Tơngai lài, tàm càr Dăk Lăk, broă lơh cit sơnơm vaccine rề ơnàng geh lam lơh sùm mờ neh lơh geh ală cồng nha pal pơn jờng ngan, uă bơta kòp bơtờp geh sơnơm kơryan kòp tàm broă lơh neh gơmù loh làng, bàr pe bơta kòp neh gơtùi tơn jơh. Bulah bè hơ̆, tài gơ rềng bơh kòp Kovid-19 dê, uă làng bol tŭ do gam geh nùs nhơm sền ờ sơp, lời tĕ uă ding cit sơnơm vaccine bơh kơnòm dềt dê tàm broă lơh cit sơnơm vaccine rề ơnàng lơh jơnau pơhìn ală kòp bè sởi, ƀạc hầu, bơsiă ngkròk bè iar…digơlan gơbàn uă wơl. Tềng đap bơta do, gah lơh sơnơm neh lơh ngan pơgồp bal lam lơh uă broă lơh tơnguh jơnau git wă làng bol dê tàm broă lam kơnòm dềt tàm sơnam lòt cit sơnơm vaccine.

Là xã uă kal ke bơh kơnhoàl Buôn Đôn dê mờ 3 rbô 307 hìu bơnhă làng bol, 13 rbô 649 nă cau, tàm hơ̆, làng bol jơi bơtiàn dùl êt nă cau geh rlau 44,9%, rài kis làng bol dê gam gơtìp uă kal ke mơya tơngai lài, Hìu sơnơm xã Tân Hòa sùm lơh ngan pơn đơl pràn lam lơh niam broă lơh cit sơnơm vaccine rề ơnàng ai kơnòm dềt tàm xã in. Git bơta kuơmàng bơh broă cit sơnơm vaccine dê, 7 jơ 30 phuk drim ngai 15 pah nhai, tàm Hìu sơnơm xã, làng bol neh lam kơnòm dềt lòt cit sơnơm vaccine gal ngan, nggùi jat bơta sap sèng cih sră kơp tus dơ̆ kòn he dê geh cit. Bi Hoàng Thị Kim Thoa, ơm tàm thôn 1, xã Tân Hòa, kơnhoàl Buôn Đôn, càr Dăk Lăk yal: “Kòn añ dê nam do neh 5 sơnam mờ tus tơngai cit sơnơm vaccine kòp ƀạc hầu. Añ git broă cit sơnơm vaccine geh kuơ dờng màng ngan gơ wèt mờ pràn kơldang să jan kòn dê den tàng tŭ cau lơh sơnơm thôn yal, añ kung lam kòn lòt cit di mờ tơngai pơrgon. Bulah là ding cit wơl, mơya añ gŏ ding cit tơngkah wơl kung kuơmàng ngan tài tàm tơngai cit ding lài mờ he ờ cit tơngkah wơl den bơta pràn ờ bơtờp kòp kòn dê gơmù tĕ, cồng nha sền gàr bơh sơnơm vaccine dê gơmù uă den tàng lòt cit tơngkah wơl nàng tơnguh bơta pràn ờ bơtờp kòp in tềng đap kòp jê”.

Nàng sền gàr pràn kơldang să jan kơnòm dềt dê, lài mờ tŭ cit, ală kwang bàng lơh sơnơm bơh Hìu sơnơm dê kham sền git pràn kơldang să jan, kham rơ wah ai ală sau in nàng gàr lơngăp lơngai tŭ cit. Tơnơ̆ tŭ cit, kơnòm dềt geh sồr ơm wơl nàng sền sơ wì tàm Hìu sơnơm êt ngan rlau jơh là 30 phuk, dilah ờ geh tềl tơnggŏ lơi ờ niam den hơ̆ sồng geh rê tàm hìu mờ pơn jat tai jat sền nền nòn tàm hìu. Lơh jat niam jơnau sồr kham kơnòm dềt in lài mờ tŭ cit mờ jat sền nền nòn tơnơ̆ tŭ cit den tàng uă nam do, tàm Hìu sơnơm xã ờ lời gơlik geh bơta tìs, bơta ờ niam lơi tơnơ̆ tŭ cit, khà kơnòm dềt cit ală bơta sơnơm vaccine geh cồng nha niam. Nam 2022, khà cit sơnơm vaccine kòp Sởi- Rubella, as sồt tơngoh Nhờk ding dơ̆ 3 geh rlau 90%; khà ding cit tơl làm geh 74,5%; khà cit DPT geh 58,9% mờ khà cit UV2+ geh 85%. Ƀák sĩ Phan Thị Tuyết- Kwang atbồ Hìu sơnơm xã Tân Hòa, kơnhoàl Buôn Đôn pà git: “Mờ bơta geh ngan tŭ do tŭ mờ tơl broă neh gơ rê bè ờs wơl, ờ gam gơ rềng bơh kòp bơtờp dê, ală mè neh lam kòn lòt cit sơnơm vaccine bè ờs wơl. Bơdìh hơ̆ tai, Hìu sơnơm xã neh sơlơ tơnguh broă mblàng yal, bè mblàng yal tàm loa pờ tơlik jơnau đơs xã dê. Pah nhai, lài mờ ngai cit sơnơm vaccine dùl ngai, hìu sơnơm bơyai lơh tàm jàu broă lơh mpồl lơh sơnơm thôn, ƀòn, sền sơ wì mat kơnòm dềt tus tơngai cit, jàu mpồl lơh sơnơm thôn, ƀòn in tus tơl hìu nàng sồr lam kòn lòt cit sơnơm vaccine. Bơdìh hơ̆ tai, Hìu sơnơm xã gam bơh mạng Viettel, nhắn tin yal tơngai cit sơnơm vaccine ai mè bèp in git nàng lam kòn lòt cit di mờ tơngai geh sồr”.

