Đhơ cơnh đêêc, đoọng bhrợ têng liêm choom, bh’nơơn dal, lêy bhrợ đh’rưah đăh hạ tầng, pr’đươi pr’dua lâng cơnh bhrợ du lịch

Tơợ t’ngay 1/7/2025, chr’hoong Khánh Sơn (ty), tỉnh Khánh Hòa bơơn ra pặ cớ, pa xiêr tơợ 8 đơn vị hành chính cấp chr’val xiêr dzợ 3 chr’val: Khánh Sơn, Tây Khánh Sơn lâng Đông Khánh Sơn. Bhiệc ra pặ nâu căh muy pa xiêr bộ máy năc dzợ t’vaih pr’đơợ liêm buôn đoọng ha bh’rợ quy hoạch lâng pa dưr du lịch crâng đác.

Pazêng c’moo đăn đâu, Khánh Sơn năc tơợp t’pâh t’mooi tơợ bấc tỉnh, thành. Du lịch chấc lêy tước đoọng bơơn ặt cha ơh coh đhr’năng pleng k’tiếc liêm pr’hay, chấc năl zr’lụ k’tiếc Tà Giang, họom đác tran Tà Gụ, tươc lêy bhươn sầu riêng moọt hân noo đoọm. Pazêng vel bhươl đhanuôr Raglai ặt coh a ral da ding cung bhrợ bấc ngai kiêng chấc năl. Anoo Trần Đức Huy, ặt đhị thành phố Nha Trang đoọng năl, g’luh tr’nơợp, anoo đấc Khánh Sơn, c’lâng lướt zăng k’đhap ha dợ pleng k’tiếc coh đâu liêm  pr’hay pa bhlầng.

“Acu lêy pleng k’tiếc coh đâu pr’hay pa bhlầng, căh muy zr’lụ k’tiếc Khánh Sơn năc dzợ vêy tran đác Tà Gụ, k’ruung đác t’viêng ch’ngaach. Đhanuôr năc bhui har, ặt tớt ta nih liêm đhơ pr’đơợ pr’ặt tr’mông dzợ bấc k’đhap đha rựt. T’ngay đâu ting pâh xanay bh’rợ, acu xơợng l’thai coh a chắc”.

Tơợ muy bơr k’bhuh la leh tước chấc năl, nâu kêi zr’lụ k’tiếc Khánh Sơn năc ơy tơợp dưr vaih apêê cr’noọ bh’rợ du lịch vel bhươl tr’nơợp. Đhị chr’val Sơn Lâm (ty) nâu kêi nắc chr’val Tây Khánh Sơn, muy k’bhuh đha đhâm c’mor xộc chấc năl bh’rợ bhrợ têng ha rêê đhuôch, chấc năl văn hóa Raglai, âm cha ch’na âng đhanuôr coh đâu zêệ bhrợ. Bấc pr’loọng đhanuôr năc cung tơợp bhrợ homestay k’tứi, xoọc tơợp ơy vêy pa chô bh’nơơn tơợ bhiệc t’pâh t’mooi. Đhơ cơnh đêêc, đợ t’mooi tước căh ơy tệêm ngăn, zập dịch vụ dzợ coh cr’chăl tơợp chấc năl. Đhị ặt cha căh lâh bấc. Hạ tầng c’lâng p’rang dzợ lưm k’đhap k’ra, pa bhlầng nắc moọt hân noo boo. Pr’đươi du lịch dzợ la leh, căh ơy pa têệt tour liêm choom.

T’cooh Phạm Minh Nhật, Chủ tịch Hiệp hội Du lịch Nha Trang – Khánh Hòa xay moon, kiêng pa dưr du lịch da ding ca coong, lalăm năc bhrợ liêm choom hạ tầng, vêy pr’đươi chr’năp lalay lâng coh lơơng lâng đhanuôr vel đong năc đh’rưah ting pâh bhrợ, ting pa chô bh’nơơn. T’mooi nâu kêi apêê kiêng chấc năl bấc rau, căh muy lướt đoọng năl zr’lụ k’tiếc n’nặc a năm. Ting cơnh t’cooh Phạm Minh Nhựt, ha dang căh vêy rau pr’đươi đơơng chr’năp pr’hay lalay lâng dịch vụ liêm choom, năc đhơ pleng k’tiếc liêm pr’hay cung k’đhap đoọng apêê ặt pa đanh.

