Bi H’Men ơm tàm kơnhoàl Ea Kar, càr Dăk Lăk gam geh bun tàm poh dơ̆ 32 den geh tềl tơnggŏ jê deh, bi gơtìp hòr mhàm uă tŭ nggùl mang. Bi rơngòt ngan tài bơh jat jơnau kờp dŭ den pal bơh 6 tus 7 poh tai den hơ̆ sồng tus ngai deh. Hìu bơnhă jun mơ bi tus Hìu sơnơm dờng tiah 33 nàng kâp kứu. Tàm do, sền git ờ niam den tàng hìu sơnơm ai bi ntrờn guh hìu sơnơm dờng tiah Tây Nguyên. Tơnơ̆ tŭ kham, ală ƀák sĩ neh lơh nền reh nàng kấp kứu 2 nă mè mờ kòn. Bơtuah ngan geh kấp kứu di tŭ, bal mờ bơta jơh nùs, geh kơnòl bơh mpồl y ƀák sĩ khoa deh dùh mờ khoa kấp kứu kơnòm dềt- kơnòm dềt pa deh dê, mè mờ kòn bi neh geh tàm tìp tơnơ̆ 2 poh kòn bi pal bic tàm hìu krơm mờ dờp geh bơta gròi sền kuơmàng ai kòn se deh gờñ in. Bi H’Men ngoh rơngac yal: “Ală ƀák sĩ đơs là bun ờ gơtùi gàr, mờ rơcang deh mờ añ deh kòn kơn jơ̆ 1 kĭ 7. Añ deh kòn do là kòn dơ̆ 2, kòn tơnhua añ dê deh tơl ngai, tơl nhai den tàng pràn kơldang ngan. Deh kòn dơ̆ do digơlan tài bơh añ lơh broă kơn jơ̆ den tàng añ deh tŭ geh bun 32 poh. Tŭ deh añ rơngòt ngan kòn añ in, rơngòt khai ờ gơtùi dờng pràn bè ală kòn se ndai. Tŭ deh, khat ờ gơtùi tă nhơm. Tŭ do pràn kơldang să jan neh niam rlau”.

Bi H’Men ờ di là cau ờ huan gơtìp bơta deh gờñ. Tàm rlau 5 nam do, khoa Hồi sứk kấp kứu kơnòm dềt- Kơnòm dềt pa deh neh kấp kứu, sơm gơtùi ai 325 nă kòn se deh gờñ in rê wơl mờ guàng tê mè bèp dê. Jat ală y, ƀák sĩ lơh broă tàm khoa đơs, do là jơh gùt tŭ tơngai kal ke, bơta lòng dờng ngan, tài ală oh dềt deh gờñ sùm pal kong mờ uă jơnau pơhìn bè bơta pràn kơldang să jan bè ờ pràn gùng tă nhơm tài klờm soh ờ hềt dờng pràn wil tơl, pàl kơltau, as sồt pròc… mờ digơlan chơt să tàm khat tŭ lơi. Tài ală bơta cau kòp krơi sơ ƀơi den tàng cau tờm hìu bơnhă ờ geh mut ròng mờ jơh tơl ală broă bơh tơmut dà, tơmut phan sa, um tu, tam gơl tã… ndrờm bơh ală ƀák sĩ, điều zưỡng lơh lơm. Ờ kờp ngai halà mang, ală y, ƀák sĩ pal jat sền sùm bơta tam gơl pràn kơldang să jan bơh kơnòm dềt nàng di tŭ bơsong ală broă nisơna digơlan gơlik geh. Sơm, gròi sền ală oh deh gờñ in ờ mìng kơnờm tàm măi mok lơh sơnơm pa mờ kờñ ngan rlau jơh là bơta jơh nùs bơh ală y, ƀák sĩ dê. Khi pal ngan ngồn sền ală oh dềt hơ̆ bè kòn tờm he dê nàng jơh nùs, jơh pràn ai wơl bơta kis ală kòn in.

