Bơh drim gờñ, hìu niam chài mpồl bơtiàn ƀòn Khal, sàh Cư Pơng, càr Dăk Lăk, neh ờ ru ngan cau lik mut rcang ai dơ̆ lơh Yàng duh khoai mut ơm hìu pa. Kra ƀòn mờ ală cau geh bơngă pin dờn tàm ƀòn rơndăp tăp sèng bal phan ơn pơdơng duh khoai, dròng lài cing; pơnu rcang drăp tơrnờm, poăc mờ rcang kbàng, cơghĕ; cau ùr hàng ngan tàm phan soh kòn cau ƀŏ phe, plờs biăp, sing ồs trŭ gơm phan sa. Tơl nă cau dùl broă lơh, lơh geh nùs nhơm hô hơng, duh hồl ngan. Bi H’Hinh Niê, ơm tàm ƀòn Khal, pà gĭt:“Bơh drim gờñ oh mi rcang nùs nhơm, tus tàm do dong ală broă lơh bè trŭ gơm phan sa, rcang ală phan sa, pơs wàs wơl tàm hìu nàng wă rò ală năc kwơ. Să tờm añ brơn brài ngan, chờ hờp tài bơh gàr niam sùm kung bè prap gàr wơl bơhiàn niam chài bơh kòn cau Rơđê bơh lài tus tŭ do dê”.
Dơ̆ lơh Yàng mut ơm hìu pa geh lơh jat bơhiàn ờs mờng bơh yau bơh kòn cau Rơđê dê, nàng chờ hờp mut ơm hìu niam chài mpồl bơtiàn ƀòn Khal- “hìu bal” bơh ƀòn lơgar dê pa geh lơh sir. Tài bơh là hìu ơm bal den tàng jơh mpồl bơtiàn rcang bal dơ̆ lơh Yàng duh khoai. Phan ơn pơdơng, geh: 1 nơm sur, 1 nơm iar, 6 drăp tơrnờm bal mờ bàr pe bơta phan sa bơh làng bol dê lơh geh is.
Tŭ ală phan ơn pơdơng geh rơndăp tăp sèng jơh lơm, jơnau cing wă năc mpoong tus yal tơngĭt dơ̆ lơh Yàng duh khoai sơn đờm. Cau bơzơu lơh jat ală bơhiàn duh khoai jat rơndăp broă lơh. Jơnau răc dan tàm bơrlŭ bal mờ săp ntas cing mồng dê tàm tơrbŏ bal mpồl bơtiàn, cèng bal bơta kơ̆p kờñ bơh làng bol dê bè bơta sền gàr, jơm glòm ai hìu jòng mờ tơl nă làng bol in lơngăp lơngai, pràn kơl dang, sùm tam klăc, đềt mềr, rài kis wil tơl, phan tam tơnhào uă.
Jat cau bơzơu ồng Y H’Liêm Mlô (hơ̆ là ồng Phước dê) – kra ƀòn ƀòn Khal, lài do bơhiàn lơh Yàng duh khoai mut ơm hìu pa bơh kòn cau Rơđê lòt gan 5 broă lơh: sơn rờp là duh khoai yal mờ Yàng bè hìu ơm pa, tơnơ̆ hơ̆ lơh yàng duh khoai mò pàng, lơh Yàng duh khoai rào hìu, lơh Yàng duh khoai dan geh pràn kơl dang să jan mờ gờm chờ cau tờm hìu pa. Tŭ do, dơ̆ lơh Yàng bơnah lơi geh lơh ƀuơn rlau gơ jat bal mờ rài kis, priă jền bơh tơl hìu bơnhă dê: “Gơtha kwơ màng bơh dơ̆ lơh Yàng duh khoai mut ơm hìu pa jat bơhiàn ờs mờng ồng pàng lài do dê tàm ală ƀòn lơgar là tài bơh tàm tŭ ai dơm chi lơh hìu den digơlan lơh tìs mờ ală bơta ờ niam den tàng pal lơh dơ̆ lơh Yàng duh khoai ting bơtrơh jơh ală bơta ờ niam, gàr wơl ală bơta niam bơnĕ nàng cau tờm hìu bơnhă in geh uă bơta bơtoah bơtoài, pràn kơl dang”.
Mpoong ntas bơh cing dê sơlơ hô hơng tŭ bơhiàn lơh Yàng mờr jơh, tài bơh hơ̆ kung là tŭ bơnah lơh chờ sơn đờm, mờ dơ̆ sào piang mpồl bơtiàn mờ ală drăp tơrnờm kờñ geh tuh dà bềng. Tàm hìu ơm pa, tơl nă cau bơtòm tơrgùm bal mờ gơ̆p sa bal ală phan sa, tơrnờm mờ trăm să he dê tàm gùng tam ya niam ngan bơh cing mồng dê. Ồng Y Yuynh Kbuôr, Lam bồ ƀòn Khal pà gĭt:“Dơ̆ lơh Yàng duh khoai mut ơm hìu pa kung là dơ̆ nàng làng bol in tơrgùm wơl, kah wơl niam chài cing mồng dê, ñô tơrnờm mờ sền gàr bơhiàn niam bơnĕ jơi bơtiàn. Bol añ sơlơ chờ hờp, brơn brài, rềp mềr, lơh sa bal, bơtàu tơnguh ƀòn lơgar he dê”.
