Bi Lục Thị Lợi, 28 sơnam ơm tàm thôn 6, xã Cư Kbang, kơnhoàl Ea Súp, càr Dăk Lăk gam geh bun kòn dơ̆ 2 neh 6 nhai. Bi Lợi pà git, tŭ do pràn kơldang să jan niam, tơl bơta tàm rài kis pah ngai ndrờm ƀuơn, ờ ndrờm bè tŭ geh bun kòn tơnhua, bòl glar uă rlau. Lài hơ̆, tŭ geh bun kòn tơnhua, hìu bơnhă kis tàm hìu kù tàm mìr; sàu sa ờ tơl pràn mờ lơh broă kơn jơ̆ tai. Tài ờ lòt kham bun jat tơngai pơrgon den tàng ờ git ngai kờp dŭ lài deh, den tàng neh deh kòn tàm hìu kù tàm mìr tơn: “Tŭ jê ndul mờr deh den oh gam ơm tàm mìr, bơklau lòt lơh broă ngài, mìng geh oh mờ pô me ơm tàm hìu mơya pô me oh dê ờ git đì rơndeh măi den tàng neh lời oh deh kòn tàm hìu mờ sồr cau đơng deh tàm ƀòn tus dong kờl. Tơnơ̆ tŭ deh nđờ ngai den kòn oh dê gơtìp duh să, klŏ gơtìp lik dà, gơtuh toh den tàng oh jun sau tus hìu sơnơm xã”.

Bi Lợi pà git, tơnơ̆ tŭ sơm bời tàm hìu sơnơm rê wơl tàm hìu, kòn sùm ñìm mang, ờ bài sa, să jan ờ sô mờ lơyài dờng. Kơnờm geh cau lơh broă bal gah lơh sơnơm thôn tus mblàng yal, mblàng lơh loh bè broă sền gròi sàu sa tơl pràn, bơto bơtê tŭ geh bun mờ kuơmàng là bơta ngòt rơngơt bơh broă deh kòn tàm hìu den tàng tàm dơ̆ geh bun do, bi Lợi ờ lòt tàm mìr tai mờ mìng lơh broă nggờc tàm hìu. 6 nhai geh bun, bi neh gơguh 6 kĭ, jơh bal mè mờ kòn tàm ndul ndrờm pràn kơldang lơm.

Cư Kbang là dùl tàm ală xã rƀah bơh kơnhoàl Ea Súp dê, khà cau kòn cau geh rlau 80% khà kờp làng bol. Rài kis lơh sa kal ke den tàng làng bol, ngan là cau ùr mờ kơnòm dềt ờ geh uă bơta ƀuơn nàng sền gàr pràn kơldang să jan. Cau ùr geh bun ờ geh kham bun jat tơngai pơrgon, broă sàu sa ờ tơl mờ kung gam pal lơh broă kơn jơ̆ tàm suơn mìr tus ngai deh. Geh tŭ 2, 3 hìu bơnhă ờ ai cau ùr tus hìu sơnơm mờ pal deh kòn tàm hìu nàng tềm pềr priă jền.

Bi Lục Thị Hoa lơh broă bal gah lơh sơnơm thôn 6, xã Cư Kbang neh rlau 10 nam. Bi pà git, broă mblàng yal, hòi jà làng bol bè sền gàr pràn kơldang să jan cau ùr geh bun kal ke ngan, ngan là broă tam gơl ală jơnau kơlôi sơnơng ờ di neh gơ gơs mờng kwèng tàm rài kis, gơ mut tàm jơnau git wă khi dê. Bi Hoa yal: “Broă lòt mblàng yal jơnau ai làng bol tàm do in gơtìp uă ngan kal ke, ờ gơtùi tìp mat làng bol tài khi mờng lòt lơh broă ngài. Cau ùr geh bun pal wèr sàu sa, ờ ai sa tơl pràn. Geh kòn se pa deh tàm hìu sơnơm, tus ngai dơ̆ 2, pô me neh siam, đơs là siam gờñ den hơ̆ sồng kòn dờng. Jat bơhiàn bơh yau làng bol kòn cau tàm do dê den cau ùr geh bun ờ geh ơm rlô mờ pal lơh broă bè ờs, ờ lòt kham bun tàm ală nhai lồi dut, ờ git ngai kờp dŭ deh den tàng geh ờ uă cau pal deh kòn tàm hìu”.

Broă lơh ngan tơnguh jơnau git wă, lơh jat ngan ngồn sền gàr pràn kơldang să jan cau mè, kòn se pa deh tàm mpồl bơtiàn geh pơgồp bơnah tơrmù khà ờ niam tàm deh dùh, chơt să cau mè, kòn se pa deh, tơnguh bơta niam rài kis bơh làng bol tiah sar lơgar ngài, tiah jơi bơtiàn kòn cau dùl êt nă cau dê.

