Gơ drồl mhàm plai nùs là jơnau tờm ngan lơh gơbàn chơt să tàm ală cau gơbàn kòp mạch vành. Jat khà kờp bơh Ƀộ Y tế dê, pah nam tàm lơgar he geh mờr 70 rbô nă cau chơt tài gơ drồl mhàm plai nùs. Uă ngan là cau chơt là tài bơh mut tàm hìu sơnơm jơ la ir.

Tàm khoa kâp kứu mờ sơm lơh niam wơl gùng mhàm plai nùs, Hìu sơnơm dờng tiah Tây Nguyên, pah nam, geh mờr 400 nă cau kòp gơ drồl mhàm plai nùs mut sơm kòp. Khà cau kòp do mùl màl digơlan uă rlau tài geh ală cau chơt bơdìh hìu sơnơm. Tàm hơ̆, mìng geh mờr 25% tus hìu sơnơm di tŭ tàm tơngai “kuơmàng ngan rlau jơh” mờ geh kâp kứu, sơm lơh niam gơtùi, ờ huan gơ lời wơl jơnau ờ niam. Bulah là kòp ngòt rơngơt ngan, khà chơt să uă mơya khà cau geh git gŏ mờ sơm lơh niam gờñ kơnờm gròi sền gùng mhàm plai nùs dùl êt, mìng geh mờr 1 rbô nă cau pah nam. Jat ală ƀák sĩ cuyên khoa đơs, sơlơ tơnguh broă rơcang lài broă gròi sền gùng mhàm plai nùs mờ ală kòp ờ bơtờp bè gơguh huyết áp, kòp đồm sơdàng… rơpơ dong cau kòp gờñ geh ngui ală broă sơm kòp mờ rơcang lài sơndră bơta gơ drồl mhàm plai nùs, ngan là tơrmù ƀà bơta tus hìu sơnơm jơla ir tŭ gơlik geh gơ drồl mhàm plai nùs.

Cau kòp P.T.N ơm tàm xã Phú Lộc, kơnhoàl Krông Năng, càr Dăk Lăk là dùl tàm ală cau kòp gam pal kong ală jơnau gơ lời wơl kơn jơ̆ ngan bơh gơ drồl mhàm plai nùs dê tài mut hìu sơnơm kâp kứu jơ la. Mò N gơtìp gơ drồl mhàm plai nùs dơ̆ sơn rờp nam 2016, gơbàn wơl tơnơ̆ hơ̆ 1 nam, cau kòp neh geh ƀák sĩ dong kis, geh ơn stent tàm dơlam mạch vành 2 gah, bulah bè hơ̆ ală jơnau ờ niam gơ lời wơl tài gơ drồl mhàm plai nùs den uă ngan. Tàm pơgap 3 nam rềp ndo, mò N pal mut kâp kứu 3 dơ̆ tài ờ pràn plai nùs, plai nùs ờ gam mprơm tai, gơtìp kòl gùng mhàm jơng mờ pal koh sang jơng kiau. Bơh hơ̆ tus tŭ do, cau kòp pal gơ wèt jơh tàm bơta gròi sền hìu bơnhă dê, mờ kung sùm mut tàm hìu sơnơm sơm tàm bơta ờ sô, ờ gơtùi tă nhơm, gơtuh dà kơl hề, chơt iơh. Ồng T.V.N, bơklau cau kòp N dê pà git: “Lài do gơtìp gơ drồl mhàl plai nùs sơm neh ơm đau, tus nam 2020 den gơbàn jơnau ờ niam koh jơng, tus nam 2021, mut piam kòp tàm hìu sơnơm kâp kứu tă nhơm mờ măi, tồn lah neh chơt mơya geh dong kis wơl. Bơh hơ̆ tus tŭ do, 1 nhai pal lòt kham 1 dơ̆, xét nghiệm khà sơdàng tàm mhàm, ai sơnơm hùc… bơh tŭ pơ ùr añ dê gơbàn kòp, hìu bơnhă gơtìp uă kal ke, bulah dà lơgar geh tă tơm priă ƀảo hiểm y tế 100% mơya priă lòt rê, sàu sa kung hoàc ngan”.

