Nùs nhơm duh hồl bơh Dơ̆ tàm pơrlòng was plung dơm chi tàm pơrlòng ai khà Kúp A Sanh mờ dơ̆ tàm pơrlòng niam chài cing mồng tàm sàh Ia Grai, càr Gia Lai gơ hòi gơ jà gal ngan làng bol ală jơi bơtiàn bal mờ năc lòt nhơl pơn jờng jơh nùs, hô hơng ngan. Bal mờ dơ̆ tàm pơrlòng was plung dơm chi, rlau 1 rơbô nă cau chài gơwèt 13 mpồl dròng cing, 14 mpồl tam ya tus bơh ală sàh bơh càr Gia Lai dê, ràng tơlik uă dơ̆ bơyai lơh niam ngan. Cau chài jak Rơ Chăm Tih tus bơh ƀòn Jut 1, sàh Ia Sao, càr Gia Lai pà gĭt:“Añ chờ hờp brơn brài ngan, bol añ neh tàm bơrlŭ bal đờng gòng jơi bơtiàn nàng ràng tơlik ai làng bol in nàng gĭt phan teh ờs mờng bơh he dê. Bol añ yal tơngĭt uă, yal nàng làng bol in tìp mat lơh kwèng bal, tơm bơh bơr bal mờ gơ̆p. Ală năc kwơ tus bơh ngài kung tus bal dơ̆ lơh chờ do sơl."

Dơ̆ tàm pơrlòng niam chài Cing mồng mờ dơ̆ tàm pơrlòng was plung dơm chi tàm dà dờng Pô Cô geh càr Gia Lai bơyai lơh pah nam nàng kờñ prap lời wơl, ngui niam bơhiàn yau, bơta niam bơnĕ niam chài ală jơi bơtiàn dê. Tus mờ dơ̆ lơh chờ, năc lòt nhơl ờ mìng geh sền gĭt ală bơta niam bơnĕ niam chài krơi is ngan bơh cing mồng, tam ya xoang lơm mờ gĭt tus ală tiah lòt nhơl tiơng pơn rơ, bè:  Ƀòn stras ka, ñjrùh dà Mơ, Anih ơhò ơm A. Sanh, Tiah Tềl lời wơl tam lơh pha lin Chư Nghé,…

Gơwèt mờ làng bol Jrai tàm Gia Lai, cing mồng là phan ngui ờ gơtùi ờ geh tàm rài kis nùs nhơm, pơgồp bal mờ ală dơ̆ lơh Yàng ờs mờng. Tàm hơ̆, “Dơ̆ lơh chờ ñô lir bông” sùm geh bơyai lơh tàm tơngai lồi nam, tơnơ̆ kàl tơnhào jơh phan tam.

Ơ Yàng, ngai do bol añ cèng bal sur dờng, iar dờng tus tàm do, dan jà ală Yàng rê tàm do dờp lèng, dan sền gàr mờ ai lơngăp lơngai ai làng bol ƀòn lơgar in, răc dan ală bơta rềs àr rơ̆p lòt gan, lơh sa bơtàu tơnguh. Ơ Yàng hìu Rông, Yàng bơnơm, Yàng dà, dan jà ală Yàng rê bal sền gŏ mờ dờp lèng sur dờng, iar dờng mờ ai lơngăp lơngai, ai bơta hờm ram ai làng bol in”.

Phan ơn pơdơng geh pơdơng tus Yàng in geh piang mbar prùng, iar buh, căp kòi pa, drăp tơrnờm. Geh tŭ, dùl nơm sur halà iar dam kung geh rơwah lơh phan ơn pơdơng sơl.

Tơnơ̆ dơ̆ lơh Yàng, ùr ơruh klau pơnu tàm ƀòn dròng cing mồng, ală gùng tam ya xoang lơbơn niam, bal mờ sa ală phan sa jơi bơtiàn dê. Bi Rah Lan H’Tiết, ơm tàm sàh Ia Dơk, càr Gia Lai, gam chài ngan klơm wơl ală ding piang mbar prùng lơbơn bơkah lơ iang, chờ hờp pà gĭt:“Do là  dơ̆ sơn rờp añ tus bal dơ̆ lơh Yàng Ñô lir bông bơh kòn cau Jrai dê, añ gŏ chờ hờp ngan tài bơh geh gĭt tai bè bơta niam chài krơi ngan bơh jơi bơtiàn he dê. Bơh dơ̆ lơh chờ añ gŏ tơl nă cau sơlơ tam klăc rlau tai nùs nhơm tam klăc bal bơh jơi bơtiàn he dê”.

Ală ùr ơruh kòn cau Jrai tàm phan soh kòn cau, ià tàm tê mòn gơs dar xoang, yô jơng tam ya lơbơn niam, di gùng jat săp ntas cing mồng dê. Chờ hờp mờ nùs nhơm dơ̆ lơh chờ dê, oh Siu Điệp pà gĭt:“Oh chờ hờp ngan tŭ geh tus bal tam ya xoang tàm dơ̆ lơh chờ, geh tìp mat lơh kwèng mờ tơl nă cau nàng gĭt wă rlau tai bè niam chài bơh jơi bơtiàn he dê”.

