Gơguh huyết áp là bơta kơn jơ̆ gùng mhàm hòr tus thàñ động mạc gơguh jơnhua. Dùl nă cau geh đơs là gơguh huyết áp tŭ huyết áp tâm thu bơh 140 mmHg rlau hơđang halà huyết áp tâm trương bơh 90 mmHg rlau hơđang. Bàr, pe bơta tềl tơnggŏ digơlan gơlik geh tàm dùl nă cau gơguh huyết áp là: jê bồ tàm àng drim gờñ; gơ hòr mhàm muh; khà dơ̆ mrpơm plai nùs ndang, sền ờ loh, nggồr tàm tồr.

Jat kờp dŭ bơh Mpồl lơh sơnơm dunia dê, tŭ do geh mờr 1 tơmàn nă cau tàm dunia gơbàn kòp gơguh huyết áp mờ khà do digơlan gơguh tus 1 tơmàn 500 tơlak nă cau tàm nam 2025, pah nam geh mờr 9 tơlak 400 rbô nă cau gơguh huyết áp chơt. Tàm Việt Nam, jat Kụk lơh sơnơm rơcang gàr lài geh mờr 17 tơlak nă cau gơtìp gơguh huyết áp, hơ̆ là tàm 4 nă cau dờng den geh 1 nă cau gơbàn kòp. Kuơmàng tàm 17 tơlak nă cau gơbàn kòp gơguh huyết áp tàm mpồl bơtiàn den geh tus rlau 50% ờ hềt geh git gŏ mờ rlau 70% tàm khà git gŏ ờ hềt geh sơm.

Gơguh huyết áp là kòp jŏ nam, gơbàn rơlĕ rơlùn, ờ huan geh tềl tơnggŏ loh làng bơh sơn rờp, den tàng kal ke ngan git gŏ mờ ƀuơn gơbàn ală jơnau gơ lời wơl jơn jơ̆ dilah ờ geh sơm di tŭ, wil tơl mờ sơm sùm. Ờs mờng den pah nhai, cau kòp gơguh huyết áp rơp lòt Hìu sơnơm nàng geh ală ƀák sĩ pơlam mờ ai sơnơm rê hùc sùm. Bulah bè hơ̆, kung gam geh bàr, pe nă cau pal mut tàm hìu sơnơm kâp kứu tài gơguh huyếr áp nisơna.

Tàm Khoa nội gùng mhàm plai nùs Hìu sơnơm dờng ƀòn dờng Buôn Ma Thuột, càr Dăk Lăk, pah ngai dờp mờr 20 nă cau mut sơm kòp tàm hìu sơnơm tài gơguh huyết áp. Bơh lùp cau kòp den uă ngan là ờ geh tềl tơnggŏ lơi kòp dê. Bàr, pe nă cau den geh jê bồ, sơ wài bồ, ñam ño jơng tê, gơ lơh bè ngòñ wìn, nggồr tàm tồr, mprơm plai nùs mhar, sền ờ loh,…

Mò Trần Thị Mường, ơm tàm sơnah ƀòn Tân Lập, ƀòn dờng Buôn Ma Thuột nam do 65 sơnam mơya neh 25 nam kis bal mờ kòp gơguh huyết áp, mò sùm hùc sơnơm pah ngai mơya tơngai rềp ndo, mò sùm ờ suk ơm, ờ lơhă bic, glar să, jê bồ den tàng pal lòt tàm hìu sơnơm nàng kham, sền geh kòp lơi ndai halà ờ nàng geh gùng dà sơm kòp jơh nùs. Mò Trần Thị Mường đơs: “Lài mờ tŭ geh bun kòn dơ̆ 2 lòt kham den geh đơs là gơguh huyết áp den tŭ do sa sàu pal wèr, 6 nhai lòt lơh xét nghiệm 1 dơ̆ nàng sền kòp bè lơi mờ ai sơnơm hùc sùm, den tàng huyết áp ờ gơguh đau”.

