Bềng lìu đah hwềng ƀòn Mường
Lơh yàng sơnđờm tơrmù tờm gơnơng ngai poh nhai dùl nam lơgar he bơh kòn cau Mường dê tàm sàh Hoà Thắng, ƀòn dờng Buôn Ma Thuột geh bơyai lơh tàm hìu pơrjum ƀòn Lạc Sơn 1, thôn 2, sàh Hoà Thắng, tàm bềng lìu kah wơl jơnau bơh rài yô rài yau: Phan soh mờ phan soh lơh yàng kòn cau Mường dê, săp ntas dròng cing Mường, bal mờ ală jơnau răc dan kòn cau Mường dê ơn prăp bềng lìu bơta đah hwềng lơm…

Jăt ồng Bùi Văn Thành, đơng lam hìu pơrjum ƀòn Lạc Sơn, dồ nă cau bơjơu kòn cau Mường pơnrơ ngan tàm sàh Hoà Thắng, tàm tơl ƀòn kòn cau Mường, hìu duh khuai ƀòn Mường tiah do, geh dồ Mpồl dong gàr geh 6 nă cau, kong kơnòl bơyai lơh ală dơ̆ lơh yàng dờng màng mờ uă broă kwơ bal ai làng bol ƀòn lơgar in. Tàm hơ̆, đơng lam là gơnoar broă dờng ngan rlau jơh, pơn jăt hơ̆ là cau tờm hìu duh khuai ƀòn, phó cau tờm hìu duh khuai ƀòn, cau gơnoar cih mờ 2 nă cau lam bồ jơnum. Tàm hơ̆, đơng lam dờp lơh bơnah lơh yàng, cau tờm hìu duh khuai ƀòn dờp lơh bơnah broă làng bol bơyai lơh pơrjum bơyai mờ làng bol bè ală broă bal bơh ƀòn dê lài mờ tŭ bơyai lơh ală broă lơh yàng. Tàm hơ̆, gơnoar broă đơng lam ờ gŏ di geh săc rwah, mờ geh bơta jàu lời wơl bơh rài do tus rài ndai. Ồng Bùi Văn Thành, pà gĭt: Đơng lam là pal geh jơi nòi yơ. Pal là cau bơjơu, chài jơnau sră pơ àr yau, bơhiàn mờng kwèng, ală broă lơh yàng, duh khuai răc dan”.
Kung jăt cau bơjơu ồng Bùi Văn Thành sơl, jơh ală broă lơh yàng gam geh lơh sùm tàm mpồl bơtiàn kòn cau Mường sàh Hoà Thắng tŭ do ndrờm là ală “jơnau lơh tờm bơh yau” bơh rài yô rài yau mờ gơnoar broă cau bơjơu dê là ờ rơgơi tàm ala. Tàm khà gĭt nđờ jơ̆t dơ̆ lơh yàng duh khuai mờ cau bơjơu dờp kơnòl, mìng geh 3 dơ̆ lơh yàng geh bơyai lơh tàm hìu duh khuai ƀòn, là Lơh yàng tơrmù tờm gơnơng tàm ngai 07 nhai dùl nam lơgar he gam geh hòi là “Lơh yàng tơrmù tờm gơnơng” lòt tus sre; Lơh yàng kàl sih tam- răc dan mìu nhàc càl rbŭt niam, tàm ngai 15/03 nam lơgar he mờ Lơh yàng tơn jơh kàl lơh sa yau mờ mŭt tàm kàl lơh sa pa gam geh hòi là Lơh yàng ràu nha kòi tàm ngai 15/07 nam lơgar he- răc dan tờm kòi in ờ geh tu kòp lơh aniai, hòn dờng niam.