Mùl màl ai gŏ, tàm ală nam do, broă lơh cit sơnơm vaccine rề ơnàng tàm xã Tân Hòa đơs is, kơnhoàl Buôn Đôn đơs bal neh geh lam lơh geh cồng nha mờ niam ngan. Kơnờm broă lơh cit sơnơm vaccine rề ơnàng, 2, 3 bơta kòp bơtờp tàm kơnòm dềt neh geh rơcang sơndră dùl bă geh cồng nha, bè: kòp lơng, bơsiă ngkròk bè iar, uốn ván, jê ndul gơ jroh…; khà cau gơbàn kòp bơtờp neh gơmù rơhời jat pah nam, pràn kơldang să jan kơnòm dềt mờ làng bol tàm kơnhoàl dê ngai sơlơ geh tơnguh loh làng ngan. Ƀák sĩ Đoàn Quốc Đỉnh- Kwang atbồ Hìu sơnơm kơnhoàl Buôn Đôn pà git: “Tài gam uă kal ke tài gơ rềng bơh kòp bơtờp dê, 2, 3 bơta sơnơm vaccine ờ tơl lơh khà cit sơnơm vaccine tơl làm kơnòm dềt in tàm broă lơh cit sơnơm rề ơnàng ờ hềt lơh geh bè broă rơndap lơh ai tơlik. Nàng gàr kơnòm dềt cit tơl ală ding sơnơm vaccine, tàm nam 2023, Hìu sơnơm kơnhoàl neh rơcang broă rơndap lơh cit sơnơm vaccine kơnòm dềt in mùl màl, tàm hơ̆ sền gròi tus broă lam lơh ală dơ̆ cit wơl nàng cit ală ding mờ kơnòm dềt gam ờ tơl tŭ geh sơnơm vaccine. Bè cau lơh broă, ală bơta nàng drơng broă lơh cit sơnơm vaccine in, Hìu sơnơm kơnhoàl neh rơcang wil tơl, gàr tơl ai ală anih cit sơnơm vaccine tàm Hìu sơnơm xã in”.

Jat jơnau yal bơh Anih tờm kòp tê jê să càr dê, bơh tŭ lam lơh broă lơh cit sơnơm vaccine rề ơnàng, broă lơh neh cèng wơl cồng nha loh làng tàm broă lơh rơcang sơndră ală bơta kòp bơtờp bè lơng, sởi, ƀạc hầu… Broă lơh neh geh lam lơh sùm tàm jơh ală xã, sơnah ƀòn neh pơgồp bơnah tơrmù khà cau gơbàn ală bơta kòp geh sơnơm vaccine rơcang sơndră kung bè tềm pềr priă tă ai broă sơm kòp in; tơn jơh 2, 3 bơta kòp bơtờp. Nàng kờñ dong làng bol geh dờp ală broă drơng ala cit sơnơm vaccine lơngăp lơngai, gàr bơta niam, Anih tờm gròi sền kòp tê jê să càr sùm yal jơnau tơnggit gơ rềng tus cit sơnơm vaccine, pờ ală ơdŭ bơto pơlam ai kwang bàng lơh sơnơm, cau lơh broă cit sơnơm vaccine rề ơnàng in bè jơnau sồr ngui sơnơm vaccine tàm rơcang sơndră mờ sơm kòp, bơta chài jat sền broă gơlik geh tơnơ̆ tŭ cit, broă lam lơh, atbồ, ngui sơnơm vaccine; sơlơ tơnguh broă mblàng yal, bơto bơtê bè ală bơta kuơ bơh cit sơnơm vaccine rơcang sơndră kòp dê mờ ală bơta aniai digơlan gơbàn nàng làng bol in iang nùs, pin dờn tàm broă lơh cit sơnơm vaccine rơcang sơndră kòp; sồr ală hìu sơnơm kơnhoàl, thị xã, ƀòn dờng lam lơh jat di jơnau sồr bè broă lơh cit sơnơm vaccine, ngan là broă kham sac rơ wah, pơlam ai cau mè in, jat sền git gŏ gờñ broă gơlik geh tơnơ̆ tŭ cit kơnòm dềt dê… Mờ kung rơcang tơl ală tùh prap, hộp ơn sơnơm vaccine jat jơnau sồr; sơlơ tơnguh broă lơh lùp sền, sền sơ wì tàm ală broă lơh cit sơnơm vaccine, lam lơh dờp, lam lơh ai pà sơnơm vaccine gàr lơngăp lơngai, tơl làm mờ geh cồng nha.