Dùl nă cau ndai là mò Nguyễn Thị Đạt, 70 sơnam gơguh huyết áp neh 10 nam do, pal mut tàm hìu sơnơm kấp kứu tài tìs tàm broă sơm kòp. Să tờm cau kòp gơtìp jê kồr kồ ntìng mờ lòt blơi is sơnơm tây sơm jê kồr nàng hùc mờ tơnơ̆ 3 ngai hùc sơnơm den huyết áp gơguh jơnhua nisơna. Cau tờm neh jun mò mut tàm Khoa nội, Hìu sơnơm dờng Buôn Ma Thuột nàng piam sơm kòp, tơnơ̆ 5 ngai jat sền mờ sơm kòp, tŭ do pràn kơldang să jan mò dê neh rơhời bè ờs wơl. Bi Lê Thị An, kòn ùr mò Đạt dê ơm tàm sơnah ƀòn Tân Lập, ƀòn dờng Buôn Ma Thuột, càr Dăk Lăk pà git: “Pa git gŏ kòp den mò kung glar tàm să, lòt hìu sơnơm sơnah ƀòn xét nghiệm den git gŏ kòp đồm sơdàng, huyết áp gơguh, kòp gùng mhàm plai nùs tai. Tơngai sơn rờp mìng hùc sơnơm bè ờs lơm gời. Tus tơngai dơ̆ 2 den tài bơta ờ niam, gơguh huyết áp, kòp đồm sơdàng gơguh jơnhua ir den tàng pal mut tàm hìu sơnơm”.

Cau kòp gơguh huyết áp pal git là, tàm tŭ hùc sơnơm, khà đo huyết áp gơ rê bè ờs là kơnờm tàm ală pơnai sơnơm mờ khi hùc sùm pah ngai. Ƀák sĩ Trần Thanh Quý – Kwang atbồ Khoa kấp kứu Lơh pràn wơl să jan jơh nùs dră wơl khih, Hìu sơnơm dờng ƀòn dờng Buôn Ma Thuột pà git: Gơguh huyết áp jŏ jòng neh lơh bơta pràn pràn wơl bơh gùng mhàm dê gơmù. Tŭ huyết áp gơguh nisơna, gùng mhàm ƀuơn ngan gơtìp bơcah, là jơnau tờm ngan lơh gơbàn bơta gơlik mhàm mờ ală jơnau gơ lời wơl ờ niam ngòt rơngơt tus màng kis cau kòp dê. Bơdìh hơ̆ tai, nisơna ơm hùc sơnơm sơm den huyết áp rơp gơguh wơl bè lài mờ tŭ sơm, geh tŭ gam gơguh jơnhua rlau mờ să jan ờ hềt gơtùi gơ dờp, digơlan lơh gơbàn ală jơnau ờ niam bơh kòp gơguh huyết áp dê bè: gơ drồl mhàm plai nùs, bơcah gùng mhàm tơngoh; cau kòp rơp geh ală bơta ờ niam gùng mhàm plai nùs bè bơta mạc vàñ, lơh bơcah gùng mhàm tờm, jê ntơh, as gơ prồ klờm soh mhar, ờ pràn leh mhar… Ƀák sĩ Trần Thanh Quý đơs: “Geh 2, 3 nă cau den bol he ờ gơtùi sền gròi den hòi là huyết áp ơm ndơp, hơ̆ là 2, 3 nă cau tŭ lòt kham ƀák sĩ den huyết áp gơguh mơya tŭ rê tàm hìu den huyết áp gơ rê bè ờs wơl, ală cau bè do den digơlan ờ di là gơguh huyết áp. Den tàng, jơnau pơlam bơh Ƀộ Y tế dê là sồr đo huyết áp tàm hìu mờ gơtùi ngui măi đo huyết áp điện tử, đo bè do den di ngan sơl mờ cau kòp pal đo di bơta chài geh pơlam mờ pal rơ wah huyết áp dipal tàm uă tŭ, digơlan là ƀùi drim, klo ngai mờ trồ mang. Tŭ hơ̆, huyết áp ơm tàm hìu bè hơ̆ den bol he gơtùi sền gròi bơta huyết áp ơm ndơp geh git gŏ gờñ”.

Kòp gơguh huyết áp gơtùi rơcang sơndră ƀă tàm mờ gàr sùm tàm khà dipal dilah tơl nă cau lơh jat nền nòn ală jơnau pơlam bơh ală cau jak chài lơh sơnơm dê, sùm gàr kĭ să jan dipal, pleh gơtìp lơ mă ir. Broă sàu sa dipal, sa uă biap mờ plai chi ris. Bañ sa uă ir boh, bañ sa uă ir phan tơngi, gàr tơl kali mờ ală bơta vi lượng. Tàp pràn să jan sùm, bơh 30 phuk pah ngai. Lòt tĕ ală anih lơh sơnơm rềp ngan rlau jơh nàng geh đo huyết áp jat tơngai pơrgon nàng git gŏ gờñ mờ jat sền kòp gơguh huyết áp, rơcang sơndră ală jơnau ờ niam gơ lời wơl ngòt rơngơt.