Lơh Yàng duh khoai mut ơm hìu pa bơh kòn cau Rơđê mờ gơtha gah pin dờn jăt Yàng đah hwềng ưn ngài ală Yàng neh sền gàr dong kờl ai cau tờm hìu bơnhă in geh phan tam tơnhào uă mờ geh ală bơta nàng lơh hìu ơm pa. Mờ hìu ơm bal bơh mpồl bơtiàn dê, dơ̆ lơh Yàng duh khoai do cèng gơtha tàm tơrbŏ mờ tơl nă cau, mờ tơngŏ bơta pin dờn tàm bơta sền gròi bơh Đảng, Dà lơgar tàm broă prap gàr mờ ngui niam ală bơta kwơ niam chài niam bơnĕ bơh jơi bơtiàn dê.
Tàm pơn jăt rài kis pa, tàm càr Dăk Lăk ală hìu jòng kòn cau Rơđê kung gam geh lơh, bè dùl bơnah huềng ƀòn lơgar dê. Ờ mìng là anih ơm bơh ală cau tàm hìu nhă dê, hìu jòng là rùp rài geh uă bơta niam rài rê bao hờ cau ùr dê. Tàm hơ̆, bơh ală nam nhai, kung gam prăp gàr sùm săp dròng cing, jơnau đơs pơn đik, jơnau yal yau bal mờ ală bơta kwơ niam chài kòn cau Rơđê dê.
Tàm ngai mŭt hìu pa, dùl hìu jòng ờs mờng tàm ƀòn Cuôr Kăp, sơnah ƀòn Tân Lập, hìu nhă ồng Y Yên bơyai lơh yàng duh khoai. Phan lơh yàng là sur dam mờ 5 drăp tơrnờm. Jăt cau răc yàng ồng Ti, tàm ƀòn Cuôr Kăp yal, broă lơh hìu jòng ờ mìng là sơn đờm lơh mờ lơh gơs, mờ bơta kwơ màng là broă lơh yàng tơrbŏ bal đah kòn bơnus, yàng mờ ƀòn lơgar dê. Tàm broă lơh yàng, săp ntas dròng cing, jơnau chờ gờm kơno nggồr sùm, ală cau tàm mpồl bơtiàn tus bal ñô sa chờ: “Gơwèt mờ kòn cau Rơđê dê den tŭ lơh dùl nơm hìu jòng pa, hìu dờng bè do là pal lơh yàng jăt bơhiàn dê, lơh yàng duh khoai nàng ưn ngài ală yàng, trŭ gơm phan sa, jà oh mi ƀòn lơgar tus bal ñô sa chờ. Cau lài do đơs là pal lơh bè hơ̆ den hơ̆ sồng yàng pà bơta bơtoah, geh bơta pràn kơl dang mờ lơh sa geh cồng nha uă”.
Cau tờm hìu, ồng Y Yên Mlô (bèp Hương) pà git, hìu nhă neh geh hìu lơh kơl jăp, mơya kung gam pal lơh hìu jòng hờ đang ờs mờng tìm mờ sơlo, dă cang mờ mpàn. Bal mờ ală phan tàm dơlam hìu bè cơ gĕ kpan, cing, sơngơr, bơnhă ồs. Ồng Y Yên pà git, do ờ mìng là anih ơm mờ kah wơl rài lài do, mờ gam là broă lơh ngan nàng prăp gàr ală bơta kwơ ờs mờng, bơto bơtê ală rơnàng tơnơ̆ do in tai: “Bol añ ờ tŭ lơi sơrbì hìu jòng, bơhiàn ờs mờng ờ tŭ lơi gơtùi sơrbì. Bèp añ lài do neh đơs, kòn bañ sơrbì hìu jòng, tài do là bơhiàn ờs mờng he dê, pal prăp, pal lơh gơtùi. Mè añ kung đơs bè hơ̆ sơl, den tàng añ sùm lơh ngan prăp gàr, tơrgùm tàm 3 nam nàng lơh gơs hìu jòng do, prăp wơl bơhiàn ờs mờng kòn cau dê”.