Rềp mềr mờ broă gròi sền kòn se deh gờñ tàm Khoa hồi sứk kấp kứu kơnòm dềt- Kơnòm dềt pa deh neh rlau 10 nam, điều zưỡng Đặng Thị Bích Ngọc bal mờ cau lơh broă bal neh lòt gan git nđờ bơta kơlôi sơnơng, bơh ală bơta chờ hờp, chờ hờn tŭ dùl nă oh dềt deh gờñ pràn kơldang geh rê bơh hìu sơnơm, ală bơta crih crài gơlik geh tàm tŭ tồn lah bè neh ờ gơtùi tai, tus ală dà mat nđàc sơnggit hòr tŭ ờ bơtuah pal tơngai dùl nă kòn dềt sang rài. Bulah broă lơh bòl glar, ờ tơl cau lơh broă mơya khat tàm bơta lơi, khi kung gam sùm kơlôi sơnơng bè nùs nhơm lơh sơnơm, sùm tàm bơta rơcang lài rò ală oh dềt ờ bơtuah rê nàng sơm. Điều zưỡng Đặng Thị Bích Ngọc yal: “Tơnơ̆ uă nam lơh broă tàm khoa, añ gŏ khà deh gờñ ngai sơlơ uă. Bulah tŭ do, phan bơna, măi mok lơh sơnơm ngai sơlơ pa, măi mok gròi sền kung pa rlau mờ lài uă ngan den tàng neh dong kis uă kòn dềt deh gờñ mìng kơn jơ̆ geh 800g. Bulah bè hơ̆, tŭ do, tàm khoa geh tus mờr 80% kòn dềt deh gờñ, kòn dềt kơnjơ̆ hơ đơm 2 kĭ uă ngan. Ală oh dềt do kờñ pal geh bơta gròi sền kuơmàng tàm tŭ cau lơh broă tàm khoa den ờ tơl. Bơta geh ngan do lơh gơlik bol hi in uă ngan bơta kơn jơ̆”.

Tơnơ̆ 1, 2 phuk êt rơ hền yal mờ mpồl cau cih ƀău, điều zưỡng Đặng Thị Bích Ngọc gơ jă gơ jal ntoat kấp kứu kơnòm dềt kòp in, rê wơl mờ broă lơh pah ngai bi dê. Tàm do, tơl brơs mat, tơl dơ̆ tă nhơm ndrờm kuơmàng lơm, ndrờm pal tàm dŏ mờ tàm dră tus dut ndơl. Sền ală oh dềt ngan ơm tàm anih krơm, jơh să jan bềng ală che tơrbŏ mờ măi tă nhơm, măi gròi sền bơta mrềt duh să jan dê, măi jat sền khà dơ̆ ntas plai nùs dê, măi đo huyết áp, oxy, che tơmut phan sa… tàm bơrlŭ mờ sap ntas tít tít ờ ơm rlô bơh ală măi mok dê, bol hi git là, pal ngan ngồn là ală cau bềng bơta kờñ gơboh mờ kòn dềt den hơ̆ sồng gơtùi rềp mềr mờ ală broă lơh hơ̆.

Ală bơta tàm să jan kòn dềt deh gờñ dê ờ hềt pràn jơh den tàng ƀuơn ngan gơbàn ală kòp ngòt rơngơt, jơnau pơhìn chơt să uă. Ƀák sĩ Nguyễn Tiến Dũng- Khoa hồi sứk kấp kứu kơnòm dềt- kơnòm dềt pa deh pà git: “Tŭ kòn dềt deh gờñ, sơnam geh bun ờ hềt tơl den tàng ală bơta tàm să jan kơnòm dềt dê ờ hềt dờng pràn wil tơl, ngan là klờm soh. Tàm kơnòm dềt tŭ tơngai geh bun sơlơ lơyah den klờm soh kung ờ hềt pràn jơh, tàm tŭ hơ̆, klờm soh geh kuơ dờng màng ngan dong tă nhơm. Tŭ deh gờñ den geh jơnau pơhìn gơbàn bơta ờ pràn gùng tă nhơm tàm kòn dềt deh gờñ. Bơdìh hơ̆ tai, klờn mờ uă bơta ndai kung ờ hềt pràn den geh lơh gơ rềng tus bơta pràn ờ bơtờp kòp bơh oh dềt dê, lơh oh dềt ƀuơn gơtìp sồt mồr pa deh, gơbàn 2, 3 bơta kòp mờ lời wơl ală bơta ờ niam kơn jơ̆ kơn jut bè kòp bè mat, tồr, bồ tơngoh”.

