Jat Ƀộ Lơh sơnơm, lơgar Việt Nam là dùl tàm ală Dà lơgar geh khà kơnền uă ngan, pơgăp 7,7%. Tàm hơ̆, khà cau kơnền tơnơ̆ geh bun (hơ̆ là kơnền tơnơ̆ tŭ neh geh bun rao) kung gơguh bơh 15-20% pah nam. Pal sền gròi ngan là, geh pơgăp 50% yô ùr klau tàm khà cau kơnền hơđơm 30 sơnam, cau tàm sơnam ƀuơn ngan geh bun jat kơlôi sơnơng bơh gah lơh sơnơm dê. Lơh geh bun bơh tàm ding là măy mŏk pơgồp mờ dà mhàm bơh bơklau mờ tăp cau ùr dê tàm cơldŭ lơh tơrlòng lài nàng lơh gơs bun dềt. Bun dềt tơnơ̆ hơ̆ geh tơmut tàm hìu kòn cau ùr dê nàng sơnđờm tŭ tơngai geh bun.

Ùr bơklau bi H (43 sơnam) ơm tàm ƀòn dờng Buôn Ma Thuột, càr Dăk Lăk neh geh dùl nă kòn ùr nam do 18 sơnam. Uă nam do, ùr bơklau bi sùm lơh ngan nàng deh tai dồ nă kòn, kung neh lòt uă tiah ngan sơl, ngui uă broă lơh dong kờl deh dùh mơya sùm ờ geh cồng nha. Tus nam 2023, gĭt jơnau Hìu sơnơm dờng Thiện Hạnh, càr Dăk Lăk lơh jat măi mok, bulah sơnam neh dờng mơya ùr bơklao bi H lơh ngan jòi geh kòn dồ dơ̆ tai. Bi đơs là broă lơh jat bơta chài gah lơh sơnơm pa ngan tàm càr he dê tơn mờ tềm pềr priă jền mơkung lơh geh nùs nhơm iang nùs, lơngăp lơngai ngan mờ do là dùl tàm ală bơta kwơ màng lơh nền khà lơh geh cồng nha. Cồng nha, tơnơ̆ dơ̆ tơmŭt bun dềt dơ̆ 3, bi H neh gơkờn bun. Bi H đơs: “Tŭ lơh nền lòt lơh IVF, lòt gan tŭ tơngai ròng dờng tăp, chŭt jồp tăp, tơmut bun dềt, tơmŭt dơ̆ 1, dơ̆ 2 ndrờm ờ gơtùi, tus dơ̆ 3 kung là 2 nơm bun dềt dŭt ndơl mờ bơtoah bơtoài ngan geh 1 nă kòn. Añ kờñ tơngkah mờ ală mè gam kơ̆p kờñ geh kòn là pal geh nùs nhơm lơngăp lơngai mờ sùm ơn bơta pin dờn he dê den ngan ngồn rơ̆p geh cồng nha”.

Tŭ tơngai broă lơh bơh dùl dơ̆ lơh geh bun bơh tàm ding sùm lòt gan 7  broă lơh:

1-Rcang lài mờ cĭt sơnơm mhar pràn hìu kòn: Tơnơ̆ tŭ geh ƀák sìh kham, pơ ùr rơ̆p sơnđờm ngui sơnơm lơh mhar pràn hìu kòn tàm ngai dơ̆ 2 bơh tơngai tàm pơdar gơlơh să dê. Tàm pơgăp bơh 10 tus 12 ngai, ƀák sìh rơ̆p jat sền ngan bơta dờng pràn bơh ală tăp tàm hìu kòn bơh dơ̆ siêu âm mờ tam gơl niam khà sơnơm di pal;

2-Cĭt sơnơm lơh mhar dờng tăp: Tŭ tăp lơh geh khà tơl jơnau kờñ dê, ƀák sĩ rơ̆p cĭt sơnơm dong mhar dờng nàng rcang mut broă lơh chŭt jồp;

