Jat tơrgùm kờp bơh Mpồl lơh sơnơm dunia dê, khà cau gơtìp siar kồ ntìng kồ kơltang geh mờr 20% khà kờp làng bol. Tàm lơgar Mỹ, tàm sơnam rlau 55 sơnam, khà do gơguh tus 80%. Tàm Việt Nam, ờ hềt geh khà tơrgùm kờp wil tơl, khà do tàm cau hơđang 40 sơnam geh rlau 23% mờ gam ngai sơlơ gơguh mhar ngan. Kòp siar kồ ntìng kồ kơltang ờ di là kòp digơlan pơhìn mơ tơn tus màng kis cau kòp dê. Bulah bè hơ̆, kòp digơlan lơh gơ rềng uă ngan tus bơta niam rài kis cau kòp dê. Tŭ gơtìp siar kồ ntìng kồ kơltang, cau kòp rơp pal sơrlèt gan uă tŭ tơngai, sùm pal kong mờ ală dơ̆ jê kồr jŏ jòng, kal ke tàm rài kis pah ngai mờ tàm tŭ lơh broă tài bơta pràn lòt rê gơmù loh làng ngan. Bơdìh hơ̆ tai, cau kòp kung sùm gŏ gơ lơh glar să, kơlôi rơcang, bic ờ lơhă, geh tŭ digơlan gam lơh gơbàn trầm kảm. Siar kồ ntìng kồ kơltang dilah geh kham git gŏ mờ sơm gờñ den gơtùi lơh lơyài bơta gơbàn jroă kòp dê, tơrmù tềl tơnggŏ jê kồr, dong gàr rài kis bè ờs. Gơ wèt mờ tơl nă cau gơbàn siar kồ ntìng kồ kơltang, ală ƀák sĩ rơp kham mờ pơlam bè broă lơh bơsong nàng cèng wơl cồng nha niam ngan rlau jơh ai cau kòp in. Bơta kuơmàng ngan rlau jơh là pal lòt kham tŭ geh tềl tơnggŏ kòp nàng geh sơm siar kồ ntìng kồ kơltang sơrbac mhar mờ rơcang sơndră uă ngan rlau jơh jơnau pơhìn gơ lời wơl bơta ờ niam.

Lài do nàng gơtùi sơm ală bơta kòp bè bơdìh ntìng, kồ ntìng, cau kòp sùm pal lòt hờ hìu sơnơm kâp hơđang mơya tŭ do, Hìu sơnơm dờng thị xã Buôn Hồ neh ngui cơldŭ kham ờs mờng dong git gŏ gờñ mờ sơm di tŭ ai ală cau kòp siar kồ ntìng kồ kơltang mờ bơta chài cit tàm dơlam kồ ntìng, dong rơcang sơndră ală jơnau gơ lời wơl pơlai soh ngan tài bơh kòp siar kồ ntìng kồ kơltang lơh gơbàn. Ồng Lại Tất Hoàn (60 sơnam, ơm tàm sơnah ƀòn An Lạc, thị xã Buôn Hồ) sùm gơtìp ală dơ̆ jê kồr, lăm ño gơ rề bơh kồ kơltang tus mpàng jơng den tàng broă lòt rê kal ke ngan, den tàng ồng neh lòt tus hìu sơnơm dờng thị xã Buôn Hồ nàng kham. Ồng đơs: “Tơngai rềp ndo, kồ ntìng kồ kơltang đah ma añ dê jê kồr ờ suk ngan, ngan là tŭ trồ tiah tam gơl. Tơnơ̆ tŭ kham añ geh ƀák sĩ pà git gơbàn kòp siar kồ ntìng kồ kơltang đah ma, geh sồr sơm mờ bơta chài cit tàm dơlam kồ ntìng. Tơnơ̆ tŭ sơm bơta jê kồr neh gơmù, gơtùi lòt rê bè ờs. Añ chờ hờp ngan tài hìu sơnơm geh tai kỹ thuật pa. Añ ưn ngài ală y ƀák sĩ uă ngan”.