Tàm rài kis kòn cau Rơđê, geh uă ngan broă lơh yàng, bè lơh yàng khồm tồr, lơh yàng duh khoai bơta pràn, lơh yàng kòi pa,… ală broă lơh yàng mìng mùl màl geh huềng, tơrbŏ bal mờ yàng tŭ bơyai lơh tàm hìu jòng, geh jun bơh broă ñô tơrnờm mờ lam gùng bơh săp dròng cing. Pah tŭ geh lơh yàng, cau tờm bal mờ cau năc geh tus bal ñô chờ gùt dar drăp tơrnờm, iăt săp dròng cing. Jăt ồng Y Ring Adrơng, tàm ƀòn Tring 1, sơnah ƀòn Buôn Hồ đơs, săp dròng cing tàm hìu jòng lơh ală broă lơh yàng gơs bơta gơnrơh ngan tàm hơ̆ bŭ lah phan pơdơng ờ dờng: “Añ kah lài do tŭ añ gam dềt, pah tŭ geh ñô sa bŭ lah phan pơdơng mìng là iar, mơya di lah tàm hìu geh cing den kung gam tă nàng dròng. Ờ pal pơdơng sur hơ̆ sồng dròng cing, dùl nơm iar mờ 2, 3 drăp tơrnờm là kung dròng cing sơl”.
Lài do, hìu jòng là anih ơm bơh ală cau tàm hìu nhă kòn cau Rơđê dê, mờ uă rơnàng ơm kis bal. Den tàng, nàng lơh gơs dùl nơm hìu jòng pal geh broă tus bal bơh uă cau, geh tŭ pal hòi jà uă cau tàm ƀòn. Bơh broă òt mpàn, tìm rơkàng, tus mờ trŭ sa, geh bal ală cau tàm ƀòn tus bal, lơh gơs nùs nhơm tam klăc bal nền nòn. Lŏ H’ Ngui Kbuôr, tàm ƀòn Cuôr Kăp, sơnah ƀòn Tân Lập pà git: gơwèt mờ kòn cau Rơđê, broă lơh hìu là broă bơh dùl hìu nhă dê, mơya broă lơh gơs hìu là bơh ală cau tàm ƀòn tus bal: “Bơhiàn ờs mờng kòn cau Rơđê dê bơh mò ồng lài do lời wơl den tŭ lơh gơs dùl nơm hìu pa pal pơgồp bal bơh ală cau tàm ƀòn. Cau tàm ƀòn tus dong kờl hìu nhă, trŭ sa bal lơh gơs nùs nhơm chờ hờp, pơgồp bal nùs nhơm hìu nhă đềt mềr rơlao mờ cau tàm ƀòn kung đềt mềr bal sơl”.
Jăt Sờh Niam chài, Tàp pràn să jan mờ Lòt nhơl càr Dăk Lăk yal, gùt càr tŭ do geh di pơgăp 5 rơbô 600 nơm hìu jòng gam geh prăp gàr mờ lơh wơl. Tàm uă ƀòn, broă lơh wơl, ngui hìu jòng pơgồp bal mờ lòt nhơl mpồl bơtiàn. Hìu jòng gơs anih ơm, yal bè bơta niam chài kòn cau Rơđê dê mờ cau năc tàm lơgar mờ lơgar bơdìh. Lŏ H’ Nger Mlô (mè Wệ), tàm ƀòn Tring 1, sơnah ƀòn Buôn Hồ pà git, hìu nhă neh lơh wơl hìu jòng ờs mờng, lơh niam wơl ờ uă bơta phan jăt broă lơh pa rơlao nàng gơtùi wă năc, drơng tàm broă lòt nhơl in: “Lơh bè lơi nàng geh ram tàm kàl mrềt, mrềt niam tàm kàl duh, geh anih àng niam rơlao, kloh mờ niam rơlao. Să tờm añ bŭ lah neh geh hìu lơh mờ sơmang mơya kung gam pal kis tàm hìu jòng, tài añ kờñ prăp gàr nàng geh hìu jòng ram rơlao, ờ gơtìp srao, den tàng tŭ trồ mang, bàr nă ùr bơklao añ kung gam rê bic tàm hìu jòng”.
Tàm càr Dăk Lăk, lòt nhơl mpồl bơtiàn gam lơh geh dơ̆ niam nàng bơta niam chài cau năc in, tơnguh geh priă cau tờm hìu in. Tàm hìu jòng kòn cau Rơđê tŭ do, tơl săp dròng cing, jơnau đơs pơn đik, tamya rơhời geh wơl mờ gùng dà broă lơh pa rơlao, ờ mìng là kah wơl jơnau yau, rài rài lài do dê mờ gam lơh geh jơnau kơ̆p kờñ prăp gàr huềng soàn jơi bơtiàn nàng ală rơnàng tơnơ̆ do in gàr sùm tàm pơn jăt rài kis pa. Bơh tŭ hơ̆, broă prăp gàr mờ ngui bơta kwơ hìu jòng ờ mìng là prăp gàr dùl broă lơh, mờ gam prăp gàr bơta niam chài, prăp gàr huềng cing tàm tơl ƀòn dê.
Viết bình luận