“Vêy bơr rau đăh hạ tầng âng zi k’rang bhlầng, nắc đoo hạ tầng cơ sở dịch vụ lâng hạ tầng c’lâng p’rang. Xoọc đâu, c’lâng p’rang lướt vối k’đhap zr’năh, đhr’đấc bhrợ t’mooi căh lâh kiêng văl cha ơh cớ. Apêê buôn pa châng lâng ooy lơơng vêy c’lâng p’rang liêm buôn lâh mơ. Ha dang c’lâng moọt ooy zr’lụ du lịch liêm buôn nắc đhr’năng pa dưr du lịch ting buôn lâh mơ”.

Xoọc đâu, tỉnh Khánh Hòa xoọc pa xang Đề án pa dưr du lịch crâng đác cr’chăl 2025 – 2030, t’hước tước c’moo 2045, Bh’rợ bha lầng năc t’vaih pazêng zr’lụ tước pa têệt lâng zư lêy pleng k’tiếc, pa dưr chr’năp văn hóa lâng t’vaih bh’rợ bhrợ cha đanh mâng đoọng ha đhanuôr vel đong. Jưah lâng hạ tầng, Khánh Hòa t’pâh doanh nghiệp k’rong bhrợ ooy zr’lụ ặt đhêy, ch’na đh’năh, tour chấc năl bh’rợ ha rêê đhuoch – văn hóa. Apêê bh’rợ pa căh nắc k’rong ooy bhiệc bhan p’lêê p’coo, chợ phiên da ding ca coong, ha dưm cha ơh chiing goong, pr’đươi OCOP lâng chấc năl pr’ặt tr’mông âng đhanuôr Raglai. Bh’rợ năc pa dưr hệ sinh thái du lịch pazêng, liêm choom bhlưa pa dưr kinh tế lâng zư lêy chr’năp pr’hay âng zr’lụ.

Pa bhlầng, bêl pa zưm 2 tỉnh Khánh Hòa – Ninh Thuận, muy c’lâng bh’rợ t’mêê xoọc pa căh đoọng ha du lịch da ding ca coong. Chr’năp pa têệt đăh k’tiếc k’bunh lâng văn hóa âng bơr zr’lụ k’tiếc năc zooi đoọng t’vaih tour du lịch coh tỉnh: pa tệêt ma nuyh Raglai đhị Khánh Sơn – Bác Ái, pa têệt c’kir Chăm đhị Ninh Thuận lâng văn hóa âng vel đong Khánh Hòa. Nâu đoo năc pr’đơợ lalay, zooi pa dưr du lịch văn hóa acoon coh ting c’lâng đhậu bhưah, pr’hay đoọng ha zêng t’mooi coh k’tiếc k’ruung hêê lâng t’mooi tơợ bha lang k’tiếc.

T’cooh Nghiêm Xuân Thành, Bí thư Tỉnh ủy Khánh Hòa moon, du lịch da ding ca coong năc pa têệt lâng zư lêy pleng k’tiếc lâng văn hóa. Apêê vel đong pa dưr liêm zập pr’đơợ zên âng xa nay bh’rợ k’tiếc k’ruung cơnh xa nay bh’rợ pa dưr kinh tế - xã  hội zr’lụ đhanuôr acoon coh lâng da ding ca coong, oọ bhrợ đoọng t’vêy, năc lêy bhrợ ta nih liêm, vêy quy hoạch lâng vaih pr’đươi lalua:

