Tàm ala\ nam do, broa\ bơcri bơtàu tơnguh broa\ lơh hìu mai\ pờ tơlik ồs đèng, bơtơt rbòng dà neh pờ geh tus làng bol cau lơh broa\ sa tàm Tây Nguyên geh tu\ nàng geh lơh sa pa, hơ\ la broa\ ròng, tam phan tàm dà mờ tras kup ka tàm dà. Bè càr Kon Tum, ba\ mat dà mờ làng bol gơtùi ròng phan tàm dà geh tus rlau 20 rbô lồ. Mùl màl, geh ua\ ngan hìu nha\ làng bol neh lơh geh cồng nha mờ broa\ lơh ròng ka ka\ bro. Jơnau Lòt bal mờ cau lơh broa\ sa ngai do geh yal broa\ lơh ròng ka tàm tơnau dà, mờ 2 bơta ka mờng ngan la ka diêu hồng mờ ka kròp.

Là 1 tàm 4 tơnau dơng dà dờng ngan bơh càr Kon Tum dê, mờ bơta pràn dơng rlau 3 tơlak khối dà bơ tơt rơ bòng dà Đak Ui, kơnhòal Đak Ui bơh jo\ neh geh pơn rơ mờ ală jơi ka dờng is, bè ka `hàu, ka bò dờng, ka jut, ka sồc…kơn jơ\ git nđờ jơt ki\. Broă tơnhàu mat dà ơnàng mờr 4 rbô lồ nàng ròng ka geh ồng Phạm Văn Tụ ơm tàm bòn 5 ntum Đak Ngọc mut lơh bơh nam 2006. khin cha ơpah tơnau dà bơh mpồl atbồ mut ngui ală bơ tơt rơ bòng dà càr Kon Tum mờ khà priă rlau 50 tơlak pah nam. Pah nam, ồng Tụ tơduh bơh 1 tus 1 tần gùl ka sơntìl, khà ka tàm tơl ki\ geh bơh 400 tus 500 nơm. ờ hềt niam nùs mờ priă lơh geh mờr 400 tơlak pah nam bơh broă ròng ka tơdùh is, ồng Tụ tă priă lơh 144 thơk vuông hìu gu\ nàng ròng ka. Ồng pà git:“ Pơn drờm đah broă ròng ka tàm hìu gu\ mờ ròng tàm tơnau dà bè ờs, den a` go\ ròng tàm hìu gu\ geh cồng nha uă rlau. Dilah đơs bè ka Diêu hồng mờ ròng tàm tơnau den đơs ngan là ờ gơtùi, ờ huan dờng. ròng ka tàm hìu gu\ dilah geh ròng bơh 4 tus 5 nhai den ka neh kơn jơ\ bơh 6 tus 7 lạng. Khà priă tac tu\ do bơh 40 tus 45 rbô 1 ki\, đơs bal là kung geh cồng. ai ka kròp dờng den dilah ròng tàm hìu gu\ là niam ngan.”

Kung tàm tơnau dà bơh bơ tơt rơ bòng dà Đak Ui, tàm kơnhòal Đak Hà tu\ do gam 1 khà tơnau dà dờng ngan ndai geh bơh tơnau dơng dà hìu mai\ pờ tơlik ồs đèng Plei Krông mờ uă tơnau bơ tơt rơ bòng dà, hìu mai\ pờ tơlik ồs đèng ndai, mờ khà rlau 10 rbô lồ. broă mut ngui khà tơnau dà nàng ròng tam phan tàm dà gam geh gơnoar atbồ tàm bòn lơgar mờ làng bol sền gròi. Bal mờ broă lam sồr ală hìu nhă git ngui bă tiah nàng tờ tơnau dà ròng ka, kơnhòal Đak Hà gam chồl pràn broă dong làng bol ròng ka mờ hìu gu\. Ồng Lê Xuân Sáng kuang jat jơng atbồ ing anih duh broă làng bol ntum Đak Ngọc pà git:“ Mờ gùng dà broă lơh bơtàu tơnguh lơh sa mờ dong làng bol bơtàu tơnguh den ntum kung lam sồr mờ ai geh bơta niam nàng làng bol bơtàu tơnguh broă lơh sa, ngan là ngui ală tơnau dà nàng ròng tam phan tàm dà nàng tơnguh priă jền lơh geh làng bol in.”

