Tợơ t’rướp, t’cooh A Niêng, vel Đăk Viên, chr’val Tê Xăng, chr’hoong Tu Mơ Rông ơy vêy mặt đhị zr’lụ crâng đớc đoọng lalay bhiệc ươm tơơm m’ma sâm Ngọc Linh. Lalay lâng truih da ding ếp pleng k’tiếc nắc tợơp xớơt, coh da ding Ngọc Linh đhị bh’đấc dal lâh 2000m t’ping lâng mặt đác biển độ ẩm dzợ zăng dal. T’cooh A Niêng đoọng năl, tợơ lâh cr’chăl choh bệêt mơ 1 c’moo nắc tơơm sâm Ngọc Linh zập pr’đợơ đoọng đơơng choh. Lâng chr’năp thị trường lâh 300.000 đồng muy tơơm m’ma tu cơnh đếêc nắc bhiệc pêch pay tơơm sâm k’tứi lâng guy đơơng moọt ooy crâng đoong choh tu cơnh đếêc bơơn ta bhrợ pa ghit bhlầng: “Lêy bhrợ tr’xin, pọ lâng a xậ prí, pa liêm oó bhrợ plắc. Xang nắc pay choh. T’ngay đoo rộ pay nắc đơơng choh pa lưch t’ngay đếêc.”

Đọong tơơm sâm Ngọc Linh buôn chặt riah, pay dinh dưỡng, bhiệc pay đhị choh m’ma cung nắc zr’năh pa bhlầng. Coh k’zệt r’bhầu hecta crâng a bhuy đhị zr’lụ k’đơơng địa lý choh sâm Ngọc Linh coh k’bhuh da ding Ngọc Linh âng 2 chr’hoong Tu Mơ Rông lâng Đăk Glei âng tỉnh Kon Tum nắc vêy bơr pêê r’bhàu hecta zập pr’đơợ đoọng choh tơơm za nươu nâu. Tu tợơ pưy pêch rộ pay tơơm sâm m’ma đhị zr’lụ bệêt, đhanuôr nắc pa đhấc đơơng choh coh crâng, cr’chăl guy đanh k’tiếng đồng hồ nắc vêy tước zr’lụ choh. Tu tơơm sâm Ngọc Linh bơơn choh zêng coh gâm âng crâng a bhuy, đhanuôr doó chếêc đươi za nươu rau rị tu cơnh đếêc, bêl choh nắc bhiệc zư lêy tơơm sâm coh đhr’năng ha dưr zr’năh pa bhlầng. T’cooh A Brit, ma nuyh vêy kinh nghiệm đanh c’moo choh sâm coh da ding Ngọc Linh, xay moon: “Choh, nắc pay mùn, tơơm a uh t’moọt ooy đếêc xang nắc oay hi la plum đăh piing. K’pân boo bhriêl pa hư lái groong. Ha dưm nắc lướt k’rang a mọ cha pa hư sâm. Ha dang căh vêy cơnh đêếc nắc căh choom bơơn bh’nơơn. Ađhăh crâng pa hư lưch.”

Xọoc đâu, muy cr’liêng m’ma sam Ngọc Linh nắc chr’năp pa câl 100.000 đồng, ha dợ bêl tơơm sâm ơy bơơn ta choh mơ 1 c’moo nắc chr’năp pa câl dzoóc tước 300.000 đồng lâng pr’hắt bhlầng.

Hân noo choh sâm c’moo đâu lâh mơ bơr pêê đhăm choh âng đhanuôr apêê chr’val: Măng Ri, Tê Xăng, Ngọc Lây âng chr’hoong Tu Mơ Rông lâng Mường Hoong, Ngọc Linh, chr’hông Đăk Glei pa ghit m’ma tự choh  nắc đợ đhăm mơ dzợ nắc âng doanh nghiệp. Coh đếêc, Công ty Cổ phần sâm Ngọc Linh Ko Tum choh bấc bhlầng lâng g’luh 1 mơ 1 ức t’nơơm ma mơ lâng đhăm bhưah 50 hecta.