Ndrờm bè hơ̆ sơm, mò Trịnh Thị Mẫn (52 sơnam, ơm tàm xã Ea Siên, thị xã Buôn Hồ) mut tàm hìu sơnơm tàm bơta as, jê uă ngan 2 đah kồ kơltang, ờ gơtùi rò jơng, tŭ ntàu halà nggui kal ke ngan, pah tŭ sơnđùa lòt den klo gơ ntas tàm kồ ntìng. Geh git, cau kòp neh jê 2 đah kồ ntìng bơh uă nam do mờ sơm tàm uă tiah mơya kòp mìng gơmù dùl tŭ tơngai hơ̆ sồng gơ jê wơl. Mò Mẫn pà git: “Añ jê ir den tàng sồr kon pơndiang lòt kham tàm hìu sơnơm Buôn Hồ, tơnơ̆ tŭ kham geh pà git là gơtìp kòp siar kồ ntìng kồ kơltang 2 gah tơngai dơ̆ 3 mờ geh ƀák sĩ sồr mut tàm hìu sơnơm sơm kòp mờ ală bơta sơnơm rơcang sơndră as sồt, tơrmù jê mờ cit tàm dơlam kồ ntìng tàm 2 kồ ntìng kồ kơltang. Tơnơ̆ cit 3 ngai, añ gŏ kòp añ dê neh gơmù uă ngan, lòt rê ƀuơn rlau mờ gơ lơh nggờc tàm să bồ.”

Bè ờs, tàm kồ ntìng kồ kơltang sùm geh dùl bơta dà mbir tàm dơlam (geh uă ngan axit Hyaluronic) mờ khà bơh 1 tus 4 mg/ml, geh kuơ dong lơh ntiar kồ ntìng, glòm jơh bơdìh kồ ntìng, dong broă lòt rê ƀuơn ƀuài mờ ờ lơh gơbàn jê kồr. Bulah bè hơ̆, tŭ kồ ntìng gơtìp siar, khà dà mbir do gơmù uă ngan mờ ờ gơtùi geh wơl, lơh kồ ntìng jơh bơta kuơ sền gàr, lơh cau kòp jê kồr mờ ờ gơtùi lòt rê. Siar kồ ntìng kồ kơltang dilah ờ geh sơm di tŭ den digơlan lơh gơmù, ờ gơtùi lòt rê tơn, digơlan lơh gơbàn lơng tus jơh rài kis, lơh gơ rềng uă ngan tus bơta niam rài kis cau kòp dê. Tŭ do, broă cit tàm dơlam kồ ntìng geh sền là broă lơh sơm geh cồng nha, ờdo ờdă tàm jơh ală cau kòp, cèng wơl bơta gơn kơnờm ai ală cau kòp siar kồ ntìng, ngan là kồ ntìng kồ kơltang in. Tàm hìu sơnơm dờng thị xã Buôn Hồ, broă lơh cit tàm dơlam kồ ntìng tàm broă sơm siar kồ ntìng kồ kơltang neh lơh gơlik tŭ niam sơm niam rlau ai cau kòp in. Ngui bơta chài cit tàm dơlam kồ ntìng, Hìu sơnơm neh rơcang lài ală bơta bè cau lơh broă, phan bơna, măi mok lơh sơnơm nàng drơng jơnau kờñ kham sơm kòp bơh làng bol dê. Ƀák sĩ cuyên khoa 2, ồng Đỗ Xuân Lộc- Kwang atbồ Hìu sơnơm dờng thị xã Buôn Hồ pà git: “Tơnơ̆ tŭ geh Sở Y tế ring bal, Hìu sơnơm neh ngui kỹ thuật cit tàm dơlam kồ ntìng nàng sơm siar kồ ntìng kồ kơltang. Bulah pa rơp ngui bơh bồ nam 2023 tus tŭ do, neh geh mờr 200 nă cau kòp geh ngui bơta chài cit tàm dơlam kồ ntìng sơm siar kồ ntìng kồ kơltang, geh cau kòp den cit 1 kồ ntìng, geh cau den cit 2 kồ ntìng. Cit tàm dơlam kồ ntìng là dùl tàm ală broă lơh sơm siar kồ ntìng kồ kơltang mờ broă cit dà mbir (hơ̆ là axit Hyaluronic) nàng kờñ tơnguh bơta mbir ai kồ ntìng in, dơ̆ 2 là tơrmù ƀà bơta siar ală kồ ntìng, rơcang sơndră as sồt kung bè tơnguh bơta lơh gơlik dà mbir bơh kồ ntìng kồ kơltang dê nàng sơm kòp”.

Cau kòp geh sồr ngui broă lơh cit tàm dơlam kồ ntìng gơ wèt mờ ală cau siar kồ ntìng kồ kơltang tàm khà di mơ tus kơn jơ̆ di mơ, ngui tŭ cau kòp neh ngui ală broă lơh sơm kòp ờs mờng ndai mơya ờ gơ dờp niam bè hùc sơnơm tơrmù jê, rơcang sơndră as sồt… cau kòp geh sồr reh ala kồ ntìng mơya ờ hềt gơtùi reh.

