Bâc đhăm sâm Bố Chính choh đhị chr’hoong da ding ca coong A Lưới, tỉnh Thừa Thiên Huế năc zêng xêu ha la, rơơc lâng răng. T’cooh Phạm Minh Tú, muy coh bâc pr’loọng choh sâm Bố Chính đhị chr’val Quảng Nhâm, chr’hoong A Lưới đoọng, tơợ c’moo 2022, pr’loọng đong t’cooh tơơp choh lêy tơơm sâm Bố Chính. Cr’chăl n’năc, tơơm sâm pa dưr liêm, đoọng apul bơơn cr’noọ xa nay liêm pậ tu cơnh đêêc tơơp c’moo 2023, pr’loọng đong t’cooh choh 3 sào râu chr’noh n’nâu. Tơợ tơơp c’xêê 6/2023, bêl tơơm sâm xooc pô năc bâc t’nơơm dưr n’leh xêu ha la, răng, pô zrọo lâng xang lâh n’năc xrăh r’dợ tơợ ha la xiêr tươc apul. “Kỹ thuật, m’ma, phân bón, zâp râu ooy quy trình choh sâm năc doó râu rí. Đha nuôr bhrợ zâp, tươc nâu câi căh năl hâu tu  zêng u xrăh cơnh đâu, năc bil bal zêng. Choh 3 sào cơnh đâu bhrợ n’luung, bhrợ k’tiêc, puôh k’tiêc, moon pa zum năc bhrợ crêê quy trình bil bơr zêt ưc âi, đợ lâh n’năc năc zư x’mir lêy, bhrợ xâc, tưới đac công bâc, nâu câi xrăh a pul ngai dzợ câl.”

Tơơm sâm Bố Chính răng xrăh z’brọo coh chr’hoong A Lưới bhrợ bil bal bâc ha đha nuôr choh. Nâu đoo năc đhăm sâm âng đha nuôr p’têêt lâng Công ty TNHH SBC Hoàng Gia, thành phố Huế đơơng t’moot choh ting bh’rợ p’têêt bhrợ têng, pay câl bh’nơơm. T’cooh Nguyễn Hải Teo, Giám đốc HTX Quảng Nhâm, chr’hoong A Lưới đoọng năl, cr’chăl dưr pâ âng tơơm năc tơợ c’xêê 8 tươc c’xêê 1 c’moo t’mêê vêy choom pay đươi, Tu cơnh đêêc, bêl tơơm sâm răng, năc tơợp răng z’broọ, ma nưih choh căh năl cơnh bhrợ têng. Đhị đhr’năng n’nâu bâc pr’loọng đong choh sâm năc rố pay đơơh rơơm vêy bơơn pa chô m’bứi n’đhang đợ sâm rố pay bơơn hăt bhlâng lâng bâc đoo crêê xrăh, căh bơơn chất lượng. t’cooh Nguyễn Hải Teo đoọng năl p’xoọng, tươc cr’chăl n’nâu, đhăm sâm đhị Hợp tác xã crêê răng k’noọ lưch. “Tơơm sâm vêy pô năc tơơp vêy c’leh zroọ ha la liêm lưch. Đoọng choh 1ha cơnh đâu, zên đươi dua bil tươc 120 ưc đồng tươc 130 ưc đồng. C’moo đau năc choom moon đha nuôr bil bal zêng.”

Prang chr’hoong A Lưới vêy pa zêng đhăm 8,2 hécta sâm Bố Chính, cơnh lâng 50 pr’loọng ting pâh choh apêê chr’val Quảng Nhâm, Hồng Bắc, Sơn Thủy. Chi cục Ch’choh lâng zư lêy tơơm chr’noh tỉnh Thừa Thiên Huế âi pay pr’đhang tơơm crêê răng, pa gơi ooy Viện Zư lêy chr’noh ch’mêêt lêy. Bh’nơơn âng Viện zư lêy chr’noh đoọng năl, xrăh tơơm ría coh tơơm sâm Bố Chính năc tu muy râu tri Fusarium bhrợ t’vaih. Fusarium vêy coh k’tiêc lâng buôn moot chăt vaih coh riah, bhrợ riah chr’noh crêê xrăh. Cr’ay buôn dưr vaih ngân coh pr’đơợ dzêp dzong, choh ta têêr, nang chr’nong ta luôn nong đac… T’cooh Hồ Văn Ngưm, Phó Chủ tịch UBND chr’hoong A Lưới, tỉnh Thừa Thiên Huế moon, đhr’năng tơơm sâm Bố Chính răng năc tơơm chr’noh căh lâh mă ăt lâng đhr’năng plêêng k’tiêc dzêp dzong cr’đơơng tươc dưr vaih apêê cr’ay. Plêêng k’tiêc cr’chăl ha nua căh liêm, boo bâc, cr’đơơng tươc sâm xrăh riah. “Cơnh lâng sâm Bố Chính, bơr c’moo l’lăm sâm dưr liêm abhlâng. N’đhơ cơnh đêêc,  đợ nâu a hay ahêê bhrợ t’bhưah đhăm. T’mêê năc a hay, coh pr’đơợ sâm dưr vaih apul, năc crêê boo bâc, sâm zêng xrăh. Plêêng k’tiêc căh liêm. Chr’hoong âi vêy k’đươi moon xay bhrợ bhr’lâ đhị l’lăm, năc đoo đợ sâm nhum đoọng rố pay đơơh, pa gooh, pa đơp đoọng ooy apêê hợp tác xã chơơc lêy đhị đoọng pa câl./.”