Jat Mpồl lơh sơnơm dunia yal, kơnòm dềt deh gờñ geh sac rơ wah jat tơngai bun là ală kòn dềt deh tŭ hơ đơm 37 poh bun mờ geh rơ wah gơs 4 mpồl: gờñ ir (hơ đơm 28 poh), gờñ ngan (bơh 28 tus 32 poh), gờñ dimơ (bơh 32 tus 34 poh) mờ gờñ jơla (bơh 34 tus 37 poh). Kơnờm dềt sơlơ deh gờñ den sơlơ geh uă jơnau pơhìn gơbàn bơta ờ niam gơ rềng tus pràn kơldang să jan mờ bơta dờng pràn bơh kơnòm dềt dê tơnơ̆ do. Dilah geh gròi sền niam, 90% kơnòm dềt deh gờñ geh tai bơta ƀuơn nàng pơn jat tai bơta kis. Tŭ tơngai nàng ai ală oh dềt deh gờñ bơh hìu krơh rê wơl mờ guàng tê hìu bơnhă ờ mìng là dơ̆ tàm pơrlòng mờ tŭ jơ bơh ală ƀák sĩ dê mờ gam là dơ̆ tàm dră mờ bơta lòng sơn rờp nàng ai wơl rài kis mờ bơta pràn kis crih crài ngan ală oh dềt dê.

Tơl nă oh dềt tŭ deh geh pràn kơldang là bơta kơp gơn bơh jơh ală cau bèp, cau mè dê tàm dunia do dê. Mơya dilah geh khat dùl nă oh dềt lơi ờ bơtuah pal deh gờñ, kong mờ ală jơnau pơhìn bè pràn kơldang să jan den mờ bơta gơguh jak bơh broă lơh sơnơm pa dê, bơta jơh nùs mờ bơta lơh ngan ờ ơm rlô bơh mpồl y ƀák sĩ dê, ngan là geh cèng tus bơta crih crài ai uă hìu bơnhă in.

Kòn se deh ờ tơl nhai ờ mìng pal kong gơtìp mờ uă bơta bè pràn kơl dang să jan mờ gam gơrềng tus broă tơnguh bơtàu bơta pràn, bơta ngăc ngar tơnơ̆ do tai. Nàng git wă rơlao tai bè bơta mùl màl kơnờm kòn se deh ờ tơl nhai kung bè ală broă lơh nàng tơmù bơta deh ờ tơl nhai, tơnơ̆ do là tơngu me bơh dơ̆ lùp ƀák sĩ Nguyễn Tiến Dũng, lơh broă tàm Khoa Hồi sức Kấp kứu Kòn se-Kòn se pa deh (hìu sơnơm dờng tiah Tây Nguyên).

Dan ƀák sĩ pà git bơta kòn se deh ờ tơl nhai tàm càr Dăk Lăk ală nam pa do bè lơi?

Ƀák sĩ Nguyễn Tiến Dũng: “Kòn se deh ờ tơl nhai là ală kòn se geh sơnam ƀun dềt rơlao 37 poh. Jăt ală pang sră y khoa cih, tŭ do, tàm dunia, uă hìu sơnơm neh gơtùi ròng kis ală kòn se geh sơnam bun ờ uă ngan, gơtùi ròng bơh 22 poh, geh tŭ ờ uă rơlao. Tàm càr he, khà kòn se deh ờ tơl nhai gam uă mờ geh tơngŏ gơguh tàm tiah làng bol kòn cau. Jăt broă nùs nhơm kơlôi sơnơng añ dê là tài phan sa ờ tơl niam, broă sào sa, rài kis, kham bun ờ tơl là dùl tàm khà ală bơta lơh gơguh khà kòn se deh ờ tơl nhai. Sơnam bun kòn se geh tơngŏ ngai sơlơ gơmù ờ uă. Bè ờs sơnam bun tàm di pơgăp bơh 32 tus 34 poh geh niam rơlao. Ală kòn se geh sơnam bun ngai sơlơ ờ uă den broă klàs nàng kis geh gơmù uă. Tŭ do, sơnam bun ờ tơl nhai, ờ tơl nhai uă ngan bơh ală kòn se rơlao 32 poh geh tơngŏ gơguh uă rơlao. Hìu sơnơm neh geh tŭ tơnklàs kis kòn se geh sơnam bun bơh 27 tus 28 poh, mìng ñjơ̆ 800 gram”.