Bơdìh mờ 3 dơ̆ lơh yàng tờm, hìu duh khuai ƀòn mìng pờ mờ lơh ală broă lơh yàng mùl gŏ is, kờñ ngan nàng răc dan lơngăp lơngai ai làng bol ƀòn lơgar in. Gơnăp gơnoar pờ mpồng hìu duh khuai ƀòn nàng lơh yàng gơ jăt tàm mpồl cau dong gàr mờ rơ̆p pơrjum làng bol nàng lơh nền. Dilah tài dùl jơnau lơi hơ̆ ờ gơtùi pơrjum, Đơng lam mờ mpồl dong gàr tă is priă nàng bơyai lơh. Pa do ngan rlau jơh là lơh yàng răc dan lơngăp lơngai nisơna geh lơh tàm hìu duh khuai ƀòn Lạc Sơn là nam 2021, tŭ kòp bơtờp Kovid-19 lơh bơtờp uă ngan tàm càr Dăk Lăk, jơh gùt làng bol pal lơh jăt ơm yah ngài mpồl bơtiàn. Mpồl dong gàr tàm do neh kŭp is sur hìu he dê nàng lơh yàng. Cau bơjơu Bùi Văn Thành, yal: Kòp bơtờp pa do den Lạc Sơn 1 mờ Lạc Sơn 2 ờ cau lơi bơtờp kòp Kovid-19, ờ geh cau lơi gơtìp bơta lơi. Bulah ờ chài ngan đơs là là tài bơh lơi, mơya bol hi kung chờ hờp ngan là đah mò pàng kung dong gàr jơm glòm ai he in”.
Ală hìu pơrjum ƀòn tàm tơrbŏ rài
Cau Mường tŭ do ơm kis tàm uă ƀòn lơgar kơnhoàl ù tiah Tây Nguyên, tơrgùm rơ̆ ngan rlau jơh là tàm sàh Ia Lâu, kơnhoàl Chư Prông, càr Gia Lai; sàh Bờ Y, kơnhoàl Ngọc Hồi, càr Kon Tum… Mơya, sàh Hoà Thắng, ƀòn dờng Buôn Ma Thuột, càr Dăk Lăk là tiah ơm kis gờñ ngan rlau jơh mờ là tiah mìng dùl lơm tàm ală càr tiah đah Jum geh hìu pơrjum ƀòn Mường geh lơh.
Jăt ală cau dờng sơnam yal, mpồl bơtiàn cau Mường tàm sàh Hoà Thắng ndrờm là cau bơh ƀòn tờm càr Hoà Bình tus. Ală hìu bơnhă lời ƀòn tờm bèp dê, ù tiah ƀòn yau mò pàng dê gờñ ngan rlau jơh là bơh nam 1952. Tơnơ̆ 2 nam ơm kis tàm Hà Nội, khi tàm tề gơ̆p lam lòt tus tiah đah Jum. Tus nam 1955, ală hìu bơnhă bơh sơnrờp neh tus Buôn Ma Thuột. Tàm khà ồng mò kra tus ndo tơnggơs ƀòn, geh 2 nă ồng mò jơi Bùi, 3 nă ồng mò jơi Quách mờ 1 nă ồng mò jơi Cao. Khà kờp làng bol kòn cau Mường Hoà Bình dồ êt dồ chềt ngan ơm kis tàm tiah bơdìh ngềt ngơ̆t ñhòt ngan cau bơh Buôn Ma Thuột dê mờ geh sơnđan măt là “Ƀòn Hoà Bình”. Tơnơ̆ ngai Tơngklàs nam 1975, hơ̆ sồng là sàh Hoà Thắng tŭ do.

Tus nam 1959, nàng kah kơlôi mò pàng, sền gàr niam chài, làng bol kis tàm ƀòn Hoà Bình lơh hìu pơrjum ƀòn bơh sơnrờp, ai măt ƀòn yau lơh măt hìu pơrjum ƀòn: Lạc Sơn.
Kờp bơh hơ̆, cau Mường Hoà Bình sền ƀòn Hoà Bình bè ƀòn pa mờ ơm kis sơlơ gal tơnơ̆ pah nam. Mờ kung bơh hơ̆, rơhời geh tai 6 nơm hìu pơrjum ƀòn geh lơh tàm ƀòn do, là Hìu pơrjum ƀòn Thịnh Lang 1, Thịnh Lang 2, Hìu pơrjum ƀòn Lạc Sơn 2, Mường Pi, Cao Phong, Thạch Yên…
Tàm khà do, hìu pơrjum ƀòn Mường Pi pơnrơ ngan tài bơh bơta jơm ndơ̆p klam jơngo bal mờ tờm chi jrê kra jơm ndơ̆p jơh ƀlàng hìu; Hìu pơrjum ƀòn Cao Phong yô yau jŏ ngan mờ niam bơnĕ ngan bal mờ ală tờm chi sứ jŏ nam dờng ngan bal mờ ală tơrñang pơngàr, chi lơh rùp bơka hèr geh sền gàr sơngka nền nòn ngan; mờ ngan ngồn pal yal tus hìu pơrjum ƀòn Lạc Sơn, tiah geh lơh ală dơ̆ lơh yàng dờng màng ki ngàm ngan bơh jơh mpồl bơtiàn cau Mường dê, tŭ do neh geh tus ¼ khà kờp làng bol sàh Hoà Thắng; tam gơl sàh Hoà Thắng, gơgơs dùl tiah niam chài kòn cau Mường bềng lìu lơm, ơn prăp uă bơta yô yau bềng bơta đah hwềng ndơ̆p ndơr ngan.