Dùl nă cau ndai là cau kòp C.T.MM 74 sơnam, ơm tàm xã Ea Ktur, kơnhoàl Cư Kuiñ, càr Dăk Lăk. Pơgap mờ do 2 nam, ồng M gơtìp gơ drồl mhàm plai nùs. Bulah bè hơ̆, tài git gŏ mờ lam lòt kâp kứu jơ la den tàng bulah gàr gơtùi màng kis mơya pràn kơldang să jan ồng dê gơtìp gơ rềng kơn jơ̆ ngan. Tŭ do, cau kòp gơbàn bơta ờ pràn plai nùs, gơguh huyết áp, pal sùm mut tàm hìu sơnơm tŭ gŏ gơloh jê ntơh, ờ sô mờ lơh jat jơnau sồr lòt kham wơl pah nhai nàng geh ală ƀák sĩ jat sền, sơm kòp. Cau kòp C.T.M yal: “Nam 2021, añ gơtìp jê nggùl ntơh uă ngan, mờ gơ tuh dà kơl hề uă, añ blơi sơnơm hùc mơya ờ bời, sơlơ ngai sơlơ jê uă, tơnơ̆ nđờ ngai den kòn añ lam lòt hìu sơnơm Thiện Hạnh kham den khi đơs là añ gơtìp kòp jroă den tàng ntrờn mut tàm hìu sơnơm dờng tiah Tây Nguyên. Mut tàm hìu sơnơm dờng tiah Tây Nguyên den ală ƀák sĩ tơmut tàm cơldŭ kâp kứu mờ đơs là añ gơtìp gơ drồl mhàm plai nùs kơn jơ̆, ơn añ in dùl stent, tơnơ̆ hơ̆ tŭ neh niam wơl den ai añ rê tàm hìu. Tơnơ̆ hơ̆ 1 nam añ gơbàn wơl, añ mut wơl hìu sơnơm tiah Tây Nguyên kâp kứu, mut tàm hìu sơnơm mờ ơn tai 1 stent”.

Jat ƀák sĩ Lê Thành Tâm, drơng broă khoa Kâp kứu sơm lơh niam gùng mhàm plai nùs, Hìu sơnơm dờng tiah Tây Nguyên pà git, gơ wèt mờ cau kòp gơ drồl mhàm plai nùs, kuơmàng ngan rlau jơh là tus hìu sơnơm kâp kứu di tŭ tàm pơgap 6 jơ bơh tŭ kòp sơn đờm gơbàn, tŭ tơngai do gah lơh sơnơm hòi là tŭ tơngai “kuơmàng ngan rlau jơh”. Tài dilah geh kâp kứu, sơm lơh niam di tŭ den gơtùi gàr wơl màng kis mờ tơrmù ƀà ală jơnau ờ niam kơn jơ̆ kơn jut tài gơ drồl mhàm plai nùs gơ lời wơl. Ƀák sĩ Lê Thành Tâm đơs nền: “Tàm gơ drồl mhàm plai nùs dilah geh kâp kứu tàm tŭ tơngai kuơmàng ngan rlau jơh, hơ đơm 3 jơ den ờ huan gơ lời wơl jơnau ờ niam tơnơ̆ do bè ờ pràn plai nùs halà jơnau ờ niam bè pleh tap bơdìh plai nùs, van plai nùs. Ală cau kòp tus kâp kứu tàm bơta jơ la rlau 6 jơ halà 12 jơ, bulah kâp kứu di tŭ kung gơ lời wơl bơta ờ niam plai nùs kơn jơ̆ ngan, uă cau digơlan gơbàn jơnau ờ niam lơh gơbàn bơnah tap bơdìh plai nùs mờ chơt să”.

Ƀák sĩ Lê Thành Tâm sồr, broă jat sền ală tềl tơnggŏ pràn kơldang să jan dê là pal geh ngan, ngan là gơ wèt mờ ală cau mùl geh kòp tàm să bè kòp đồm sơdàng, gơguh huyết áp halà cau lơ mă ir,… Dilah geh ală tềl tơnggŏ bơh gơ drồl mhàm plai nùs dê bè jê ntơh nisơna, ờ gơtùi tă nhơm, gơ tuh dà kơl hề, chơt iơh… den pal mhar jun mut tàm hìu sơnơm kâp kứ, pleh bơta rlau ir tŭ tơngai “kuơmàng ngan rlau jơh” nàng tơrmù ƀà chơt să mờ ală jơnau gơ lời wơl kơn jơ̆ kơn jut.

Gơdrồl mhàm nùs là bơta tờm lài ngan lơh gơtìp chơ̆t gơwèt mờ ală cau kòp nùs gùng mhàm. Nàng rơcang sơndră lài, tơmù bơta chơ̆t mờ ală bơta gơlời jroă ờ niam tài bơh gơdrồl mhàm nùs lời wơl, tơnơ̆ do là tơngu me tờm bơh dơ̆ lùp ƀák sĩ Lê Thành Tâm, drơng broă khoa Kấp kứu plai nùs gùng mhàm, Hìu sơnơm dờng tiah Tây Nguyên dê. 

Ơ ƀák sĩ! Bơta tờm lơi lơh gơtìp kòp gơdrồl mhàm nùs?

Ƀák sĩ Lê Thành Tâm: “Geh uă bơta tơngŏ lơh gơtìp gơdrồl mhàm nùs, mơya bơta tờm lài ngan là ală bơta phan bơcah tàm gùng mhàm mờ geh bơta gơguh gơklăc mhàm tàm gùng mhàm. Gơrềng tus mờ ală bơta di gơlan geh uă bè chu jrào, gơguh sơdàng tàm mhàm tài bơh kòp đồm sơdàng, gơguh huyết áp, bơta ờ niam lipit mhàm, tơngi mhàm lơh gơlik ală phan bơcah kòl tàm gùng mhàm, sơnam dờng mờ ală kòp gơrềng bal ndai”.

Kòp geh tơngŏ bơta lơi mờ ală bơta di gơlan lơh gơtìp tus mờ bơta gơdrồl mhàm nùs ơ ƀák sĩ?

