Lịch sử âng Đài Truyền thanh Vinh Linh năc muy n’đăh căh choom tr’pác coh xa nay bh’rợ lịch sử âng k’tiêc k’ruung. P’rá âng Đài Vĩnh Linh dưr vaih vũ khí zâl k’rơ pa bhlâng lâng công năc đhị sóng phát thanh âng Đài P’rá Việt Nam vêy ta pa têệt tước, dưr vaih poong pa têệt cr’noọ cr’niêng kiêng zazum lâng tự do âng đhanuôr bơr miền âng k’tiêc k’ruung.

Xay moon ghít bh’rợ tr’zâl n’đăh xa nay năc bh’rợ chr’năp pa bhlâng, c’xêê 8/1963, Trung ương ơy bhrợ loa bâc ơl n’đăh bắc toor k’ruung Bến Hải, pazêng vêy 4 zr’lụ lao 500W, muy zr’lụ vêy 20 loa rau 25W. Lâh n’năc, dzợ vêy 3 zr’lụ loa n’lơơng coh Hiền Lương, Quỳnh Thương, Tiên An, muy zr’lụ năc 1.000W pazêng vêy 40 loa k’tứi t’hước ooy toor k’ruung n’đăh Nam. Truyền thanh dưr vaih muy n’đăh quân l’lăm xay bhrợ coh xa nay bh’rợ tư tưởng. Đài Vĩnh Linh vêy xa nay bh’rợ chr’năp pa bhlâng, pa xul p’rá âng liêm pr’hay, cr’noọ cr’niêng kiêng têêm ngăn toor n’đăh Bắc z’lâh k’ruung, clọm ghít ooy loom âng pazêng acoon manuyh ăt n’đăh toor k’ruung n’đăh Nam.

Coh bh’rợ “loa tr’zâl” k’rơ pa bhlâng đhị vĩ tuyến 17, đh’rưah lâng bâc ơl bom, cha răh, n’leh bhr’ươl đọc pr’hay pa bhlâng âng phát thanh viên Nguyễn Thị Kim Nhạn. Bhr’ươl âng p’căn Nhạn xay truih xa nay cr’noọ cr’niêng k’tiêc k’ruung bơơn pazum, rau rơơm kiêng têêm ngăn, pa dưr c’rơ đoọng ha k’bhan đhanuôr coh 2 n’đăh toor k’ruung Bến Hải zâl cha groong arọp Mỹ lâng c’bhuh ting arọp.

Xoọc đêêc, p’căn Nguyễn Thị Kim Nhạn, năc muy cha năc pân đil Huế gluh ooy Bắc tập kết, vêy ta đoọng bhrợ phát thanh viên pân đil âng đài đh’rưah lâng 15 biên tập viên, phóng viên, kỹ thuật viên, zập t’ngay đươi xa nul loa xay truih đợ xa nay tin nhắn âng cr’noọ cr’niêng tơợ toor n’đăh Bắc pa gơi ooy đhanuôr, pr’zớc toor k’ruung n’đăh Nam. P’căn Nguyễn Thị Kim Nhạn, nâu cơy năc 93 c’moo, ăt mamông coh c’lâng Nguyễn Huệ, thành phố Huế dzợ hay ghít coh c’xêê c’moo zâl arọp abhuy. “Xoọc đêêc bhrợ phát thanh viên, vêy đợ thư bhrợ ha đay vêy cr’noọ xa nay ghít lâh mơ lâng n’năl ghít xa nay bh’rợ zâl arọp abhuy âng đhanuôr miền Nam zr’năh xr’dô pa bhlâng năc đoọng ađay ting zooi, pa dưr cr’noọ chăp hơnh k’tiêc k’ruung âng đhanuôr lâng K’tiêc k’ruung Việt Nam”.