Jăt ală cau kơlôi sơnơng niam chài tus bơh càr Hoà Bình, ờ geh tiah lơi tàm dùl sàh mờ geh wơl uă hìu pơrjum ƀòn bè tàm sàh Hoà Thắng. Hìu pơrjum ƀòn ờ gŏ geh trah mòn rùp rơ̆ ru bè ală hìu pơrjum ƀòn cau Yoan dê, mơya ngan ngồn dờng rlau mờ hìu pơrjum ƀòn Mường tàm ƀòn tờm càr Hoà Bình. Tơl nơm hìu pơrjum ƀòn ala ai dùl bă ù Mường, mờ jơnau kơ̆p kờñ đah hwềng kah hồr hờ ƀòn bèp, ù mè dê.
Cau tờm cih jơnau ồng Lê Quốc Khánh, Mpồl Jơnau cih đơs crih tam ya càr Hoà Bình pà gĭt, tàm gùng lòt jòi lùp ngan ngồn nàng cih sră “Cau Mường Hoà Bình tàm ù Tây Nguyên” bơh ală cau cih jơnau đơs crih tam ya Mpồl Jơnau cih đơs crih tam ya càr dê, ờ dồ êt nă cau cih jơnau đơs crih tam ya gơlơh nrơ̆t ndơl ngan tài bơh ală bơta niam chài kòn cau Mường dê gam geh prăp gàr tàm ală rơkàng hìu pơrjum ƀòn, tàm plai nùs ală cau kòn tiah Mường tàm Hoà Thắng. Tàm do, geh ală cau tơnơ̆ rlau 60 nam ngài ƀòn tờm kung gam kah sùm sơl ală ù tiah măt măt ù mè dê; kah jơnau bè ală cau kwang ƀòn Mường, ală tiah Mường dờng dềt tàm ƀòn tờm he dê.
Bơh mpồl bơtiàn ơm ngài ƀòn do, ală cau kơlôi sơnơng neh jòi gŏ tus rơhiang nơm măt yau bơh ală măt ù kòn cau Mường dê, gơ wèt ală kơnhoàl: Tân Lạc, Lạc Sơn, Kim Bôi, Cao Phong, Lương Sơn, Lạc Thủy, Yên Thủy, Đà Bắc mờ ƀòn dờng Hòa Bình. Uă măt ù lơh ală cau kơlôi sơnơng kung ờ hềt geh tŭ gĭt sơl.

Bơh ală hìu pơrjum ƀòn, ală dơ̆ lơh chờ lơh yàng ờs mờng bơh làng bol rài yau dê geh lơh ngan ngồn bal mờ bơta “gam bè ờs bơh yau” uă ngan, geh lơh sùm tàm tơrbŏ 2 rài, ồng Lê Quốc Khánh gŏ geh broă prăp gàr phan lời wơl bơh ală cau ơm ngài ƀòn dê ndrờm bè niam rlau tiah ƀòn tờm. Ồng Lê Quốc Khánh, pà gĭt: Sền gŏ lơh chờ lơh yàng mờ ală lơh broă niam chài pin dờn bơh ală hìu pơrjum ƀòn kòn cau Mường dê tàm tiah do den hơ̆ sồng gŏ geh bơta tờm yô yau kòn cau Mường dê ờ hềt gơtìp niam chài rài pa dê lơh bơtờp tàm phan lời wơl, di ngan là pal “Lòt ngài nàng jòi rềp”.
