X'ră: KIM HOA

Đha nuôr lâng pr’zớc da dêr! Đợ bhr’ươr pr’hát dân ca cơnh: Hát Sắc bùa, Đúm ví… p’têệt ặt lâng đha nuôr Nguồn cóh chr’hoong Minh Hoá, tỉnh Quảng Bình tơợ ahay âi. Nắc đoo đợ c’bhúh văn hoá la liêm pr’hay, pa cắh râu pr’ặt tr’mông, loom luônh liêm crêê âng acoon ma nứih cóh đâu. Đhị pr’ặt trmông t’mêê, k’dâng lêy cơnh pr’hát dân ca xoọc r’dợ bil pật. đhị đhr’năng n’nắc, Câu lạc bộ đàn lâng hát dân ca chr’hoong Minh Hoá, tỉnh Quảng Bình dưr váih nắc đoo muy râu t’bhlâng đoọng zư đớc đợ râu văn hoá ty đanh.

Đha nuôr lâng pr’zớc xơợng phóng sự “ Chô tước Minh Hoá xơợng hát pr’hát dân ca” âng PV Kim Hoa 

# đhị đh’rôông óih cóh đong đh’rơơng, nghệ nhân dân gian Đinh Thị Phương Đống xoọc p’zay pa choom đoọng ha c’bhúh đha đhâm c’mâr cóh vel hát đúm hát ví. Đúm nắc muy cơnh hát tr’ơơi âng apêê đha đhâm c’mâr Nguồn. Ví công nắc muy muy hr’ươr đúm vêy bhr’ươr m’bâr pr’hay, đợ n’juông ca dao la liêm pr’hay. Hát đúm- ví dưr váih cóh bấc đhị, choom mật bêl apêê ha dum bh’rương, bêl doó trơ vâng, cắh cậ n’đhơ bêl lướt ha rêê đhuốch. Pân jứih pân đil pa gơi râu pr’chắp âng đay ooy n’juông pr’hát bêl đương kía, chơớ hay, bêl mốp loom luônh, ta u pr’ngâu….

Nữ: râu la lua nắc pr’hát dân ca Nguồn z’zăng k’đháp hát. N’đhơ cơnh đêếc nắc ma nứih Nguồn nắc choom năl hát đợ pr’hát âng a dích a bhướp đớc đoọng. lang p’niên zi pa choo hát, hát cắh âi pr’hay, n’đhơ cơnh đêếc nắc bh’rợ bhrợ ha cu tự hào n’đắh văn hoá ty đanh âng acoon cóh cu.

Nam: T’ping lâng pr’hát nâu câi nắc pr’hát dân ca k’đháp hát lấh. apêê nghệ nhân âi pa choom đoọng lứch loom, tu cơnh đêếc azi công âi bơơn choom hát. Ting t’ngay azi ting chắp kiêngđợ bhr’ươr pr’hát, pa bhlâng pr’hay. Kiêng bhlâng

Lêy p’niên p’zay pa choom hát, a va Đống hay cớ bêl đây dzợ p’niên. Công tơợ apêê g’lúh hát đúm cơnh đâu âh, bêl đêếc ava âi crêê loom lâng muy dha đhâm tr’haanh hát pr’hay cóh vel. Ava xay moon đoọng ha p’niên râu pr’hay, râu liêm âng pr’hát:

Đúm nắc bấc cơnh bhr’ươr, n’đhang buôn nắc đhêệng vêy đúm hì hờ, đúm ví đúm trấu… n’đhơ cơnh đêếc apêê đoo buôn đươi đúm hì hờ lâng đúm nói răng. Đhị apêê bh’ươr  n’nâu nắc đoo apêê đoo năl ghít râu cr’liêng pr’hay, chr’nắp crêê, ma pr’cắh  loom , kiêng nắc moon kiêng, cắh kiêng nắc moon cắh kiêng…

Tước Minh Hoá, t’mooi cắh choom cắh c’jệ bêl đương lêy đợ apêê a dích t’coóh t’grắh xóc zêng ma pluúc lứch nắc p’zay pa choom đoọng ha p’niên hát dân ca, đha đhâm c’mâr đh’rứah lâng pr’múa, cắh cậ ha cọ ha kêệ p’zay bhrợ bhr’lậ tr’coó xa nul… pr’dưr pr’dzoọng n’nắc xay moon ghít văn hoá âng đhăm k’tiếc bơơn lêy cơnh nắc “ đhị k’rong đớc âng đợ bhr’ươr pr’hát dân ca”.

Đợ bhr’ươr pr’hát n’nắc âng ma nứih Nguồn p’têệt lâng zấp râu zr’nắh k’đháp âng lịch sử. bấc c’moo zêl a rập Pháp, Mỹ, vel đong Minh Hoá ặt zâng đhị râu bhrợ pa hư hưl đhăl âng a rập a bhuy. Bêl đêếc, đha đhâm pân jứih Minh Hoá lướt bộ đội zêng đơơng âng bhr’ươr pr’hát dân ca vel đong. Đợ c’mâr ặt cóh vel đong nắc công dzợ hát chr’va cóh ha rêê ha lai công cơnh đhị c’lâng bom p’tộ pr’tóh… ca conh pa choom đoọng, ca coon zư đớc n’đhơ cơnh đêếc vêy đợ bhr’ươr pr’hát dưr váih nắc đhị pr’ặt tr’mông pa brợ ta têng, zêl prúh a rập a bhuy âng ma nứih Minh Hoá lâng dưr váih zấp ngai zấp ooy zêng năl.