Zập t’ngay, đợ loa phóng thanh năc pa xul đợ t’ruih âng Đài P’rá Việt Nam, Đài Truyền thanh Vĩnh Linh ooy pazêng c’lâng xa nay, chính sách âng Đảng, rau liêm choom lâng rau pậ banh âng miền Bắc xã hội chủ nghĩa. Đh’rưah lâng xa nay chính trị, năc dzợ vêy đợ t’ruih âng apêê xay truih lưu động, t’ruih văn hoá, văn nghệ cơnh pr’hát, ngâm thơ, kịch, dân ca. Rau la lua cậ coh xoọc đêêc, Đài truyền thanh Vĩnh Linh năc muy đài âng k’tiếc k’ruung vêy ta bhrợ đhị acọ poong miền Bắc Xã hội Chủ nghĩa, bơơn rau zooi đoọng lâng k’đhơợng xay âng Trung ương công cơnh âng Đài P’rá Việt Nam. Xa nay bh’rợ âng Đài truyền thanh coh zr’lụ k’noong Vĩnh Linh năc zâl cha groong tih lâng chính trị, p’too pa choom apêê binh lính, ting t’ngay bhrợ t’bil cr’noọ căh liêm crêê âng arọp abhuy, hơnh deh chế độ miền Bắc xã hội chủ nghĩa, ta đang moon đhanuôr toor k’ruung n’đăh Nam gung dưr zâl arọp Mỹ.

T’cooh Đỗ Bình lâng p’căn Đồng Thị Lan, bêl ahay năc 2 công nhân kỹ thuật âng Đài truyền thanh Vĩnh Linh xoọc đâu ăt mamông đhị chr’val Vĩnh Linh, tỉnh Quảng Trị. Bêl ahay, anhi đoo năc đha đhâm c’mor âng Thủ đô Hà Nội tước ooy zr’lụ zâl arọp abhuy Vĩnh Linh. Hân đhơ bâc ơl bom cha răh penh pa hư, Đài Vĩnh Linh năc dzợ zư lêy liêm choom k’nặ 300 zr’lụ loa. Đoo bêl crêê ta penh pa hư, mơ bơr pêê tiếng đồng hồ năc vêy loa dự t’mêê, vêy apêê đương pa têệt angọn, pa dưr sóng. Apêê đoo năc grơơ nhool, t’bhlâng z’lâh bom cha răh đoọng zư lêy xa nul loa coh zr’lụ tr’zâl lâng arọp abhuy doọ choom pắt, toong t’ngay ha dum đương pa têệt pa xul xa nay âng Đài P’rá Việt Nam lâng pa xul đợ xa nay tin tức âng Đài truyền thanh Vĩnh Linh coh t’ngay n’năc ahay. Xa nul loa ơy mâng k’rơ zâl cha groong đợ xa nay n’lât n’mốp âng arọp abhuy, p’zương, pa hêl tinh thần zâl arọp abhuy âng quân lâng đhanuôr hêê. T’cooh Đỗ Bình xay truih cớ: “Xoọc đêêc năc muy lướt coh c’lâng hào a năm đoọng pa têệt angoọn crêê tr’tật, chô ooy pazêng chr’val năc k’rong pazêng đhi noo t’bhlâng pa têệt angoọn, vêy cơnh cậ năc bấc đồng chí căh ơy loon pa têệt angoọn năc dưr k’đhơợng 2 n’dăh angoọn tr’tật lâng bơr têy đoọng loa choom xul. Bấc đồng chí grơơ bhlâng hân đhơ điện coh angoọn xoọc đêêc tơợ 120V tước 240V năc apêê đhi noo t’bhlâng bhrợ, năc h’cơnh choom loa choom dưr xul lâng doọ păt đanh”.

Chiến tranh ơy xang, c’xêê c’moo têêm ngăn vaih cớ, bấc cán bộ, manuyh bhrợ bh’rợ kỹ thuật âng Đài truyền thanh Vĩnh Linh bêl đêêc ahay năc dưr chô ooy vel đong, pr’loọng đong. Hân đhơ cơnh đêêc t’cooh Đỗ Bình lâng p’căn Đồng Thị Lan năc ăt cớ coh Vĩnh Linh, đh’rưah bhrợ pa dưr pr’loọng đong bhui har lâng đh’rưah lâng quân đhanuôr Vĩnh Linh bhrợ pa dưr pr’ăt tr’mông t’mêê tơợ bil hư âng chiến tranh. Ắt mamông coh cruung k’tiếc tr’zâl lâng arọp abhuy k’rơ bhlâng coh k’zệt c’moo, pazêng apêê cơnh p’căn Nhạn, t’cooh Bình, p’căn Lan năc đợ manuyh căh choom tr’pác âng đài truyền thanh Vĩnh Linh. P’căn Đồng Thị Lan xay truih, pazêng g’luh loa tr’zâl k’rơ pa bhlâng coh bh’rợ xay p’căh xa nay đhị zung Hiền Lương năc muy coh pazêng xa nay bh’rợ căh choom bil lâng ngai ơy mamông lâng zâl arọp abhuy đhị đâu: “Acu tước ooy đâu năc tơợ c’moo 1969, xoọc đêêc coh đâu vêy 6 cha năc đh’rưah học coh Bưu điện - Truyền thanh Việt Bắc. Xoọc đêêc thầy hiệu trưởng pazao đoọng ooy cu 6 bộ lý lịch âng 6 cha năc manuyh ting lướt đh’rưah ooy đâu lâng p’too moon ha dang lum arọp căh cậ chêệt bil năc đhơ đhơ cơnh công p’lơớp 6 lý lịch n’nâu, căh choom đoọng arọp bơơn pay, ha dang arọp bơơn pay năc ting ra lúc moót ooy đài, xoọc đêêc đài p’rá chr’năp pa bhlâng. Tước ooy đâu năc vêy đhanuôr coh đâu dadêr pa bhlâng năc bhrợ ha cu ăt mamông đanh đươnh coh đâu, ha dang căh vêy đhanuôr coh đâu zooi năc đợ manuyh ăt ch’ngai vel đong moot ooy đâu pa bhrợ năc k’đhap đoọng xay bhrợ liêm xang bh’rợ tr’nêng”.