Ƀák sĩ Lê Thành Tâm: “Bè ờs ală bơta mờng tơngŏ bơh kòp gơdrồl mhàm nùs là jê tềng ntơh, jê bơh ntìng ntơh tus hờ ngko, di gơlan jê gơrề tus hờ ngkời mờ jŏ rơlao 30 phút mờ ờ ngui sơnơm nitrat ờ jơh jê. Mơya geh di pơgăp 1 bơnah 4 cau ờ gŏ jê mờ mìng gơlơh glar tàm să, glar tă nhơm mờng gơtìp tàm cau kra, cau kòp đồm sơdàng, cau ùr geh bun...

Ală cau geh gơtìp là ală cau geh rài kis ơm dùl bă, ờ hoan ơwañ să, lơmă ir, cau dờng sơnam, cau geh kòp lài bè kòp huyết áp, kòp đồm sơdàng, tơngi mhàm, tàm hơ̆ uă ngan là ală cau chu jrào uă ir. Tŭ do kòp gam geh tơngŏ kơnòm uă, gơrềng tus mờ ờ uă bơta kòp bè kòp Kăassaki, lơh sồt gùng mhàm lơh gơtìp gơdrồl mhàm nùs, gam khà cau kòp tàm cau neh dờng tàm 40 sơnam gơtìp gơdrồl mhàm nùs mìng bơh broă chu jrào uă ir”.

Ơ ƀák sĩ! Broă sơm lài ngan mờ kòp do geh bơta kwơ màng lơi lah ờ mờ sơm lài ngan bè lơi?

Ƀák sĩ Lê Thành Tâm: “Gơwèt mờ cau gơtìp gơpừ, ờ sô tai den pal lơh jăt mơ broă sơm lài ngan là klơn nùs mờ lơh jăt broă tă nhơm, di lah gŏ geh tă nhơm wơl den pơn jăt tai cèng cau kòp tus tàm hìu sơnơm nàng sơm. Gơwèt mờ ală cau gam ngăc den pal cèng mơ mŭt tàm hìu sơnơm, tài di lah gơtìp kòp gơdrồl mhàm nùs, broă sơm kòp lài ngan là pal lơh nàng gơlòt wơl mhàm tàm plai nùs, mìng geh lơh tàm ală tiah tờm sơm kòp plai nùs gùng mhàm, pal geh cèng mŭt tàm hìu sơnơm nàng sơm kòp tàm khoa hồi sứk, dong kờl tă nhơm, pơn jăt tai là lơh gơlòt mhàm tàm plai nùs neh gơtìp kòl den kơ̆p kờñ geh lơh cau kòp kis uă rơlao”.

Ƀák sĩ bơto sồr bè lơi nàng làng bol in git bè broă rơcang sơndră mờ kòp gơdrồl mhàm nùs?

Ƀák sĩ Lê Thành Tâm: “Gơwèt mờ ală cau geh bơta di gơlan gơtìp uă bè: cau dờng sơnam, cau chu jrào den pal tơmù jơh ală bơta di gơlan gơtìp, pal tam gơl rài kis. Ală cau do tŭ geh tơngŏ plai nùs gùng mhàm, glar tă nhơm, jê ntơh den pal lòt kham nàng geh bơto sồr nền nòn rơlao. Ală cau gam sơm kòp gơguh huyết áp, đồm sơdàng den pal sơm kòp, sền gròi kòp niam den geh gơmù bơta di gơlan gơtìp gơdrồl mhàm nùs. Pal ơwañ să, tàp pràn să jan di pal. Bè phan sa, bañ sa klung klờm phan ròng, ală phan sa geh uă cholesterol pal tơmù, sa ờ uă boh mờ tơnguh broă sa uă biăp.

Gơwèt mờ cau kòp, pal tam gơl bơta mờng kwèng tàm rài kis, tàp pràn să jan sùm, tơmù lơmă să di lah gŏ să jan lơmă ir, bañ chu jrào, bañ sa hang, tơmù ñô ơlăk, bièr, dà lơngồt, tơmù sa poăc tơngi, bañ sa ală phan sa mhar, phan sa neh lơh lài, phan chàng. Pal sa uă plai chi, biăp, kơnuh, plai chi, ală bơta gar, sa ka ha là poăc iar ala poăc sur, poăc kơnrồ. Bañ kal ke nùs nhơm, bơsram tàp pơ-rài bồ tơngoh, cau kòp pal hùc sơnơm mờ tus kham wơl sùm. Gơwèt mờ ală cau kòp tơnơ̆ mờ tŭ gơtìp gơdrồl mhàm nùs pal hùc sơnơm sơndră mờ kơ̆t mhàm, sơnơm sơndră mờ kơ̆t tiều kầu tàm 1 nam, di lah ờ geh bơta gơlik mhàm uă. Pal sơm mhar ală kòp geh bal bè kòp gơguh huyết áp, kòp đồm sơdàng, kòp ờ niam tơngi mhàm”.

Ơi, dan ưn ngài ƀák sĩ!