Nghệ nhân Trần Khánh Nguyên, ma nứih bhrợ t’váih bhr’ươr hò Đấm đất, hay cớ: mật apêê c’moo 50, 60 âng thế kỉ l’lăm, bêl Minh hoá xoọc bhrợ têng bha nậ đác Ba Nương, t’coóh âi p’tốc t’váih bhr’ươr hò Đấm Đất z’nươr đhị bhr’ươr Thuốc cá đoọng p’too moon đha nuôr pa bhrợ ta têng. Bha nậ đác Ba Nương bơơn xang, apêê bh’rợ ga mắc k’tứi n’lơơng nắc ta pun  dưr váih lâng bấc bhr’ươr dân ca cơnh đêếc ting t’ngay ting bấc a năm; ặt đhộ ooy pr’ặt tr’mông, loom pr’chắp âng ma nứih Minh Hoá. T’coóh hay cớ:

Bhr’ươr hò thuốc n’nâu bêl ahay apêê t’coóh t’ha muy đươi bêl bhrợ z’nươu c’chêệt a xiu a năm. Clóh piêng toong ha dum nắc ha dợ pa chắp tước bhr’ươr n’nâu, ha dợ hò đoọng oó la lấh xơợng ga lêếh. nâu câi cóh apêê bha nậ đác, nắc ma tr’kiêng ma vêy k’díc k’điêl công đươi hò thuốc, ví đươi hò thuốc doó vêy u k’đháp.

Pr’hát dân ca Nguồn cóh Minh Hoá bơơn chơớih pay lâng đươi dua nắc cr’đơơng ooy pr’dơợ na lay cơnh âng pr’ặt tr’mông zấp t’ngay. Muy bhr’ươr nắc ta luôn p’têệt ặt lâng pr’ặt tr’mông, cơnh pr’chắp âng acoon ma nứih cóh đâu. Hát sắc bùa nắc buôn bhrợ têng mật bele tết, phường hát lướt tước zấp đong đoọng hát rơơm kiêng dzang c’moo t’mêê, pr’loọng đong lum bấc râu pr’đoọng pr’đhooi, bhrợ cha dưr k’rơ; hát ru  cắh muy pa zum cr’liêng pr’hát đớc đoọng ha p’niên k’tứi, đợ pr’hát đồng dao đoọng bhơl p’niên bệch, nắc dzợ đoọng p’cắh loom luônh âng ma nứih pân đil. Hát nhà trò buôn bơơn bhrợ đhị bêl bhiệc bhan ga mắc. liêm pr’hay bhlâng công nắc bhr’ươr  thuốc ca ( choom năl nắc hò thuốc) hát bêl ha dum bh’rương c’xêê 3. nâu đoo bơơn lêy nắc bhr’ươr pr’hát dân ca muy âng ma nứih Nguồn a năm vêy lâng vêy cơnh liêm pr’hay chríh lạ cơnh lâng t’mooi, tang cơnh a bóc đác cơnh Minh Hoá xoọc t’đang t’pấh t’mooi xang n’nắc đớc lơi cóh t’mooi râu hay chơớ. Hò thuốc cá dưr váih tơợ pa bhrợ ta têng z’nươu a xiu za zum lâng ríah tơơm tèng,  xay pa’cắh muy bh’rợ tr’nêng z’zăng loóih  n’đhơ năc spa bhlâng ga lêếh ga lêêng n’đhang công pa bhlâng liêm pr’hay đoọng vêy bơơn râu cha đắh âng ma nứih Nguồn bêl ahay.

Đong pa chắp ch;mêê lêy văn hoá dân gian Đinh Thanh Dự moon:

Pr’hát dân ca zr’lụ n’nâu z’zăng bấc âng apêê c;bhúh acoon cóh cóh đâu. Râu la liêm pr’hay bhlâng nắc đoo đợ bhr’ươr pr’hát dân ca n’nâu, đợ n’juông pr’hát n’nâu nắc  p’têệt ặt lâng pr’ặt tr’mông âng apêê đoo. U bơơn zư đớc râu liêm la lay, cắh vêy râu liêm la lay âng zr’lụ chr’hoong, nắc đoo liêm lay âng c’bhúh ma nứih bhrợ t’váih.