Broă lơh kờñ git mờ rơcang sơndră mờ kòp gơguh huyết áp

Kòp gơguh huyết áp là kòp tàm plai nùs gùng mhàm geh khà cau gơtìp kòp uă mờ geh tơngŏ ngai sơlơ gơguh, kòp geh tơngŏ ờ loh làng mơya ƀuơn ngan gơtìp ngòt rơngơ̆t. Nàng wă rơlao tai bè kòp gơguh huyết áp, ală bơta di gơlan gơlik geh bal mờ ală bơta ngòt rơngơ̆t, cau ai tơngit jơnau đơs do neh geh dơ̆ lùp ƀák sĩ Cuyên khoa I Trần Thanh Quý, Kwang atbồ Khoa Kấp kấu Hồi sứk tic kựk sơndră khih, hìu sơnơm ƀòn dờng Buôn Ma Thuột, càr Dăk Lăk.

Ơ ƀák sĩ, broă lơh kờñ git dùl nă cau gơtìp gơguh huyết áp là bè lơi ơ ƀák sĩ?

Ƀák sĩ Trần Thanh Quý: “Gơguh huyết áp geh gŏ mờ broă was huyết áp, gơwèt mờ broă was huyết áp den he geh 2 broă was, tàm hơ̆ geh beoă was huyết áp tàm hìu kham mờ was huyết áp tàm hìu. Gơwèt mờ was huyết áp tàm hìu kham, hơ̆ là cau lơh sơnơm was he in tơn huyết áp, den he geh bơyai lơh was huyết áp bè tơnơ̆ do: lài ngan, kờñ geh cồng nha was huyết áp di pal den cau kòp lài mờ tŭ was pal geh ơm rơlô să tàm 15 phút; tàm bơta cau kòp geh ơwañ să lài den pal geh ai ơm rơlô ờ uă ngan là 30 phút. Dơ̆ bàr, ờ hùc ală bơta dà gơsồr bè dà kơphe mờ pal pùt chèo di pal mờ tơl nă cau kòp bal mờ broă rơkồn đo tê là bơh 2 tus 3 phơng den hơ̆ sồng di bơh broă was huyết áp. Pah dơ̆ was huyết áp he pal was 2 dơ̆, bơh dơ̆ lài tus dơ̆ bàr tàm 2 phút, tàm bơta dơ̆ 3 di lah he was huyết áp pơgăp 140mm Hg mơya xét nghiệm, kham gŏ gơtìp aniai bơta tờm bè plai nùs, leh den geh sền là gơguh huyết áp mờ pal geh sơm kòp gờñ”.

Dan Ƀák sĩ pà git bơta tơngŏ kòp gơguh huyết áp là bè lơi?

Ƀák sĩ Trần Thanh Quý: “Gơguh huyết áp ndrờm ờ geh tơngŏ, geh ờ uă bơta tơngŏ di lah geh den mìng là tơngŏ jê bồ, kơrwài, jê lơgah tềng kồt pơnì, tŭ neh geh tơngŏ bơta do den huyết áp neh gơguh uă. Den tàng, cau kòp bañ kơ̆p tus tàm bơta tơngŏ bè do hơ̆ sồng lòt kham mờ sơm kòp. He pal kham, sền gròi gờñ nàng gŏ kòp gơguh huyết áp. Ală cau lơi gơtìp jroă mờng geh tơngŏ bơta ờ niam bơh gơguh huyết áp bè plai nùs, gùng mhàm, leh, tơngoh…”.

Ơ ƀák sĩ, gơguh huyết áp lơh aniai ală bơta lơi?

Ƀák sĩ Trần Thanh Quý: “Gơguh huyết áp lơh aniai ală bơta tờm hơ̆ là plai nùs, gùng mhàm, tơngoh, leh, klờm soh. Tàm hơ̆ uă ngan là 2 bơta tờm là tơngoh mờ plai nùs. Tŭ he ngui sơnơm gơguh huyết áp ndrờm sùm den huyết áp geh sền gròi niam mờ ală bơta ờ niam bè plai nùs, gùng mhàm ờ gơtìp. Den tàng, ală cau hùc sơnơm huyết áp ờ ndrờm bal mờng gơtìp ală bơta tơngŏ bè gơpừ, gơdrồl mhàm tơngoh, gơlik mhàm tơngoh ha là gơdrồl mhàm plai nùs mhar mờ khà cau uă ngan. Gơwèt mờ cau kòp geh sền gŏ gơguh huyết áp den pal geh sền gròi mờ sơm kòp di tŭ”.

Ơi, dan ưn ngài ƀák sĩ!