bơh ờ gĭt loh broă lơh do den cau kòp mut piam tàm hìu sơnơm jơla ir, ală cau kờñ pal mŭt piam tàm hìu sơnơm den cau kòp den ờ gŏ kờñ mut piam tàm hìu sơnơm wơl lơh broă sơm kòp Sốt xuất huyết sơlơ kal ke ngan rlau. Den tàng, dùl dơ̆ tai, làng bol pal kah tŭ geh tềl tơngŏ kòp pal tus mơ tơn tàm hìu sơnơm.

-Dan ưn ngài ƀák sĩ uă ngan!