Muy cr’chăl đanh đợ bhr’ươr pr’hát dân ca liêm cha ngoor cơnh đêếc k’dâng lêy nắc đhêêng dzợ nắc râu cr’vânh âu đớc” cóh loom luônh apêê t’coóh t’ha. Đoọng zư đớc lâng pa dưr đợ bhr’ươr pr’hát dân ca, c’xêê 8/2009, Trung tâm Văn hoá- Thể thao chr’hoong Minh Hoá bhrợ t’váih Câu lạc bộ đàn lâng hát dân ca chr’hoong Minh Hoá”. Tr’nơợp, câu lạc bộ vêy râu pa cắh mặt âng 20 cha nắc. n’đhang nắc ting t’ngay ting bấc đấh. câu lạc bộ bơơn pác bhrợ 3 c’bhúh: c’bhúh hát, c’bhúh nhạc, c’bhúh chơớc k’rong lâng p’tốc t’váih: pa choom ta luôn 2 chu/ tuần. n’đhơ bấc nắc zêng ma ga riing, n’đhơ cơnh đêếc loom luônh chắp kiêng pr’hát xa nul nắc đ’đúc cóh da dul. Loom luônh năl chắp lêy bh’rợ “ zư đớc a liêng r’váih acoon ma nứih  tơợp váih tơợ bhr’ươr pr’hát dân ca”, tu cơnh đêếc apêê ngai ặt cóh câu lạc bộ zêng p’zay lứch loom luônh lâng bh’rợ tr’nêng. Apêê đoo dzợ nắc ma nứih trúih p’too pa choom đoọng tr’coó xa nul acoon ma nứih đoọng ha ca coon cha chau. T’coóh Đinh Xuân Đình- ặt cóh câu lạc bộ đàn lâng hát dân ca Minh Hoá xay moon:

ặt cơnh đâu nắc cắh râu rí n’đhang bêl mật bhrợ nắc apêê đoo lêy pa bhlâng pr’hay, ng’cơnh choom đoọng ađay xơợng ghít cr’liêng pr’hát nắc bêl đêếc vêy ha dợ lêy râu chr’nắp âng đoo, n’đhơ lang p’niên công kiêng. Tu cơnh đêếc hôin di sản văn hoá âi brhợ t’váih câu lạc bộ dân ca xang n’nắc pay c’bhúh n’nâu đoọng pa choom đoọng zấp râu pr’hát ha lang p’niên,  nắc đhị apêê a noo a moó bhrợ trưởng ban văn hoá apêê chr’val, thị trấn cơnh lâng muy bơr ngai choom hát tơợ apêê trường đấc.

n’đhơ zr’nắh k’đháp n’đắh zên bạc, n’đhơ cơnh đêếc cơnh lâng loom luônh tự nguyện, lâng râu chắp kiêng văn hoá acoon ma nứih, apêê ặt cóh câu lạc bộ p’zay pa choom đoọng ha lang t’tun. Zấp c’moo, mật bele tr’cuôl c’xêê 3, cắh cậ bhiệc bhan chr’nắp n’lơơng, câu lạc bộ ta luôn ting pấh biểu diễn đoọng ha đha nuôr, nắc muy cóh bấc râu bha lâng đhị bh’rợ văn hoá văn nghệ âng cjhr’hoong. Ava Trần Thị Kim Soa, Phó CHủ tịch UBND chr’hoong Minh Hoá xơợng bhui har bêl pr’đhang câu lạc bộ dàn hát dân ca pa bhrợ mr’cơnh cóh prang vel đong.

Tr’nơợp cóh apêê bh’rợ biểu diễn vêy bh;rợ văn nghệ dân gian nắc công z’zăng bấc ngai lêy, r’dợ nắc công bấc ngai kiêng. Nắc choom năl âi vêy râu băr dzang, ặt clấp lâng râu đương hơnh déh. Brương tr’nu, Hội văn hoá di sản xoọ k’rong zư đớc apêê bh’rợ tr’nêng văn hoá, văn nghệ cóh vel đong, vêy kế hoạch đoọng zư đớc cóh trường, pa zum lâng phòng Giáo dục đơơng âng bh’rợ n’nâu mật ngoại khoá đoỌng ha học sinh.

Nâu câi,  đh’riêng  pr’dhát dân ca âng m,a nứih Nguồn Minh Hoá doó choom bil, nắc dzợ bơơn zư đớc lấh mơ bêl apêê nghệ nhân, diễn viên quần chúng ta luôn biểu diễn cóh apêê bhiệc bhan, tết nhứt chroi đoọng đhị apêê g’lúh thi dân ca, pr’múa zr’lụ lâng prang k’tiếc. bấc Câu lạc bộ đàn hát dân ca xoọc bơơn pa cắh cớ cóh zấp đoo chr’val lâng trường học cóh Minh Hoá. Ngai tước Quy Đạt âng zi, chè yêm đha hum liêm pr’hay cruung k’tiếc”.   n’juông pr’hát cơnh nắc boóp t’đang k’đươi t’mooi zấp n’đắh chô tước Minh Hoá, zr’lụ k’tiếc ch’ngai bha dắh dzợ bấc zr’nắh k’đháp n’đhang liêm cơnh muy ta la tranh cóh m’pâng crâng ca coong. Zr’lụ k’tiếc n’nâu cắh muy liêm pr’hay tu crâng k’coong nắc dzợ g’dzọ dzung ma nứih tước tu pr’hát dân ca liêm pr’hay lâng bấc đhr’niêng cr’bưn ặt ma mông  âng ma nứih vel đong./.

.