Bơta niam bơh broă lơh do dê là niam ngan, geh êt ngan cau gơbàn as sồt tơn tềng hơ̆, jê tềng anih cit, jê kồ ntìng, jê tìng bơdìh ntìng mờ gŏ glar să. Ală bơta ờ niam do rơp roh mhar ngan tơnơ̆ bơh 2 tus 3 ngai mờ mìng gơbàn tàm dơ̆ cit sơn rờp. Geh bơta kuơ tơrmù jê niam, cồng nha jŏ jòng, digơlan gơguh tus 6 nhai. Pah dùl dơ̆ sơm kòp jat broă lơh do sùm jŏ jòng 5 poh tàm pơn jat mờ cit 1 dơ̆ dùl poh. Tơnơ̆ tŭ cit tàm dơlam kồ ntìng den pơgap 3 poh cau kòp siar kồ ntìng kồ kơltang rơp gŏ geh cồng nha.

Broă ngui kỹ thuật cit tàm dơlam kồ ntìng tàm Hìu sơnơm dờng thị xã Buôn Hồ dong cau kòp ờ duh pal ntrờn guh kâp hơ đang, tơrmù ƀà priă jền sơm kòp ai hìu bơnhă in, kung bè lơh tềl bơta bơtàu tơnguh tàm broă lơh kham, sơm kòp tàm hìu sơnơm. Tơngai tus, hìu sơnơm dờng thị xã Buôn Hồ rơp pơn jat tai bơcri priă lơh niam phan bơna, măi mok pa. Bơt bơtàu mpồl y ƀák sĩ geh mờng chài lơh broă uă nàng ngui tai uă kỹ thuật pa. Mờ kung tam gơl pa niam chài drơng broă bơh kwang bàng lơh sơnơm dê, wèt tus bơta niam nùs bơh cau kòp dê.

Jê siar kồ ntìng kồ kơl tang là kòp jŏ geh uă ngan tàm ală kòp bè ntìng, kồ ntìng, lơh gơtìp jê jŏ tơngai, lơh gơmù mờ lòt rê ờ gơtùi. Jê siar kồ ntìng kồ kơl tang di lah geh sền git mờ sơm bời gờñ di gơlan lơh lơyài broă gơtìp bơh kòp, lơh gơmù bơta jê, dong kờl lơh tơnguh bơtau niam rài kis. Ƀák sĩ CII Đỗ Xuân Lộc, Kwang atbồ Hìu sơnơm thị xã Buôn Hồ, càr Dăk Lăk yal bè broă rơcang sơndră mờ sơm kòp jê kồ ntìng kơl tang bơh jơnau lùp tơnơ̆ do:

Ơ ƀák sĩ, dan ƀák sĩ pà git bơta tơngŏ bơh kòp jê siar kồ ntìng kồ kơl tang?

Ƀák sĩ Đỗ Xuân Lộc: “Jê siar kồ ntìng kồ kơl tang geh tơngŏ tờm là jê ngan, geh ƀuơn gŏ tŭ sền cau kòp lòt. Cau kòp lòt rê gơtìp kal ke ngan, tàm hơ̆ uă ngan là tŭ guh ntùng, guh jăt cơn đoà jơng. Tàm broă kham, ală bơta tơngŏ krơi is bơh kòp jê siar kồ ntìng kồ kơl tang là: geh săp ntas tàm kồ ntìng kồ kơl tang tŭ lòt. Tŭ kŭp rùp X quang kồ ntìng kồ kơl tang song, sơling den tàm bơta tơngŏ geh jê siar kồ ntìng kồ kơl tang 4 độ, độ 1 mờ độ 2 geh bơta jê siar gơlik geh mờ ală lò ntìng tàm kồ ntìng kồ kơl tang. Tơnơ̆ mờ hơ̆ jroă rơlao là geh ală bơta sồt tềng poăc rềp ntìng, jroă rơlao tai là gơlik geh ờ ơnàng tềng pòt kồ ntìng, lơh tam gơl đo jơng. Gơtùi gŏ tam gơl tàm dơlam ha là hờ bơdìh, di lah tam gơl cau kòp lòt ha jơng den hơ̆ là kòp neh jroă ngan”.

Dan ƀák sĩ pà git tài bơta lơi lơh gơtìp kòp jê siar kồ ntìng kồ kơl tang?