3- Chŭt jồp mờ rcang dà mhàm bơklau dê: Bơh 34 tus 36 jiơ tơnơ̆ tŭ cĭt sơnơm mhar pràn tăp, pơ ùr rơ̆p geh chŭt jồp tăp mờ tăp geh jun tàm cơldŭ lơh tơrlòng lài. Dùl tŭ bal hơ̆ mhàm bơh bơklau dê rơ̆p geh ai mờ rcang crăp rcang nàng lơh jat bơta chài lơh geh bun bơh tàm ding;

4-Lơh tàm tìp mờ ròng bơkiar bun dềt: Tàm cơldŭ lơh tơrlòng lài, tăp mờ dà mhàm bơklau rơ̆p geh tàm tìp, bun dềt rơ̆p geh ròng bơkiar mờ jat sền tus ngai dơ̆ 3 halà ngai dơ̆ 5 nàng rơwah ală bun dềt niam ngan rlau jơh;

5-Ntrờn bun dềt mờ ơn mrềt: Bun dềt rơ̆p geh tơmut tàm hìu kòn tŭ niêm mạc hìu kòn lơh geh jơnau kờñ (hòi là tơmŭt bun dềt ris). Ală bun dềt gam wơl rơ̆p geh ơn prap mrềt mờ broă lơh lơh mrềt mhar, nàng rcang ai ală dơ̆ tơmut bun dềt ơn prap tơnơ̆ hơ̆, dơ̆ mờ tơmut bun dềt ris ờ geh cồng nha.

 6-Dong kờl broă lơh rơsòn tơnơ̆ tŭ tơmut bun dềt: Tơnơ̆ tŭ tơmut bun dềt, ƀák sĩ rơ̆p ai sơnơm nội tiết dong kờl bun dềt lơh rơsòn mờ dờng pràn;

7-Sền gĭt geh bun halà ờ mờ jat sền bun gờñ: Bơh 10-14 ngai tơnơ̆ tơmut bun dềt, pơ ùr rơ̆p geh lơh sền sơwì mhàm (beta HCG) nàng sền gĭt geh bun halà ờ. Dilah geh bun, ƀák sĩ rơ̆p pơn jat tai jat sền mờ ai sơnơm nội tiết dong kờl bun lơh rơsòn mờ dờng pràn.

Jat Thạk sìh, ƀák sìh Trần Xuân Trường, Phó Lam bồ Gah deh dùh (Hìu sơnơm dờng Thiện Hạnh) yal, geh uă ngan bơta gơrềng tus cồng nha bơh lơh geh bun bơh tàm ding dê, bè: Sơnam ùr bơklau, bơta niam tăp, dà mhàm bơklau dê; broă kơnền băt geh kòn; phan sa sào, rài kis pah ngai; bơta gĭt wă bơh y ƀák sìh, broă lơh jat sơm kòp, ală bơta tàm nùs nhơm. Thàk sìh, ƀák sìh Trần Xuân Trường pà gĭt: “Jat mờng chài kơlôi sơnơng, tŭ do broă tơmut bun dềt geh cồng nha tàm ală mpồl lơh broă IVF pơgăp bơh 40 tus 60%. Tàm hìu sơnơm Thiện Hạnh, bulah pa sơnđờm lơh jat măi mok do, khà cau ờ tơl uă nàng đơs nền khà lơh geh cồng nha, mơya jat jơnau đơs bơh bol añ dê den khà lơh geh cồng nha kung ndrờm mờ ală mpồl lơh broă IVF ndai sơl. Kung jat bơta kơlôi sơnơng, dilah sơnam lơh IVF hơđơm 35 sơnam, khà bun dềt tơl nàng tơmŭt 3 dơ̆ den khà geh bun digơlan gơguh tus bơh 70 tus 80%”.

Tŭ do, tàm lơgar he dê, Sră kham sơm kòp ờ sa priă ờ hềt lơh jat tă tơm khat dùl bơta chài lơi tàm broă sơm bơta kơnền, băt geh kòn, kờp bal mờ lơh geh bun bơh tàm ding, den tàng, priă tă ai broă lơh măi mok do dờng ngan, pơgăp bơh 70 tus 90 tơlak đong (dilah ƀuơn tàm dơ̆ tơmŭt bun dềt sơnrờp), tàm tŭ khà lơh geh cồng nha mìng pơgăp bơh 40 tus 60%. Geh uă yô ùr klau pal jơh tus 10 dơ̆ tơmŭt bun dềt hơ̆ sồng gơ kờn bun. Den tàng broă lơh jat ală broă lơh rcang lài kơnền, băt geh kòn là kwơ màng ngan gơwèt jơh bal cau ùr mờ cau klau tàm sơnam deh dùh dê.