Buơn buài bơh cau ròng ka tàm Đak Hà dê tu\ do là, bơdìh mờ bơta lam sồr, dong kờl, bơcri priă bơh gơnuar atbồ tàm bòn lơgar, ờ uă mpồl lơh sa kă bro is tàm do kung neh bơcri phan bơna, ờ mìng lơh gơlik ka sơntìl nàng tac ală hìu nhă ròng ka in, mờ gam tac phan siăm ai leng lài ờ kờp priă cồng mờ blơi ka làng bol in. broă lơh do neh dong làng bol bơtàu tơnguh broă ròng ka dà mrềt. Ồng Nguyễn Hữu Tá, anih tờm ka sơntìl Tá Tiến tàm bòn bòn drà Đak Hà kơn hòal Đak Hà pà git:“ Tu\ do bol a` neh mut ngui khoa học công nghệ, bơcri ală tơnau dà nàng ròng ka. Geh tơl ală bơta, phan bơna, cau lơh broă geh bơta chài nàng lơh gơlik ală ka sơntìl niam, khà priă dipơal. Mblàng pơlam cau ròng ka in, bơcri ka sơntìl, bơcri blơi phan siăm mờ blơi jơh ka làng bol dê. Kờp cồng nha lơh geh den 1 lồ làng bol tàm Đak Hà ờ mìng geh dà bồm kơphe in, mờ gam ròng tam phan tàm dà, 1 nam priă cồng geh rlau 550 tơlak.”

Bal mờ kơn hòal Đak Hà, tàm càr Kon Tum tu\ do geh rlau 20 rbô lồ mat dà gơtùi ròng tam phan tàm dà mờ gam pơnjat tai geh rề ơnàng tu\ ală hìu mai\ pờ tơlik ồs đèng dờng bè Đak Drinh, Thượng Kon Tum dơng dà. Do là bơta pràn mờ làng bol tàm bòn lơgar gơtùi mut ngui, nàng bơtàu tơnguh broă ròng phan tàm dà mờ tơnguh priă jền lơh geh hùi nhă in.

………………………………

Nàng git tai bè bơta mờng ròng ka tàm hìu gu\, bol he iat bal dơ\  lùp jơnau bơh cau ai tơnggit jơnau đơs mờ ồng Phạm Văn Tụ, kis tàm bòn 5, ntum Đak Ngọk, kơnhoàl Đak Hà, càr Kon Tum,  cau geh ua\ ngan bơta mờng ròng  ka tàm hìu gu\ tàm tơnau dà bơtơt rbòng dà.

-Lài jơh, dan ưn ngài ồng neh lời tu\ jiơ tus dơ\ tìp  ho jơnau lùp mờ cau ai tơnggit jơnau đơs “Lòt bal mờ cau lơh broa\ sa”. Ồng gơtùi ai git, nàng gơtùi mut ròng ka tàm hìu gu\,  làng bol cau ròng ka pal geh bơta lơi?

Ồng Phạm Văn Tụ: Làng bol cau  ròng ka kờ` ròng ka tàm hìu gu\, lài jơh pal geh  dà sàng, ờ bơ\ bơl. Ka Diêu Hồng do gơ gơ kờ` ngan kis tàm  dà sàng kloh. Ai hìu gu\ geh  ơnàng di 24 thơt vuông, jrô 3 thơt lơh gơs dùl hìu gu\ den hìu gu\ do geh lơh bơh 20 tơlak tus 21 tơlak pria\ nàng lơh hìu gu\.

-Ơ ồng,  broa\ bơcri lơh hìu gu\ nàng ròng ka jơh ua\ pria\ lah ờ? Ua\ cau ròng ka gơtùi lơh geh is hala pal blơi jơh ala\ phan lơh nàng ròng ka?

Ồng Phạm Văn Tụ: Dilah đơs bè hìu gu\, jat sa\ tờm a` kung bè hơ\, la he ờ gơtùi lơh geh. Pơnyơu bè he ai tơngai nàng lơh do, he ngui đơr, gle, ai hìu gu\ bơh jàl tus lòs hơ\ sồng tuýp drờm pal blơi jơh mờ pria\, ờ gơtùi geh ai ngui geh. Kung bè bơh sơnrờp a` đơs, dilah lơh gơs dùl hìu gu\ mờ tơdùh geh ka tàm hìu gu\ gơ ơm tàm khà pria\ bơh di 20 tus 21 tơlak pria\. Gam gơ jat làng bol  gơboh ròng ua\ hìu gu\ den ha pal geh bơcri lơh ua\.