Ƀák sĩ Đỗ Xuân Lộc: “Mờng geh 2 bơta tờm lơh gơtìp jê siar kồ ntìng kồ kơl tang: Bơta tờm gơlik geh hơ̆ là sơnam; bơta tơnơ̆ tai mờng geh tìp tàm cau ùr tơnơ̆ mờ tŭ neh jơh gơlơh să, tŭ ală hormon jơh den bơta jê siar kồ ntìng gơlik geh mhar ngan; tàm hơ̆ uă ngan tàm ală cau lơmă ir, roh bơta ờ ndrờm bal ñjơ̆ să gơrềng tus mờ ntìng jŏ ngai lơh gơtìp bơta jê siar kồ ntìng kồ kơl tang; di lah gơtìp gơcồt, gơpừ, sồt tềng kồ kơl tang, dàng, gơlik dà kồ ntìng kồ kơl tang mờ tơnơ̆ mờ dùl tơngai lơh gơtìp jê siar kồ ntìng kồ kơl tang”.

Dan ƀák sĩ pà git broă sơm jê siar kồ ntìng kồ kơl tang bè lơi? Tơnơ̆ mờ tŭ neh sơm, cau kòp pal kah ală bơta lơi ơ ƀák sĩ?

Ƀák sĩ Đỗ Xuân Lộc: “Jăt mờ tơl bơta, tơnơ̆ mờ tŭ cit geh pơgồp bal mờ sơm tai ờ uă bơta sơnơm tai nàng tơmù jê mờ lơh să jan lơh gơlik geh wơl dà kồ ntìng kồ kơl tang hơ̆, lơh gơmù ală bơta lơh gơtìp jê siar kồ ntìng tài jê siar kồ ntìng là dùl bơta pal geh ờ gơtùi kơrian mờ mìng lơh gơmù bơta kra. Ală cau rơlai 45 sơnam rơlao hờ đang mờ tàm hơ̆ uă ngan là rơlao 60 sơnam cau lơi kung gơtìp, mơya jăt mờ tơl bơta pràn ơ̆t bè jê bơh tơl nă cau dê, geh ală cau ơ̆t jê jăk ngan den tàng tŭ tus kham kŭp rùp den ală pòt kồ ntìng neh gơtìp ờ ơnàng tai.

Tơnơ̆ mờ tŭ cit tàm dơlam kồ ntìng, cau kòp mìng ơm rơlô bơh 20 tus 30 phuk. Tơnơ̆ mờ hơ̆ den lòt rê bè ờs wơl, cau kòp pal lơh ngan lòt rê, ơwañ să, di lah ờ lòt rê den lơh gơtìp jê siar kồ ntìng, kơl dang kồ ntìng lơh gơtìp mhar ngan. Gơwèt mờ cau kra, cau dờng sơnam lơh gơtìp tus mờ bơta kra, lơh gơbàn bơta gơmù canxi den tàng sơlơ tơnguh bơtơl phan sa geh uă canxi, thực phẩm cứk năng nàng tơnguh broă lơh bơh poăc ntìng bè glucosamin”.

Jơnau bơto sồr bơh ƀák sĩ dê tàm broă rơcang sơndră mờ kòp jê siar kồ ntìng kồ kơl tang?

Ƀák sĩ Đỗ Xuân Lộc: “Jăt mờ tơl bơta, bơta tờm tài sơnam den ờ gơtùi tam gơl, mơya pal geh ală broă dong kờl bè ơwañ să, sào sa tơl phan bơkah, di mờ tơl phan sa jăt jơnau bơto sồr, pleh mờ bơta sào sa ờ tơl vi cất geh mhar gơtìp bơta jê siar kồ ntìng; Gơwèt mờ ală cau lơmă ir, bơta ñjơ̆ să jan (BMI) rơlao 25 den mìng kờñ tơmù 5 kĭ den bơta gơtìp tus mờ kòp jê siar kồ ntìng geh gơmù rơlao 50%. Gam gơwèt mờ ală cau tài sồt den gơtìp kal ke ngan nàng git, gơwèt mờ cau gam kơnòm, ală broă lơh bè ntoăt, sơnđoh ha là tŭ nhơl ală môn tàp pràn să jan bè coh plai, nhơl bơlai den pal nền nòn, pal rơcang sơndră mờ sồt kồ ntìng kồ kơl tang tài di lah sồt lơh gơtìp jê sồt kồ ntìng tơn”.

Ơi, dan ưn ngài ƀák sĩ!