“Rau k’rang tước pa dưr bhiệc bhan ty chr’năp năc rau pr’hân. Bêl đhanuôr ting pâh múa, xập xa nập truyền thống, nắc đoo êêh muy rau bh’rợ văn hóa năc dzợ chroi k’rong chr’năp ooy bh’rợ zư lêy văn hóa âng acoon coh. Ha dang đơơng t’mooi tước ooy vel bhươl n’đoo ha dợ lêy đhanuôr coh đêêc n’đooh cuôn rin, đặ giày tây năc căh rau pr’hay dzợ. T’mooi lêy căh rau pr’hay. Năc pa ghit zư lêy tơợ xa nập xập, j’niêng cr’bưn pa tước zr’lụ ặt ma mông. Pazêng c’lâng lướt, bhươn đong năc rau bhrợ ha t’mooi kiêng lêy, hay tước lâng kiêng văl cha ơh cớ coh t’tun. Pa dzăm bhơi bơơn tơợ crâng, cha ch’na a yêm âng đhanuôr zêệ bhrợ đhị đêêc liêm pr’hay lâh mơ rau ch’na lalâh bấc zên./.

DU LỊCH SINH THÁI – HƯỚNG ĐI TẤT YẾU CỦA MIỀN NÚI KHÁNH HÒA

Với khí hậu ôn hòa, cảnh quan hoang sơ, văn hóa bản địa đặc sắc, miền núi tỉnh Khánh Hòa hội tụ đầy đủ điều kiện để phát triển du lịch sinh thái. Tuy nhiên, để khai thác hiệu quả, cần sự đồng bộ về hạ tầng, sản phẩm và cách làm du lịch

Từ ngày 1/7/2025, huyện Khánh Sơn (cũ), tỉnh Khánh Hòa được sắp xếp lại, giảm từ 8 đơn vị hành chính cấp xã xuống còn 3 xã: Khánh Sơn, Tây Khánh Sơn và Đông Khánh Sơn. Việc sắp xếp này không chỉ tinh gọn bộ máy mà còn tạo điều kiện thuận lợi hơn cho công tác quy hoạch và phát triển du lịch sinh thái.

Những năm gần đây, Khánh Sơn bắt đầu đón khách từ nhiều tỉnh, thành. Du khách tìm đến để tận hưởng không khí mát lành, khám phá cung đường Tà Giang, tắm thác Tà Gụ, ghé thăm vườn sầu riêng vào mùa trái chín. Những bản làng Raglai nằm e ấp dưới chân núi cũng khiến nhiều người tò mò và thích thú. Anh Trần Đức Huy, ở thành phố Nha Trang cho biết, lần đầu tiên, anh lên Khánh Sơn, đường hơi khó đi nhưng cảnh rất đẹp, mát mẻ.

“Tôi cảm nhận đây là một nơi rất đẹp, phong cảnh hữu tình không chỉ vùng đất Khánh Sơn mà còn có thác Tà Gụ, non xanh nước biếc. Người dân thì vui vẻ, thân thiện dù điều kiện vật chất còn hạn chế. Hôm nay tham gia chương trình, tôi thấy rất thoải mái”.

Từ chỗ chỉ có vài nhóm nhỏ trải nghiệm, nay vùng đất Khánh Sơn đã bắt đầu hình thành các mô hình du lịch cộng đồng đầu tiên. Tại xã Sơn Lâm (cũ) nay là xã Tây Khánh Sơn, một nhóm thanh niên đang triển khai hoạt động trải nghiệm nông nghiệp, tìm hiểu văn hóa Raglai, thưởng thức ẩm thực địa phương. Một số hộ dân cũng mạnh dạn làm homestay nhỏ, bước đầu tạo thêm thu nhập từ việc đón khách. Tuy nhiên, lượng khách còn chưa ổn định, các dịch vụ vẫn trong giai đoạn thử nghiệm. Hệ thống lưu trú, ăn uống, hướng dẫn viên còn thiếu và yếu. Hạ tầng giao thông gặp khó khăn, nhất là vào mùa mưa. Sản phẩm du lịch còn đơn lẻ, chưa kết nối thành tour tuyến hoàn chỉnh.