Tŭ kòn se deh ờ tơl nhai, Khoa Hồi sứk Kấp kứu Kòn se – Kòn se pa deh Hìu sơnơm dờng tiah Tây Nguyên geh sền gàr kòn se bè lơi nàng gàr niam bơta pràn kơl dang să jan kòn dềt in, ơ ƀăk sĩ?

Ƀák sĩ Nguyễn Tiến Dũng: “Khoa Hồi sứk Kòn se – Kòn se pa deh (Hìu sơnơm dờng tiah Tây Nguyên) tŭ do geh ală phan lơh sơnơm pa, dong kờl ai kòn se deh ờ tơl nhai bè phan pơn, jơnờng lơh ram, ală phan dong kờl tă nhơm ai kòn se in bơh oxy, măi tă nhơm... Tơnơ̆ mờ tŭ deh ờ tơl nhai, ală kòn se geh jun tus ală hìu sơnơm ha là deh tàm Hìu sơnơm dờng tiah Tây Nguyên geh cèng tus nàng sơm tàm khoa do. Tàm tơngai hồi sứk, kòn se geh sơm kòp tam cah is tàm jơdŭ hồi sư̆k mờ geh dong kờl tă nhơm, gàr ram să mờ ròng bơh gùng mhàm. Tŭ bơta tă nhơm mờ phan sa bơh kòn se geh tơl, ală kòn se geh jun tus jơdŭ lơh ram mờ sơm kòp Kangaroo. Tơnơ̆ mờ tơngai sơm kòp Kangaroo, kòn se geh tơl pràn nàng rê bơh hìu sơnơm, ală ƀák sĩ geh bơto sồr cau tàm hìu tàm broă sền gàr kòn se tŭ neh rê tàm hìu. Gơwèt mờ kòn se deh ờ tơl niam, cau mè bèp pal kah tus broă kơno mờ sền kòn se in. Gơtùi was bơta kơno, sền tàm hìu sơnơm. Bè bơta sền, tàm khoa kung geh kham măt gơwèt mờ ală kòn se geh bơta di gơlan gơtìp den geh sră kham măt, mè bèp pal lơh jăt tơngai kham măt ai kòn se in, bañ ơm ing.

Tŭ neh rê tàm hìu, jăt mờ sơnam bun, ală ƀák sĩ geh pơlam nền nòn ai ală cau tàm hìu in bơta do. Mìng is broă cih sơnơm vaccine ai kòn se in, cau mè bèp gơtùi kơlôi sơnơng sơnam tờm bơh kòn se dê. Bè dùl nă kòn se deh tơl ngai tơl nhai tàm 40 poh, di lah dùl nă kòn se deh ờ tơl nhai tàm pơgăp 32 poh den sơnam tờm bơh kòn se dê tŭ lơi tus 40 poh den cau mè bèp gơtùi cèng kòn se lòt cit sơnơm rơcang sơndră mờ kòp geh niam rơlao ai kòn se in. Bañ ngui ală bơta sơnơm yau ờs mờng pơlam mờ bơr. Di lah kòn se geh gơtìp ni sơna den pal cèng mơ tus hờ hìu sơnơm nàng sơm kòp”.

Ƀák sĩ geh jơnau bơto sồr lơi gơwèt mờ cau ùr mờr geh bun mờ gam geh bun nàng tơmù bơta deh kòn ờ tơl nhai?

Ƀák sĩ Nguyễn Tiến Dũng: “Gơwèt mờ ală cau mè rơcang geh bun pal sền gàr bơta pràn kơl dang să jan deh dùh ai jơh cau bèp mờ cau mè in nàng sơbì ală kòp gơtìp bơh dềt di gơlan gơlik geh tus mờ kòn se. tŭ neh bun den pal lơh jăt tơngai kham bun jăt tơngai tàm 3 nhai sơnrờp, 3 nhai tàm gùl mờ 3 nhai lồi dŭt nàng ƀák sĩ kham bun bơto pơlam mùl màl. Gàr tơl phan sa bơkah, bơtơl ală vitamin, khoáng cất mờ kwơ màng ngan là tơmù lơh broă broă ñjơ̆ tàm tơngai geh bun”.

Dan ưn ngài ƀák sĩ!