C’moo đâu, tỉnh Kon Tum moon choh t’mêê 500 hecta sâm Ngọc Linh lâng đợ bấc mơ 10.000 tước 20.000 t’nơơm coh 1hecta. Đhơ cơnh đếêc, tu k’đhap k’ra đăh m’ma, đhr’năng lalua moon đớc nắc choh mơ muy pân đhăm t’ping lâng pa gluh. T’cooh A Sỹ, Bí thư Đảng uỷ chr’val Măng Ri, chr’hoong Tu Mơ Rông đoọng năl, đoọng choh lâng vêy bơơn tơơm sâm Ngọc Linh nắc z’lâh bấc k’đhap k’ra zêng lâng cr’pân ooy a chắc coon ma nuyh: “Lalâh zr’năh. Tơơm n’loong c’lâm plắc, a chim, a đhăh pa hư. Lướt guy mùn ch’ngai tước 1 cây số, lâh 1 cây số pay mùn chô đoọng choh tơơm sâm. Ba bi cơnh a cu choh mơ 1000 t’nơơm, tớc cr’chăl mơ 8 c’moo căh cợ lâh 10 c’moo nắc đợ ma mông mơ 30% a năm. Nắc mơ nắc ma mông bấc, vêy bêl ếp lâh mơ dzợ.”

Pa zay bhrợ têng đhơ k’đhap  zr’năh, tơơm sâm Ngọc Linh ơy zooi lâh 1000 pr’loọng đong đhanuôr, pa bhlầng nắc đhanuôr acoon coh Xơ Đăng đhị bơr chr’hoong Tu Mơ Rông, Đăk Glei âng tỉnh Kon Tum z’lâh k’đhap đha rựt lâng bhrợ pa dưr ca van. Lâng chr’năp k’ha riêng ức đồng muy kg sâm Ngọc Linh t’mêê cơnh xoọc đâu,  nắc lêy vêy k’zệt t’nơơm sâm Ngọc Linh nắc muy cr’van bấc bhlầng.

Tước cr’chăl nâu, tỉnh Kon Tum vêy đhăm bhưah lâh 900hecta sâm Ngọc Linh. Đọong t’bhưah đhăm choh, đh’rưah lâng đươi dua bơr pêê cơ chế t’pâh bhrợ têng, tỉnh Kon Tum cung zư lêy bhrợ têng 3 cr’nọo bh’rợ choh sâm Ngọc Linh, nắc đoo choh sâm ting pr’loọng đong; k’bhuh pr’loọng, tổ pa tệêt pa zưm bhrợ têng lâng doanh nghiệp choh sâm Ngọc Linh./.

Kon Tum: Vào vụ trồng cây “Quốc bảo” trên núi Ngọc Linh

 PV Khoa Điềm

         Khác với các loại cây trồng xuống giống mùa mưa, thời điểm này chớm vào mùa khô Tây Nguyên, dân ở vùng chỉ dẫn địa lý sâm Ngọc Linh, tỉnh Kon Tum mới bắt đầu vụ trồng loại cây dược liệu đặc hữu quý hiếm có giá trị kinh tế cao này. PV Khoa Điềm đã theo những người trồng sâm trên đỉnh núi Ngọc Linh, thuộc huyện Tu Mơ Rông, tỉnh Kon Tum để thấy những điều rất riêng của mùa vụ.

Trời mới tờ mờ sáng, ông A Niêng, làng Đăk Viên, xã Tê Xăng, huyện Tu Mơ Rông đã có mặt ở khu rừng dành riêng cho việc ươm cây giống sâm Ngọc Linh. Khác với dãy núi thấp khí hậu đã chớm hanh khô, trên núi Ngọc Linh ở độ cao hơn 2.000m so với mặt nước biển độ ẩm còn khá cao. Ông A Niêng cho biết, sau thời gian gieo ươm khoảng 1 năm tuổi là cây sâm Ngọc Linh đủ tiêu chuẩn để mang đi trồng. Với giá thị trường trên 300.000 đồng một cây giống và nhìn còn khá mong manh nên việc đào lấy cây sâm con ở vườn ươm rồi gùi vào rừng để trồng được thực hiện rất cẩn trọng:“Mình phải làm nhẹ nhàng bó lá chuối đừng có gãy cái mầm nó. Sau này mình trồng để nhanh lớn lên. Nhổ hôm nào thì hôm đó phải trồng hết”.