Nàng wă loh rơlao tai bè bơta mùl màl, tài bè lơi ờ geh kòn, lơh gơtìp ờ geh kòn jŏ tŭ do, kung bè broă ngui ală gùng dà broă lơh nàng tơnguh khà geh cồng nha tŭ lơh jăt broă lơh geh bun mờ ding, tơnơ̆ do là dơ̆ lùp thàk sìh, ƀák sìh Trần Xuân Trường, Phó lam bồ gah deh kòn, hìu sơnơm Thiện Hạnh. 

Ơ ƀák sìh! Ùr bơklao bè lơi den geh sền là ờ geh kòn, geh kòn jơla mờ tài bơta lơi lơh jơla geh kòn tŭ do là bè lơi?

Ƀák sìh Trần Xuân Trường: “Jăt jơnau mblàng bơh Mpồl lơh sơnơm dunia dê, ùr bơklao bic bài ndrờm bal tàm 12 nhai mờ ờ geh bun den geh sền là jơla geh kòn. Gơwèt mờ ală cau rơlao 35 sơnam, neh geh tŭ lơh gơwèt tus hìu kòn den tơngai gơmù rơlao là 6 nhai. Geh bàr bơta jơla geh kòn là gơtìp is mờ tài kòp. Bơta gơtìp is là ală cau ờ hềt tŭ lơi geh bun tơnơ̆ 12 nhai. Gam tài kòp là neh geh tŭ geh bun mơya tơnơ̆ 12 nhai ờ geh bun tai.

Geh bơta jơla geh kòn tàm cau klao mờ cau ùr ndrờm bal. Jăt jơnau kờp, tàm pơgăp 40% gơtìp jơla geh kòn tài cau klao, 40% tài cau ùr, 10% là tài jơh bàr nă ùr bơklao, gam 10% gam tai là ờ git loh tài bơta lơi, hơ̆ là ùr bơklao ndrờm pràn kơl dang bè ờs mơya kung ờ geh bun tàm 12 nhai. Bè bơta tàm cau ùr, hơ̆ là as mồr gùng deh kòn bè as mồr tiah pờm mas, kòl gùng hìu kòn. Dơ̆ bàr là ờ niam tàm broă bruh tăp, tàm hơ̆ uă ngan là hìu kòn ờ niam. Dơ̆ pe là tài hìu kòn, kră hìu kòn, polyp tàm dơlam hìu kòn ha là sơlơ̆ hìu kòn. Gơwèt mờ cau klao, jơla geh kòn là tài dà mhàm, dà mhàm lơh gơs kòn di gơlan ờ uă, ờ pràn, ờ niam, bơdìh hơ̆ tai gam geh ală kòp bè neh geh tŭ gơtìp kòp bòm, di gơlan lơh ờ pràn plai pòm mas, kòl gùng tơlik dà mhàm, bơdìh hơ̆ tai gam tài ală bơta bè tiah kis, sùm ñô ơlăk, bièr, chu jrào. Nàng jòi git bơta lơh gơtìp jơla geh kòn, den ùr bơklao di lah tơngai kờñ geh kòn rơlao 12 nhai pal lòt kham nàng git, git bơta tờm lơh gơtìp nàng sơm gờñ"”

Lài mờ tŭ lơh jăt broă lơh geh bun bơh tàm ding, ală ùr bơklao pal lơh jăt ală broă sền sơwì bơta pràn kơl dang să jan bè lơi?