Bh’rợ âng apêê phát thanh viên, kỹ thuật viên dzợ mâng loom đhị cruung k’tiếc Vĩnh Linh tr’zâl lâng arọp abhuy năc đoọng xa nul loa phát thanh doọ choom bil ơy vêy ta bhrợ t’vaih coh bộ phim tr’haanh “Vĩ tuyến 17 ngày và đêm”. P’rá âng apêê phát thanh viên ta luôn coh sóng lâng pa têệt sóng âng Đài P’rá Việt Nam. Xa nul loa phát thanh xay truih cr’noọ cr’niêng têêm ngăn, zazum âng k’tiêc k’ruung z’lâh k’ruung Bến Hải, z’lâh g’roong nam axông tước ooy đhanuôr miền Nam, vêy cơnh cậ tước ooy binh sĩ Sài Gòn. Xa nul loa xoọc đêêc năc ơy crêê tước ooy binh lính Nguỵ ắt n’đăh toor n’đăh Nam. Muy bơr cha năc manuyh ơy z’lâh k’ruung n’đăh toor n’đăh Bắc, chô ooy k’tiêc k’ruung, đhanuôr lâng ooy rau chr’năp liêm. P’căn Nguyễn Thị Kim Nhạn xay truih cớ xa nay bh’rợ bêl ahay căh choom ha vil ooy apêê binh lính đầu hàng, z’lâh k’ruung chô ooy cách mạng: “N’đăh tôh vêy anoo lính dưr chô ooy miền Bắc, ađoo n’nâu vêy xay truih acu xơợng phát thanh âng đài ta đang moon năc acu văl chô. Tu cơnh đêêc p’rá âng đài xoọc đêêc chr’năp pa bhlâng lâng vêy bâc rau pr’đươi. Bêl vêy ta mooh, năc n’hau mặ bhrợ ha amay văl chô ooy đâu, ađoo n’nâu moon năc ađay xơợng phát thanh, xơợng ta đang moon năc ađoo pa bhlâng hay lâng vất lơi súng chô ooy đhanuôr”.

Bh’rợ tr’zâl lâng loa bhlưa ahêê lâng arọp đanh tước c’moo 1967. Xa nul loa phát thanh xay p’căh cr’noọ cr’niêng độc lập, tự do, cr’noọ cr’niêng têêm ngăn tơợ bhr’ươl đọc pr’hay pa bhlâng crêê cơnh cr’noọ âng pazêng apêê ting arọp, xoọc k’đhơợng súng ng’zâl đhanuôr đay. Nâu cơy, đhị Zr’lụ C’kir chr’năp âng K’tiêc k’ruung Hiền Lương - Bến Hải, đh’rưah lâng chứng tích chiến tranh, c’kir lịch sử, pazêng zr’lụ loa phát thanh bêl ahay năc vêy ta bhrợ cớ, p’căh đoọng đhanuôr lâng ta mooi tước lêy n’năl ghít lâh mơ rau chr’năp âng lịch sử, pa hay cớ coh c’xêê c’moo zr’năh xr’dô năc grơơ nhool pa bhlâng âng k’tiêc k’ruung hêê./.