Kra ƀòn ồng  Siu Jo, ơm tàm ƀòn Ó, sàh Ia Pia, càr Gia Lai pà gĭt, dơ̆ lơh Yàng Ñô lir bông bơh kòn cau Jrai dê geh bơh jŏ rài, là dơ̆ nàng tơl nă cau in bơt bơtàu tai nùs nhơm tam klăc bal tơnơ̆ dùl nam lơh broă bòl glar kal ke:“Bơhiàn lơh Yàng do kwơ màng ngan gơwèt mờ kòn cau Jrai. Làng bol den cau lơi kung chờ hờp lơm, chờ hờp cồng nha lơh geh bơh lơh broă sa. Tŭ lơh jat bơhiàn lơh Yàng, ƀòn lơgar geh mpồl dròng cing ràng tơlik. Do là dơ̆ nàng rơnàng kơnòm să in gĭt wă tai bè niam chài bơh yau, bal mờ gơ̆p sền gàr mờ ngui niam. Tàm dơ̆ lơh chờ, làng bol ờ gơtùi ờ geh cing mồng ờ, tur sơnggơr tam ya xoang bal mờ gơ̆p sền gàr bơhiàn niam chài dê”.

Gơtùi đơs là, cing mpồng là hwềng soàn tàm ală dơ̆ lơh chờ bơh kòn cau Jrai tàm càr Gia Lai dê. Ồng Kpă Choé, ơm tàm sàh Phú Thiện – tiah geh Tiah tềl lời wơl kah yau- Niam chài kấp Dà lơgar Plei Ơi pơgồp bal mờ jơnau yal yau Bơtau Ồs, pà gĭt: pah nam tàm do sùm geh bơyai lơh dơ̆ lơh Yàng hòi dan mìu Yang Pơtao Apui. Tŭ hơ̆, săp ntas cing ndu gơn rơh domh tàm tơrbŏ bal kòn bơnus mờ Yàng, tam klăc bal mpồl bơtiàn, gơ hòi gơ jà gal ngan năc lòt nhơl: “Cing mồng pơgồp bal mờ rài kis niam chài bơh kòn cau Jrai dê, là phan sa nùs nhơm ờ gơtùi ờ geh gơwèt mờ bol añ den tàng bol añ sền kwơ ngan. Săp ntas cing dê mpoong tus tàm ală ngai chờ sa rơpu halà dơ̆ tơ̆p ƀồc... là bơta pơn yờ să bơh kòn cau Jrai bol añ dê”.

Kra ƀòn ồng Ksor Chuel, ơm tàm sàh Ia Rbol, càr Gia Lai, pà gĭt là, ală dơ̆ lơh chờ ờs mờng bơh kòn cau Jrai dê ờ gơtùi ờ geh săp ntas cing, sap ntas sơnggơr mờ ală phan teh jơi bơtiàn dê: “Niam chài drơng rài kis nùs nhơm, pơn yơu bè teh phan teh ờs mờng, dròng cing, tam ya xoang, teh đờng tơ-rưng, lĭp kơñi pal sền gàr mờ ngui niam. Niam chài ờ di phan bơna kòn cau Jrai lài do ờ mìng cing mồng lơm, gam geh uă đờng gòng kòn cau krơi ngan bè: Kơni, goong, tơrưng, đing pơng. Cing den kung geh 3,4 bơta sơl, bè: Cing Ñâm, cing ai dơ̆ ơn phan pơdờng sa rơpu, cing Lào. Geh Dà lơgar sền gròi, lơh geh ală bơta nàng ngui niam, lơh niam wơl, bol añ brơn brài ngan.

Nàng prăp gàr mờ ngui bơta niam chài cing mồng Tây Nguyên, pah nam, càr Gia Lai bơyai lơh uă broă lơh dờng bè “Tơngleh niam chài – lòt nhơl”, “Ngai chờ niam chài ală jơi bơtiàn ờ gal cau”, “Pơrlòng cing mồng”, “Sền dròng cing mồng lồi poh”… Bal mờ hơ̆, gah lơh broă geh gơnoar bơyai lơh pờ ală ơdŭ bơto dròng cing nàng rơnàng kơnòm să in, ai cing mồng bơto tàm hìu bơsram, lơh geh wơl ală broă lơh ñô chờ ờs mờng…

Trồ mang lồi poh, tềng ƀlàng hìu niam chài mpồl bơtiàn ƀòn Blang 3, sàh Ia Hrung, càr Gia Lai mpong săp ntas cing mồng. Hơ̆ là ơdŭ bơto bơta niam chài ờs mờng geh cau chài Puih Dup bơto ală kơnòm pa tào kòn cau Jrai in. Tus bal bơsram tamya xoang mờ mpồl dròng cing ƀòn Blang 3, oh Puih Hlao pà git: “Oh chờ hờp ngan tŭ tus bal bơsram tamya, bơsram dròng cing geh pơgru Puih Dup bơto. Bơh tŭ hơ̆, dong kờl bol oh git bơta niam chài krơi is jơi bơtiàn dê. Oh ưn ngài pơgru mờ pơnyờ să ngan bè bơta niam chài krơi is kòn cau oh dê”.