Ông Phạm Minh Nhựt, Chủ tịch Hiệp hội Du lịch Nha Trang – Khánh Hòa nhận định, muốn phát triển du lịch miền núi, trước hết phải làm tốt hạ tầng, có sản phẩm đặc trưng và người dân địa phương phải tham gia cùng làm, cùng hưởng lợi. Du khách hiện nay muốn trải nghiệm sâu, không đơn thuần là đi cho biết. Theo ông Phạm Minh Nhựt, nếu không có sản phẩm độc đáo và dịch vụ đạt chuẩn, thì dù thiên nhiên có đẹp đến mấy cũng khó giữ chân được họ.

“Có hai yếu tố hạ tầng mà chúng tôi quan tâm nhất, đó là hạ tầng cơ sở dịch vụ và hạ tầng giao thông. Hiện nay, đường sá đi lại còn rất quanh co, đèo dốc khiến du khách ngại quay lại lần thứ hai. Họ thường so sánh với những điểm đến khác có giao thông thuận tiện hơn. Nếu tuyến đường vào khu du lịch được đầu tư tốt, đi lại dễ dàng thì khả năng phát triển sản phẩm du lịch sẽ cao hơn rất nhiều”.

Hiện nay, tỉnh Khánh Hòa đang hoàn thiện Đề án phát triển du lịch sinh thái giai đoạn 2025–2030, tầm nhìn đến năm 2045. Mục tiêu là hình thành các điểm đến gắn với bảo tồn thiên nhiên, phát huy bản sắc văn hóa và tạo sinh kế bền vững cho người dân địa phương. Cùng với hạ tầng, Khánh Hòa khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào lưu trú, ẩm thực, tour trải nghiệm nông nghiệp – văn hóa. Các hoạt động quảng bá sẽ tập trung vào lễ hội trái cây, chợ phiên vùng cao, đêm cồng chiêng, sản phẩm OCOP và hành trình khám phá đời sống đồng bào Raglai. Mục tiêu là xây dựng hệ sinh thái du lịch hoàn chỉnh, hài hòa giữa phát triển kinh tế và gìn giữ bản sắc.

Đặc biệt, khi sáp nhập 2 tỉnh Khánh Hòa – Ninh Thuận, một cơ hội mới đang mở ra cho du lịch vùng cao. Sự liền mạch về địa lý và văn hóa giữa hai vùng đất sẽ giúp hình thành tour du lịch nội tỉnh: kết nối người Raglai ở Khánh Sơn – Bác Ái, kết nối di sản Chăm ở Ninh Thuận với văn hóa bản địa Khánh Hòa. Đây là lợi thế riêng có, giúp phát triển du lịch văn hóa dân tộc thiểu số theo chiều sâu, hấp dẫn cả du khách trong nước và quốc tế.

Ông Nghiêm Xuân Thành, Bí thư Tỉnh ủy Khánh Hòa cho rằng, du lịch miền núi phải gắn với bảo tồn thiên nhiên và văn hóa. Các địa phương phát huy tốt các nguồn vốn của các chương trình mục tiêu quốc gia như Chương trình phát triển kinh tế-xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi,  không làm theo phong trào, mà phải chuyên nghiệp, bài bản, có quy hoạch và có sản phẩm cụ thể:

"Sự quan tâm đến việc phục dựng lại lễ hội truyền thống là rất cần thiết. Khi người dân tham gia múa, mặc lại trang phục truyền thống, đó không chỉ là hoạt động văn hóa mà còn góp phần quan trọng trong việc giữ gìn bản sắc dân tộc. Nếu đưa khách vào một bản mà thấy người dân mặc quần bò, đi giày tây thì còn gì là bản sắc nữa? Khách du lịch sẽ không cảm thấy hấp dẫn. Phải giữ gìn đúng từ trang phục, phong tục đến không gian truyền thống. Những con đường mòn, những vườn rau rừng hai bên đường – đó mới là điều khiến du khách nhớ và muốn quay lại. Ăn một bữa rau rừng, rau sạch ngay tại chỗ còn đáng quý hơn nhiều món đặc sản đắt tiền./.