CUỘC "ĐẤU LOA"  BÊN BỜ GIỚI TUYẾN

Năm 1954, sau Hiệp định Giơ-ne-vơ, vĩ tuyến 17 trở thành ranh giới tạm thời chia cắt 2 miền Nam Bắc. Bên bờ bắc sông Bến Hải, những cụm loa phát thanh ở Vĩnh Linh vượt qua mưa bom bão đạn, len lỏi sang bờ Nam, trở thành vũ khí sắc bén trên mặt trận tư tưởng, truyền đi khát vọng hòa bình, thống nhất và là nhịp cầu kết nối triệu con tim hướng về một Việt Nam độc lập, tự do.

Lịch sử của Đài Truyền thanh Vĩnh Linh là một phần không thể tách rời trong dòng chảy lịch sử của dân tộc. Tiếng nói của Đài Vĩnh Linh trở thành vũ khí đấu tranh và cũng là nơi sóng phát thanh của Đài Tiếng nói Việt Nam được nối dài, trở thành nhịp cầu nối liền khát vọng thống nhất và tự do của nhân dân hai miền đất nước.

Xác định cuộc đấu tranh thông tin đóng vai trò rất quan trọng, tháng 8/1963, Trung ương xây dựng hệ thống loa dày đặc bên bờ bắc sông Bến Hải gồm 4 cụm loa 500W, mỗi cụm 20 loa nén loại 25W. Ngoài ra, còn 3 cụm loa khác ở Hiền Lương, Quỳnh Thương, Tiên An, mỗi cụm 1.000W gồm 40 loa nhỏ hướng sang phía bờ Nam. Truyền thanh trở thành một cánh quân tiên phong trên mặt trận tư tưởng. Đài Vĩnh Linh mang sứ mệnh đặc biệt, phát đi tiếng nói của chính nghĩa, khát vọng hòa bình từ bờ Bắc vượt qua sông, chạm đến từng con tim bên bờ Nam.

Trong những cuộc “đấu loa” quyết liệt tại vĩ tuyến 17, giữa lằn mưa bom bão đạn, xuất hiện giọng đọc trong trẻo, truyền cảm của phát thanh viên Nguyễn Thị Kim Nhạn. Giọng của bà Nhạn truyền đi những thông điệp khát vọng thống nhất nước nhà, mang khát vọng hòa bình, tiếp thêm nghị lực cho hàng vạn đồng bào 2 bên bờ sông Bến Hải đấu tranh với đế quốc Mỹ và tay sai. 

Lúc bấy giờ, bà Nguyễn Thị Kim Nhạn, một cô gái Huế tập kết ra Bắc, được chọn làm phát thanh viên nữ của đài cùng với 15 biên tập viên, phóng viên, kỹ thuật viên, ngày ngày nhờ tiếng loa truyền đi những dòng tin nhắn của tấm lòng bờ Bắc nhắn cho người thân, bạn bè phía bờ Nam. Bà Nguyễn Thị Kim Nhạn, nay đã 93 tuổi, sống ở đường Nguyễn Huệ, thành phố Huế vẫn nhớ như in những ngày khói lửa nơi đầu giới tuyến: “Lúc làm phát thanh viên, có những thứ giúp mình lớn lên và hiểu được sự đấu tranh của đồng bào miền Nam gian khổ như thế nào để mình có sự chia sẻ, khơi dậy lòng yêu nước của nhân dân đối với Tổ quốc Việt Nam”.

 Hàng ngày, hệ thống loa phóng thanh phát đi các chương trình của Đài Tiếng nói Việt Nam, Đài Truyền thanh Vĩnh Linh về các chủ trương, chính sách của Đảng, tính ưu việt và sự lớn mạnh của miền Bắc xã hội chủ nghĩa. Bên cạnh các thông tin chính trị, còn có những chương trình của đội truyền thanh lưu động, chương trình văn hóa, văn nghệ như ca nhạc, ngâm thơ, kịch, dân ca. Trên thực tế lúc bấy giờ, Đài truyền thanh Vĩnh Linh là một đài quốc gia cắm chốt ở đầu cầu miền Bắc Xã hội Chủ nghĩa, được sự chi viện và chỉ đạo trực tiếp của Trung ương cũng như Đài Tiếng nói Việt Nam. Sứ mệnh của Đài truyền thanh giới tuyến Vĩnh Linh là đấu tranh trực diện bằng chính trị, binh vận, từng bước làm sụp đổ tư tưởng phản động của kẻ thù, ca ngợi chế độ miền Bắc xã hội chủ nghĩa, kêu gọi đồng bào bờ Nam vùng lên kháng chiến chống Mỹ.