Gam oh Siu Ting Ning den pơnyờ să ngan tài geh mè bèp sơnđan măt jăt dùl bơta phan teh ờs mờng. Oh pà git: “Mpồl dròng cing oh dê geh ală bơyô deh bơh nam 2008 tus 2011. Mpồl kơnòm ùr geh 7 nă, kơnòm klao 5 nă. Mpồl lòt dròng cing rềp ngan là tàm Ƀlàng dờng Đại đoàn kết (Pleiku), lòt ngài ngan là tàm càr Quảng Ngãi, Quảng Trị. Añ yal phan uh, phan teh ờs mờng jơi bơtiàn oh dê mờ bơto ală cau in git tàm broă uh teh. Oh gơboh ngan mờ pơnyờ să ngan bè bơhiàn ờs mờng jơi bơtiàn oh dê”.

Mpồl dròng cing kơnòm dềt ƀòn Blang 3, sàh Ia Hrung geh lơh tàm nam 2021 mờ rơlao 40 nă cau. Mpồl dròng cing do ờ mìng drơng broă lơh chờ tàm ƀòn mờ gam tus bal dròng tàm uă broă lơh dờng. Tàm hơ̆ pa do, cau chài Puih Dup neh bal mờ ală oh lòt dròng cing tàm Dơ̆ ràng tơlik cồng nha dà lơgar dê di tơnkah 80 nam Ngai sơn tờm Dà lơgar ngai 2 nhai 9 geh bơyai lơh tàm càr lơgar Hà Nội. Cau chài Puih Dup pà git: “Cing mồng kòn cau Jrai añ dê là añ geh lơh sùm, bañ lời roh bơta niam chài krơi is kòn cau añ dê. Añ lơh ngan bơto, lơh bè lơi nàng ală kơnòm dềt bơsram gơtùi. Ală kơnòm dềt lơh ngan bơsram tàp là añ kung lơh ngan bơto; geh tŭ nhai do ờ hềt gơtùi den ală nhai tơnơ̆ geh bơsram gơtùi”.

Mờ ală nùs nhơm kờñ gơboh bơh ală cau chài jơnau yau dê, ală bơta niam chài ờs mờng kòn cau Jrai gam rơhời lơh geh wơl, ngui niam, mờ gơs bơta tờm hòi jà gal cau năc tàm lơgar mờ lơgar bơdìh tus mờ càr Gia Lai. Nam 2023, cau chài Puih Dup pơnyờ să ngan bal mờ mpồl cau chài càr Gia Lai tus bal lơh Chờ Sori ală lơgar Jeonju, lơgar Hàn Quốc. Tàm 14 nă cau tus lơgar Hàn Quốc dròng cing mồng mờ uh teh phan ờs mờng jơi bơtiàn dê geh Rcom Bus, 21 sơnam, tàm ƀòn Pleiku Roh, sơnah ƀòn Pleiku là cau gam kơnòm ngan. Rcom Bus pơnyờ să đơs: “Mpồl cèng bơta niam chài jơi bơtiàn dê yal mờ ală bơyô tàm ală tiah in sền, yal bơta niam chài cau Tây Nguyên dê, cau lơgar Việt Nam he dê. Dơ̆ sơnrờp tus bal broă lơh tàm lơgar bơdìh, broă lơh dờng bè do, añ gơlơh pơnyờ să ngan jơi bơtiàn añ dê”.

Bơh ală ơdŭ bơto tàm ƀlàng ƀòn tus mờ jơnang dờng tàm lơgar mờ ală lơgar dê, săp dròng cing bơh mpồl bơtiàn kòn cau Jrai gam mpong săp, gam jăt sùm jăt cơn đoà jơng cau kra, cau kơnòm dê. Bơta jơh nùs bơh ală cau chài bal mờ nùs nhơm kờñ gơboh bơh ală kơnòm pa tào, ơruh pơnu neh pơgồp bal sòl àng bơta niam chài cing mồng Tây Nguyên tàm rài kis tŭ do. Hơ̆ kung là tơngai pơn jăt tai geh uă nùs nhơm pơnyờ să ngan, nàng săp ntas cing mồng sùm mpong săp tàm brê bơnơm dờng mờ lơh geh ngai sơlơ uă rơlao tàm nùs nhơm ală bơyô gùt dunia dê.