Cit sơnơm vaccine wil tơl, di mờ tơngai geh sồr là broă lơh geh cồng nha nàng rơcang sơndră kòp bơtờp ngòt rơngơt ai kơnòm dềt in mờ là gơnoar kuơ bơh kơnòm dềt dê. Mpồl lơh sơnơm dunia mờ Ƀộ Y tế sồr ală hìu bơnhă geh kòn dềt tus sơnam cit sơnơm vaccine jat tơngai geh ai bơh broă lơh cit sơnơm vaccine rề ơnàng dê pal lam kòn lòt cit ală bơta sơnơm vaccien tàm broă lơh cit sơnơm vaccine rề ơnàng, ờ kơp sơnơm vaccine cit sa priă mờ lời tĕ tŭ niam cit sơnơm vaccine di tơngai geh sồr bơh kơnòm dềt dê, lơh gơbàn jơnau pơhìn gơbàn ală kòp bơtờp ngòt rơngơt. Ală bơta sơnơm vaccine ndrờm niam ndrờm bal lơm. Ală mè bèp kờñ kơnòm dềt geh să jan pràn kơldang pal lam kòn dềt lòt cit sơnơm vaccine tơl làm, di tơngai geh sồr bơh ală bơta sơnơm vaccine tàm broă lơh cit sơnơm vaccine rề ơnàng dê mờ jơh bal mờ ală sơnơm vaccine ờ hềt geh tàm broă lơh. Broă cit sơnơm vaccine là kuơmàng ngan, hơ̆ là gơnoar kuơ, là kơnòl bơh tơl nă cau dê mờ kung là kơnòl gơ wèt mờ jơh gùt mpồl bơtiàn.

Sơnơm vaccine mờ cit là broă sơndră geh cồng nha ngan nàng lơh gơmù cau gơtờp kòp mờ cau gơtìp chơ̆t tài bơh kòp gơtờp, tàm hơ̆ uă ngan là gơwèt mờ kòn dềt. Nàng wă rơlao tai bè bơta kwơ màng bơh broă cit sơnơm vaccine ai kòn dềt in, mpồl cau cih jơnau tơngit jơnau đơs do neh geh dơ̆ lùp ƀák sĩ Lê Phúc, Phó Kwang atbồ Anih tờm gròi sền kòp tê jê să nàng wă rơlao tai bè bơta do.

Dan ƀák sĩ pà git cit rề ơnàng geh gơnoar kwơ màng bè lơi tàm broă sền gàr bơta pràn kơl dang să jan kòn dềt in?

Ƀák sĩ Lê Phúc: “Broă cit rề ơnàng neh geh lơh bơh jŏ ngan bloh, neh pơgồp bal tus tàm broă sền gàr bơta pràn kơl dang să jan kòn dềt in. Loh làng cit sơnơm vaccine niam ngan tus mờ kòn dềt in tài ai geh bơta pràn sơndră, dong kờl să jan tam dră mờ ờ uă bơta kòp neh geh sơnơm vaccine sơndră lài. Den tàng, broă cit sơnơm sơndră ai kòn dềt in bal mờ cit sơnơm đơs bal geh niam ngan tàm broă sền gàr bơta pràn kơl dang să jan kòn dềt in. Di lah he ờ cit sơnơm vaccine sơndră mờ kòp Sởi den tơnơ̆ mờ 9 nhai bơta pràn să jan bơh kòn dềt dê gơwèt mờ kòp sở gơmù, tŭ tìp mờ virus sởi, kòn dềt ƀuơn ngan gơtờp. Mờ kòp sởi lơh gơtờp uă ngan, di gơlan lơh gơtìp aniai bơh kòp sởi kung uă ngan sơl. Ha là ală bơta sơnơm vaccine ndai bè ƀạc hầu, bơsiă iar, uốn ván... kung bè hơ̆ sơl. Di lah cit di mờ tơl tơngai, să jan kòn dềt geh bơta pràn nàng sền gàr kòn dềt ờ gơtìp kòp.