Bơh ƀòn Hoà Bình tus sàh Hoà Thắng
Tơnơ̆ 70 nam ală làng bol kòn cau Mường jă jơng tus bă ù pa, tơnggơs ƀòn Hoà Bình mờ 50 nam tơnơ̆ ngai Tơngklàs Buôn Ma Thuột, tàm sàh Hoà Thắng neh geh rlau 1 rbô 200 hìu, rlau 5 rbô nă làng bol ơm kis là cau Mường, bơh làm gùt ală tiah kòn cau Mường ƀòn tờm Hoà Bình dê: Bi-Vang-Thàng-Đông. Ƀòn Hoà Bình kung neh gơgơs sàh Hoà Thắng, dùl tàm ală tiah tờm lơh gơlik sơntìl kơphê mờ chi sươn sre, chi brê bơnơm dờng ngan rlau jơh Việt Nam.
Tơnơ̆ dơ̆ lơh yàng tơrmù tờm gơnơng bồ sơnam pa ngai 07 nhai dùl nam lơgar he, tŭ bơkàu kơphê lì bò jơh ală thôn ƀòn kòn cau Mường, den làm gùt ƀòn lơgar kung nggồr ung săp măy mŏk crài ù, rơcăng mŭt tàm kàl ờng tờm sơntìl.
Ƀòn Hoà Bình rài yau, sàh Hoà Thắng tŭ do, neh gơgơs dùl tàm ală tiah tờm sơntìl tờm kơphê mờ chi sươn sre- brê bơnơm bơh lơgar Việt Nam.
Tây Nguyên sơlơ geh ală kàl tơnhàu geh sa uă, Hoà Thắng sơlơ sa uă ngan. Kơphê, sầu riêng, tiêu sơlơ lơh geh uă bơta jak ngan bơh lài bè priă jền, làng bol Hoà Thắng sơlơ pas tai mhar ngan. Lơh broă tàm dùl sươn ờng dờng ngan ơm rềp tơn mpồng hìu pơrjum ƀòn Cao Phong, thôn 3, sàh Hoà Thắng, bi Lưu Thị Dân pà gĭt, ală cau tờm sươn ờng tàm do kung là cau kòn cau Mường sơl mờ hìu kwơ̆ dờng geh lơh ờ ngài ir mờ hìu pơrjum ƀòn, kung là bơh cau tờm sươn dê sơl.
Ƀòn Hoà Bình, sàh Hoà Thắng bơh dùl tiah ơm bơdìh tih drà ngềt ngơ̆t ñhòt ngan cau, tŭ do gơgơs dùl tiah tờm drơng broă- broă lơh sa sươn sre pa ngan, là anih tàm tơrbŏ bơh Gùng dờng Võ Nguyễn Giáp, ƀlàng rơndeh par Buôn Ma Thuột mờ gùng rơndeh lòt mhar Khánh Hoà- Buôn Ma Thuột.
Lòt jơng tàm dùl nơm gùng dềt koh bơkang ƀlàng sre, tiah pŏ ală wơu pŏ ù rồ ù bơh sơnrờp bơh 70 nam lài, tàm tơrbŏ gùng dờng Võ Nguyên Giáp mờ “Ƀòn Hoà Bình” nam lơi, gơtùi kơno gŏ tềng hơđang trồ geh săp ntas rơndeh par coah càl, tàm hìu pơrjum ƀòn Mường Pi geh dờ cau bơjơu kòn cau Mường dê gơ par jăt nhơm càl…Tềng gah kòi kàl prang hòn gơs niam ngan, ală sèng Huỳnh Liên rơmĭt gơcrà ngan, “Ƀòn Hoà Bình” gơlơ gơdùh nùs gơdùh ngan tồr cau dê mơkung gơlơh yô yau dờng màng ndơ̆p ndơr ngan gĭt lơh mơkung gơlơh bè pa ngan, bềng rùp să pa mơya ndơ̆p ndơr klam jơngo ngan.

Tiah ală làng bol Mường sơntơ̆p bơnŏk 70 nam ngan ngồn là bă ù niam. Ờ mìng tờm kơphê, sầu riêng lơm jòi gŏ bơta pas gơs, mờ hwềng ƀòn tờm kung jòi geh tiah ơm jơm glòm. Ală bơta kwơ bơh yau kòn cau Mường dê rơsìh tiah do kung gam tơlir niam ngan, tàm tơrbŏ rài, tàm tơrbŏ gùng lòt đah Jum- đah Tô.
Viết bình luận