Deh kòn là dùl bơta gơtìp uă ngan kal ke mờ ngòt rơngơ̆t, tàm hơ̆ uă ngan là tàm tiah ngài, ngài mờ hìu sơnơm. Mơya, bơta do kung gam geh sơl, mìng tàm mpồl bơtiàn kòn cau. Deh kòn tàm hìu, cau mè mờ kòn se di gơlan kong gơtìp mờ ală bơta ngòt rơngơ̆t lơi? Ƀák sĩ Hoàng Ngọc Anh Tuấn, Kwang atbồ khoa Hồi sức kấp kứu kòn dềt mờ kòn se pa deh lơh broă tàm hìu sơnơm tiah Tây Nguyên đơs bè bơta do.

-Ơ ƀák sĩ! Tŭ deh kòn tàm hìu, cau mè mờ kòn se di gơlan gơtìp mờ ală bơta ngòt rơngơ̆t lơi?

Ƀák sĩ Hoàng Ngọc Anh Tuấn: “Tŭ deh kòn tàm hìu ờ mìng lơh gơrềng tus mờ bơta pràn kơl dang să jan kòn se mờ bơta pràn kơl dang să jan cau mè kung ờ geh sền gàr niam. Tài tŭ deh kòn tàm hìu, ală cau đơng deh ndrờm ờ git mờ ờ geh broă lơh tờm. dơ̆ bàr tai là ală phan đơng deh, phan koh che klŏ, lơh klŏ, pơn đum kòn se ờ geh niam, ờ geh lơh kloh vi trùng.

Tàm do ală kòn se gơtìp kòp uốn ván, tŭ bol añ lùp sền nàng git den geh uă cau là tài deh kòn tàm hìu. Gơwèt mờ cau mè, gơtìp uă ngan là gơlik mhàm (gơlik mhàm tơnơ̆ tŭ deh), gơtìp mồr tơnơ̆ tŭ deh mờ di lah ờ geh sơm di tŭ, roh mhàm uă ir den cau ùr deh kòn gơtìp chơ̆t. bơdìh hơ̆ tai, gam gơtìp uă bơta kòp sồt mồr ndai, mờ he git là bơta pràn kơl dang să jan cau mè pa deh kòn den ờ gơtùi ndrờm mờ ală cau mè ndai, să jan gam ờ sô”.

-Jơnau gơlời wơl bơh kòp uốn ván tŭ deh là bè lơi ơ ƀák sĩ?

Ƀák sĩ Hoàng Ngọc Anh Tuấn: “Ală kòn se gơtìp kòp uốn ván tŭ deh, di lah tơngai gơdram kòp sơlơ ờ jŏ den kòp sơlơ jroă. Geh cau sơm kòp rơlao 1 nhai mơya kung gam pal tă nhơm mờ măi sơl. Mơya, bŭ lah he neh lơh ngan dong kờl nàng kis kòn se hơ̆, den bơta ờ niam gơlời wơl tơnơ̆ mờ hơ̆ kung gam sơl. Mờ bơta ờ niam do den glar bòl ngan, di gơlan là să jan kòn se gơguh dờng ờ di bè ờs, bồ tơngoh lơh broă ờ bè ờs, ndrờm bè gơtìp lơng tơngoh. Bơta do ờ mìng lơh glar tus mờ hìu nhă tàm broă sền gàr mờ gam là bơta kal ke tus mờ mpồl bơtiàn tai”.

-Cau mè geh bun mờ cau tàm hìu nhă pal kah ală bơta lơi nàng pleh mờ broă pal deh kòn tàm hìu, ơ ƀák sĩ?

Ƀák sĩ Hoàng Ngọc Anh Tuấn: “Bè bơta do, jăt añ kơlôi geh 2 bơta. Dùl là kwang bàng lơh sơnơm. Mpồl kwang bàng do pal lơh ngan lơh niam broă lam sồr, pơgồp bal mờ kwang bàng lơh broă gah khà kờp làng bol lơh bè lơi nàng làng bol wă là deh kòn tàm hìu là ờ gơtùi, bơta do lơh gơrềng ờ niam uă ngan tus mờ bơta pràn kơl dang jơh cau mè mờ kòn se. Dơ̆ bàr là gơwèt mờ ală cau mè bal mờ cau tàm hìu nhă, bơta kwơ màng ngan là jơnau git mờ wă.

Bơdìh mờ broă sền gàr bè phan sa bơkah, broă sào sa, bĭc ơm, den broă kham bun jăt tơngai là kwơ màng ngan. Tàm tơngai geh bun, di lah cau mè gơlơh gŏ ală bơta tơngŏ ni sơna lơi den pal tus mơ hờ hìu sơnơm, bañ tus mờ ală cau bơjơu nàng trang sền, tài ală cau do ờ git, ờ geh broă lơh tờm, ờ git tàm broă bơto sồr cau mè mờ cau tàm hìu nhă. Añ kơ̆p kờñ là mờ broă tơnguh uă jơnau git wă bal mờ broă lam sồr niam bơh kwang bàng lơh sơnơm tàm xã geh tơmù uă ngan ală cau deh kòn tàm hìu.

-Dan ưn ngài ƀák sĩ!