Để cây sâm Ngọc Linh có thể thuận lợi bén rễ, hút dưỡng chất và khí trời, việc chọn chỗ xuống giống cũng rất kỳ công. Trong hàng chục nghìn ha rừng nguyên sinh ở vùng chỉ dẫn địa lý sâm Ngọc Linh trên quần thể núi Ngọc Linh, thuộc địa bàn 2 huyện Tu Mơ Rông và Đăk Glei của tỉnh Kon Tum chỉ có vài nghìn ha đủ điều kiện để trồng loại cây “Quốc bảo” này. Bởi vậy sau khi đào lấy cây sâm giống ở khu vực gieo ươm, người dân phải nhanh chóng di chuyển đến khu rừng đã chọn, thời gian gùi cõng có khi mất hàng tiếng đồng hồ mới tới điểm trồng. Do cây sâm Ngọc Linh được trồng hoàn toàn dưới tán rừng tự nhiên, người dân không sử dụng hóa chất hay phân bón nên khi trồng và việc bảo quản cây sâm suốt quá trình sinh trưởng phát triển rất công phu. Ông A Brít, người có kinh nghiệm lâu năm trồng sâm trên núi Ngọc Linh, chia sẻ:“Trồng, phải lấy mùn, cây mục bỏ vào sau đó là lấy lá tủ. Sợ mưa đá phá lưới che bên ngoài vườn. Ban đêm phải đi soi chuột phá sâm. Nếu không như thế là không chắc chắn ăn đâu. Thú rừng nó phá miết thôi”.

Hiện tại, để mua được một hạt sâm Ngọc Linh người dân phải bỏ ra trên 100.000 đồng, còn khi cây sâm đã được gieo ươm khoảng 1 năm tuổi có giá bán tới trên 300.000 đồng và rất khan hiếm.

        Vụ trồng sâm năm nay ngoài một số diện tích người dân các xã: Măng Ri, Tê Xăng, Ngọc Lây của huyện Tu Mơ Rông và Mường Hoong, Ngọc Linh, huyện Đăk Glei chủ động được nguồn giống tự trồng thì phần lớn diện tích còn lại là của doanh nghiệp. Trong đó, Công ty Cổ phần sâm Ngọc Linh Kon Tum trồng nhiều nhất với đợt 1 khoảng 1 triệu cây tương đương diện tích 50ha.

        Năm nay tỉnh Kon Tum đặt mục tiêu trồng mới 500ha sâm Ngọc Linh với mật độ khoảng từ 10.000 đến 20.000 cây trên 1ha. Tuy nhiên, do khó khăn về nguồn giống, thực tế dự kiến chỉ trồng được một nửa diện tích so với kế hoạch. Ông A Sỹ, Bí thư Đảng ủy xã Măng Ri, huyện Tu Mơ Rông cho biết, để trồng và có được cây sâm Ngọc Linh thương phẩm phải vượt qua rất nhiều khó khăn kể cả nguy hiểm đến tính mạng:“Quá là vất vả. Cây cối, rừng rú đổ gãy rồi chim, chuột phá. Đi cõng mùn không phải có tại chỗ đâu phải cách là 1 cây số, hơn 1 cây số lấy mùn về để trồng được cây sâm. Ví dụ mình trồng 1.000 cây chẳng hạn, đến thời điểm 8 năm hoặc trên 10 năm chỉ còn tỷ lệ sống khoảng cỡ là 30% thôi. Đó là cao đấy, có khi lại thấp hơn nữa”.      

Bù lại khó khăn vất vả, cây sâm Ngọc Linh đang giúp hơn 1.000 hộ dân, chủ yếu là đồng bào dân tộc thiểu số Xơ đăng ở hai huyện Tu Mơ Rông, Đăk Glei của tỉnh Kon Tum vươn lên thoát nghèo bền vững và làm giàu chính đáng. Với giá bán trung bình cả trăm triệu đồng một kg sâm Ngọc Linh tươi như hiện nay, chỉ cần sở hữu vài chục gốc sâm Ngọc Linh đã là cả một tài sản lớn.

Đến thời điểm này tỉnh Kon Tum có tổng diện tích trên 900ha sâm Ngọc Linh. Để tiếp tục mở rộng diện tích, cùng với áp dụng một số cơ chế khuyến khích sản xuất, tỉnh Kon Tum cũng duy trì thực hiện 3 hình thức trồng sâm Ngọc Linh, đó là trồng sâm theo quy mô hộ gia đình; nhóm hộ, tổ liên kết sản xuất và doanh nghiệp trồng chế biến sâm Ngọc Linh./.