Ƀák sìh Trần Xuân Trường: “Gơwèt mờ ùr bơklao kờñ IVF den tềng đăp măt jơh bàr nă ùr bơklao pal geh kham tơrgùm jơh, sền jơh tơl ală bơta, pal xét nghiệm mhàm, sền nàng git geh bơta ni sơna bè kòp gơtờp lah ờ nàng tơrmù gen ờ niam tŭ lơh IVF. Dơ̆ bàr là ală kòp gơrềng tus klờm, leh, gùng dà đồm geh tơl bơta niam nàng jồp tăp ha là reh. Gơwèt mờ cau klao pal xét nghiệm nàng git dà mhàm pràn lah ờ, ală bơta ni sơna dà mhàm sền geh tơl bơta niam nàng lơh IVF lah ờ. Mờ cau ùr, pal sền tăp mờ broă siêu âm, xét nghiệm bơta tàm dơlam AMH nàng git khà tăp, ală broă lơh ndai bè kŭp rùp hìu kòn, siêu âm nàng git tăp pràn, bơdìh hơ̆ tai gam kham nàng git kòp plai nùs, gùng mhàm, gùng dà đồm, klờm, leh nàng gàr niam ngan tàm broă cit jồp tăp”.

Tŭ lơh jăt broă geh bun bơh tàm ding, ală ùr bơklao pal lơh ală broă lơh lơi nàng tơnguh bơta geh kòn ơ ƀák sìh?

Ƀák sìh Trần Xuân Trường: “Jơh ală cau tơnơ̆ mờ tŭ tơmŭt tăp ndrờm geh nùs nhơm là ƀic dùl bă tài ngòt rung tăp. Mơya jăt uă broă lơh kơlôi sơnơng di lah tơnơ̆ dơ̆ tơmŭt tăp mờ bic sùm den sơlơ lơh gơmù khà geh bun. Den tàng tơnơ̆ mờ tŭ neh tơmŭt tăp, cau ùr mìng pal ơm rơlô tàm hìu bơh 1 tus 2 ngai sơnrờp, tơnơ̆ mờ hơ̆ pal lơh broă di mơ, lòt rê sào sa bè cau bè ờs, pleh ơwañ să uă ir kung bè lơh gơrềng tus tềng hìu kòn; sào sa tơl phan bơkah, sa uă biăp tơlir, kơnuh plai chi, hùc tơl dà, pleh mờ ală bơta bè ơlăk, bièr, jrào, kơphe.

Nàng tơnguh khà geh bun tŭ lơh IVF, ùr bơklao pal geh rài kis, phan sa bơkah di pal, geh uă bơta bơkah. Dơ̆ bàr pal geh broă kham nàng sền bơta pràn kơl dang să jan jăt tơngai nàng di tŭ gŏ ală bơta gơtìp ni sơna bè bơta pràn dà mhàm, tăp. ADN nàng geh sơm gờñ. Dơ̆ pe là rơndăp tơngai geh bun di pal, tŭ do geh uă ngan cau ùr ơm ing broă geh bun, lơh sơnăm geh bun gơguh, rơlao 35 sơnam. Den tàng ală cau do pal lòt kham nàng git khà tăp. Di lah kờñ ơm ing geh bun, cau ùr gơtùi rơwah broă prăp tăp tàm sơnam gam kơnòm nàng gàr pràn tăp ngan, gàr ai broă lơh IVF tơnơ̆ do in”.

Ƀák sìh geh ală jơnau bơto sồr lơi ai ală cau gam kơnòm tàm sơnam deh kòn in, nàng tơrmù broă ờ geh kòn, geh kòn jơla?

Ƀák sìh Trần Xuân Trường: “Kham bơta pràn deh dùh jăt tơngai nàng di tŭ sơm ală bơta gơtìp ni sơ na di lah geh; bic bài kloh niam nàng pleh mờ ală kòp gơtờp bơh gùng bic bài, di gơlan lơh gơtìp as sồt tàm tiah pờm mas, gơlik dà gùng tăp, kòl gùng tăp, do là ală kòp mờng gơtìp ngan tàm cau ùr tŭ do; geh broă sào sa niam, tơrmù ñô ơlăk, bièr, hùc ală dà kơphe; geh rơndăp tơngai geh bun di pal, lài mờ 35 sơnam, tài tơnơ̆ mờ sơnam do, jơh bơta geh bal mơ bơta pràn tăp ndrờm gơmù, den tàng khà geh bun gơmù mờ di lah geh bun den khà bun gơtìp ờ niam gơguh”.

Ơi, dan ưn ngài ƀák sìh!