-Ơ ồng, tu\ neh rcang tơl ala\ bơta, broa\ đùh ka ròng geh mut lơh tàm tu\ tơngai lơi? Ka sơntìl geh blơi tềng lơi?

Ồng Phạm Văn Tụ: Ka sơntìl mờ niam ngan nàng tơ đùh ròng ka tàm hìu gu\ la tàm tu\ bồ nhai 1 pah nam, hơ\ la tơnơ\ jơh sa tềp lơgar he. Tus lồi nhai 6 ka ròng he la gơtùi tac geh. Ai sơntìl ka den he geh tus blơi hờ miền Tây, hala blơi hờ Sài Gòn, dilah ờ tai den he blơi sơntìl ka tàm Dak Hà. Dùl hìu gu\ hơ\ he ròng pal tus bơh 6 rbô nơm ka ua\ rlau. Ka sơntìl pal bơh 50 tus 60 nơm tàm dùl kg, ai ka bơh 250 tus 270 nơm  tàm dùl kg den gơbàn hoàc hươr tus bơh 50 tus 60%. Ka bơh 50 tus 70 nơm tàm dùl g gơ bàn hoàc hươr mìng di 20%.

-Ơ ồng, broa\ ròng siam sền gàr ka ròng tàm hìu gu\ geh bơta lơi krơi is mờ ka ròng tàm tơnau, dà bơt?

Ồng Phạm Văn Tụ: Ka ròng tàm hìu gu\ den he pal geh sền. Lài jơh la khà dà. Dơ\ 2 tai la pal sền tus ka. Ka nisơna ờ sa phan siam la gơ geh bơta. Dilah tàm dùl, 2 ngai mờ gơlơh go\ ka jak pờ bồ đang mat dà, gơ sa ờ pràn la he pal git tu\ hơ\ ka gơbàn ờ tơl oxy, dà di gơlan geh bơta he pal trờn hìu gu\ tus tiah  dà ndai hala cèng  hìu gu\ tềng dà jrô rlau nàng lơh geh niam ta\ ka in, geh càl hi hala khà dà gơ jrô rlau, dà ờ sơkal hala gơbàn mbring lơh ka gơbàn kòp. Pah ngai siam  ka dùl ngai la 3 dơ\. Drim siam tu\ 8 jiơ. Gùl ngai siam di 2 jiơ mho, ai mang den siam di 5 jiơ mho, sùm ai siam drờm  bè hơ\ mờ siam di jiơ du\.

-Ơ ồng, ồng gơtùi pơndrờm cồng nha bơh ròng tàm hìu gu\ mờ  broa\ ròng  ka bơh  tơnau  bè ờs?

Ồng Phạm Văn Tụ: Ròng ka tàm hìu gu\ la pal siam lơ\ công nghiệp den gơ pal rlau  la go\ ngan. Siam lơ\ công nghiệp den tơngai ròng lơyah rlau, mờ gơ bươn sền gàr. Bơta dơ\ 2 la tu\ he tơnhàu ka den he mìng hoài jàl dùl dơ\  tac jơh la gơs. Gơ rlau la broa\ he đùh ka tàm tơnau den pal kup ka gùt nam, pal roh tơngai lơh broa\, hoàc hươr. Dùl hìu gu\ hơ\ den he  ròng tus tu\ tơnhàu ka pal tus di 6 rbô nơm ka tàm dùl hìu gu\. 6 rbô nơm ka, jat a` kờp bal ờ  đơs tus la dùl kg la 7 lạng, a` mìng kờ` di 5 lạng dùl nơm den  he 6 x 5 den geh  tus 30 tàm tơl hìu gu\, den tơl hìu gu\ geh tus 3 tấn. 3 tấn den jat kờp pria\ drà ka\ bro gơ pal geh 40 rbô, ai di lah bè ờs  pria\ drà ka\ bro pal rlau 50 rbô ua\ rlau.

-Ưn ngài ồng ua\ ngan!