Tŭ do, tàm broă cit sơnơm rề ơnàng ai kòn dềt in, geh cit ală bơta sơnơm vaccine lơi, ơ ƀăk sĩ?

Ƀák sĩ Lê Phúc: “Gơwèt mờ kòn dềt hờ đơm 12 nhai, kòn dềt geh cit tơl sơnơm jăt broă cit sơnơm rề ơnàng tŭ do den geh 8 ding sơnơm. Lài ngan kòn dềt geh cit sơnơm vaccine sơndră mờ kòp jòr bơsiă gơlik mhàm. Kòn dềt bơh 2 nhai, 3 nhai mờ 4 nhai pah nhai geh cit ding 5 tàm 1. Kòn dềt 5 nhai geh cit sơnơm vaccine kòp lơng să. Di lah geh sơndră tơl ai kòn dềt in, ală ding cit bơtơl tai tŭ kòn dềt tờm bơh 18 tus 24 nhai, kòn dềt geh cit bơtơl wơl ală ding sơnơm sơndră mờ kòp ƀàc hầu, kòp bơsiă iar, kòp uốn ván mờ sởi – rubella”.

Tŭ do, geh uă cau mè bèp đơs là, ală ding sơnơm cit bơtơl wơl ờ kwơ màng den tàng ờ ai kòn lòt cit, ƀák sĩ geh jơnau đơs lơi bè nùs nhơm kơlôi do?

Ƀák sĩ Lê Phúc: “Cồng nha bơh sơnơm vaccine tàm Broă cit sơnơm rề ơnàng là cit tơl ală ding sơnơm tờm mờ cit tơl ală ding sơnơm bơtơl wơl. Ding sơnơm bơtơl wơl geh kwơ màng ngan, tŭ he ờ cit wơl, bŭ lah kòn dềt neh geh ală bơta pràn tàm să jan nàng sơndră mờ kòp hơ̆, mơya di lah ờ cit bơtơl wơl, bơta pràn sơndră mờ kòp geh sơlơ ngai sơlơ gơmù. Broă cit sơnơm bơtơl wơl geh dong kờl să jan geh bơtơl tai bơta pràn nàng sơndră mờ kòp, lơh gơlik geh ală bơta pràn nàng sền gàr mờ tơnguh bơta pràn sền gàr să jan. Den tàng, broă cit sơnơm bơtơl wơl ală ding sơnơm vaccine là kwơ màng ngan. Bol añ bơto sồr ală cau mè bèp bơdìh mờ broă cit tơl ală ding tờm ngan, pal cit bơtơl tai ală ding sơnơm ai kòn dềt in”.

Broă ờ cit sơnơm vaccine ai kòn dềt in geh lơh gơtìp ală bơta lơi tus mờ kòn dềt, ơ ƀăk sĩ?

Ƀák sĩ Lê Phúc: “Geh uă ngan jơnau tơngit lơh cau mè ờ sŭ ha là ờ ai gơwèt mờ broă cit sơnơm ai kòn dềt in. Mùl màl, tàm ală nam do, Broă cit sơnơm rề ơnàng kung neh gơrềng tus mờ jơnau git wă, jơnau wă bơh cau mè dê, lơh gơs bơta mờng tàm broă ai kòn lòt cit sơnơm. Ngan là tàm tơngai do, tàm hơ̆ uă ngan là tàm tơngai kòp Kovid-19 gơlik geh, geh uă ngan jơnau yal ờ di pal bè sơnơm vaccine kòp Kovid-19, den tàng geh uă cau mè iăt ờ tơl, sơndră wơl, ờ lơh jăt broă cèng kòn nàng cit sơnơm. Den tàng, he pal mhar, geh sùm mờ cèng kòn lòt cit sơnơm tơl, di tŭ. Di lah ờ cit sơnơm vaccine, să jan geh ờ tơl pràn sơndră mờ kòp hơ̆. Tŭ ờ geh tơl bơta pràn, kòn dềt ƀuơn ngan gơtìp kòp mờ khà kòp jroă, chơ̆t jê geh uă. Geh ờ uă cau mè tài ờ ru mờ lơh broă, lơh kòn dềt gơtìp jơla ir mờ tơngai geh ai cit den kung gam pal cèng kòn tus tàm anih cit sơnơm nàng kwang bàng lơh sơnơm bơto pơlam mờ cit ai kòn dềt in”.

Ơi, dan ưn ngài ƀák sĩ!