Thừa Thiên Huế: Sâm Bố Chính ở A Lưới chết hàng loạt

Phần lớn diện tích sâm Bố Chính được trồng ở A Lưới, tỉnh Thừa Thiên Huế bị chết hàng loạt khiến người dân gặp khó khăn. Nguyên nhân cây sâm chết do bị bệnh nấm rồi thối gốc. Ngành Nông nghiệp tỉnh Thừa Thiên Huế đang triển khai các giải pháp khắc phục.

Nhiều diện tích sâm Bố Chính trồng tại huyện miền núi A Lưới, tỉnh Thừa Thiên Huế bỗng dưng bị héo lá, vàng úa và chết khô. Ông Phạm Minh Tú, một trong những hộ trồng sâm Bố Chính tại xã Quảng Nhâm, huyện A Lưới cho biết, từ năm 2022, gia đình ông trồng thử nghiệm cây sâm Bố Chính. Thời điểm đó, cây sâm phát triển tốt, cho củ đạt tiêu chuẩn về mặt chất lượng lẫn kích cỡ nên đầu năm 2023, gia đình ông trồng 3 sào loại cây này. Từ đầu tháng 6/2023, khi cây sâm đang ra hoa thì nhiều cây có biểu hiện héo úa, rụng lá, hoa và sau đó thối dần từ lá xuống củ. “Kỹ thuật, giống, phân bón, tất tần tật về quy trình trồng sâm thì không bỏ sót. Bà con làm đầy đủ, đến giờ này không biết vì sao nó bị hư như thế này, như vậy là trắng tay. Trồng 3 sào thế này lên luống, làm đất, phơi đất, nói chung là làm đúng quy trình phải hai chục triệu đồng rồi, còn sau này phải về chăm sóc, làm cỏ rồi tưới tiêu chơ cũng rất nhiều, chừ thối củ rồi giờ ai mua nữa.”

Cây sâm Bố Chính chết hàng loạt ở huyện A Lưới gây thiệt hại lớn cho người trồng. Đây là diện tích sâm do bà con liên kết với Công ty TNHH SBC Hoàng Gia, thành phố Huế đưa vào trồng theo hình thức liên kết sản xuất, bao tiêu sản phẩm. Ông Nguyễn Hải Teo, Giám đốc HTX Quảng Nhâm, huyện A Lưới cho biết, chu kỳ sinh trưởng của cây phải từ 8 tháng đến 1 năm mới thu hoạch được. Vì vậy, khi cây sâm đổ bệnh, bắt đầu chết hàng loạt, người trồng không biết xử lý thế nào. Trước thực trạng này nhiều hộ gia đình trồng sâm đành phải thu hoạch sớm diện tích sâm mong vớt vát chút tiền vốn nhưng số lượng sâm thu hoạch được rất ít và đa phần bị thối, không đạt chất lượng. Ông Nguyễn Hải Teo cho biết thêm, đến thời điểm này, diện tích sâm tại Hợp tác xã bị chết gần hết. “Cây sâm có hoa là bắt đầu có hiện tượng trụi hết từ lá đến ngọn rồi đến củ luôn, trụi sạch luôn. Để trồng cả 1ha như thế, chi phí mất cả 120 triệu đồng đến 130 triệu đồng. Năm ni thì phải nói bà con  như vậy là trắng tay rồi đó.”

Toàn huyện A Lưới có tổng diện tích 8,2 hec ta sâm Bố Chính, với 50 hộ tham gia trồng ở các xã Quảng Nhâm, Hồng Bắc, Sơn Thủy. Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật tỉnh Thừa Thiên Huế đã lấy mẫu cây bị bệnh, gửi Viện Bảo vệ thực vật giám định. Kết quả phân lập của Viện Bảo vệ thực vật cho biết, bệnh thối gốc rễ hại cây sâm Bố Chính do nấm Fusarium gây ra. Nấm Fusarium có sẵn trong đất và dễ dàng tấn công vào chóp rễ, làm rễ bị thối. Bệnh thường phát sinh gây hại nặng trong điều kiện ẩm độ cao, trồng mật độ dày, vườn thường xuyên ngập nước và thoát nước kém... Ông Hồ Văn Ngưm, Phó Chủ tịch UBND huyện A Lưới, tỉnh Thừa Thiên Huế cho rằng: nguyên nhân tình trạng cây sâm Bố Chính chết là cây trồng này mẫn cảm với thời tiết dẫn đến phát sinh các loại nấm hại. Thời tiết thời gian qua bất lợi, mưa nhiều, dẫn đến sâm không thích nghi nên chết dần. "Đối với sâm Bố Chính, hai năm trước hiệu quả rất là tốt. Tuy nhiên, sau này chúng ta mở rộng diện tích. Vừa rồi, trong điều kiện sâm phát triển củ, nó lại bị mưa, mà mưa thì bị úng, sâm nó lại bị thối. Thời tiết rất là bất thường. Huyện đã có chỉ đạo xử lý trước mắt, đó là số sâm non cho thu hoạch sớm, đem sấy khô, giao lại cho các hợp tác xã tìm đầu mối để tìm đầu ra”./.