Ông Đỗ Bình và bà Đồng Thị Lan, từng là 2 công nhân kỹ thuật của Đài truyền thanh Vĩnh Linh hiện nay đang sinh sống tại xã Vĩnh Linh, tỉnh Quảng Trị. Ngày đó, họ là những thanh niên của Thủ đô Hà Nội dấn thân vào tuyến lửa Vĩnh Linh. Dưới bom rơi đạn nổ, Đài Vĩnh Linh vẫn luôn duy trì được gần 300 cụm loa. Mỗi khi bị phá, chỉ cần vài tiếng đồng hồ là có loa dự phòng, có đội nối dây, truyền sóng. Họ đã dũng cảm, kiên cường dưới làn mưa bom bão đạn để giữ cho tiếng loa phát thanh nơi giới tuyến không bị đứt quãng, ngày đêm tiếp âm Đài Tiếng Nói Việt Nam và phát đi những bản tin của Đài Truyền thanh Vĩnh Linh ngày ấy. Tiếng loa đã đấu tranh sắc bén phản bác những luận điệu sai trái của địch, cổ vũ, động viên tinh thần chiến đấu của quân dân ta. Ông Đỗ Bình kể lại: “Ngày đó chỉ di chuyển ở giao thông hào để nối dây bị đứt, đi về các xã thì tập trung anh em nối dây, thậm chí có nhiều đồng chí nối chưa kịp dây đành liều mình cầm 2 tay 2 đầu dây giữ mạch để cho loa phát đi. Nhiều đồng chí rất gan dạ mặc dù điện áp ở dây lúc đó từ 120V đến 240V nhưng anh em lăn xả, miễn làm sao cho tín hiệu truyền tiếng loa được thông suốt”.

Chiến tranh kết thúc, hòa bình lập lại, nhiều cán bộ, nhân viên kỹ thuật của Đài Truyền thanh Vĩnh Linh ngày đó trở về quê hương, gia đình. Thế nhưng ông Đỗ Bình và bà Đồng Thị Lan lựa chọn ở lại Vĩnh Linh, cùng nhau xây dựng hạnh phúc gia đình và cùng quân dân Vĩnh Linh dựng xây cuộc sống mới từ đổ nát chiến tranh.  Bám trụ đất lửa hàng chục năm, những người như bà Nhạn, ông Bình, bà Lan là một phần không thể tách rời của đài truyền thanh Vĩnh Linh. Bà Đồng Thị Lan kể, những cuộc đấu loa dữ dội trên mặt trận thông tin ở cầu Hiền Lương là một trong những ký ức khó phai của những ai từng sống và chiến đấu nơi giới tuyến. “Tôi vào đây từ năm 1969, lúc đó vào đây có 6 người cùng học ở Bưu điện- Truyền thanh Việt Bắc. Lúc đó thầy hiệu trưởng giao cho tôi 6 bộ lý lịch của 6 người đi vào đây và dặn dò nếu gặp địch hoặc hy sinh thì phải bảo vệ cho bằng được 6 lý lịch này, không để lọt vào tay địch vì nếu không địch sẽ trà trộn vào đài, lúc đó đài tiếng nói quan trọng lắm. Vào đây có đồng bào, bà con quý mến làm mình cảm thấy gắn bó với nơi đây, nếu không có đồng bào nơi đây cưu mang thì những người xa quê vào đây khó hoàn thành tốt nhiệm vụ”.

Hình ảnh những người phát thanh viên, kỹ thuật viên hiên ngang bám trụ nơi đất thép Vĩnh Linh để cho tiếng loa phát thanh không bị đứt quãng đã được tái hiện trong bộ phim nổi tiếng “Vĩ tuyến 17 ngày và đêm”. Tiếng phát thanh viên vẫn đều đặn lên sóng và tiếp sóng Đài Tiếng nói Việt Nam. Tiếng loa phát thanh mang khát vọng hòa bình, thống nhất đất nước vượt sông Bến Hải, xuyên qua rào dây thép gai đến với nhân dân miền Nam, thậm chí vào tận tai binh sĩ Sài Gòn. Tiếng loa ngày ấy đã tác động lớn đến binh lính Ngụy đóng ở bờ Nam. Một số người đã vượt tuyến sang bờ Bắc, về với tổ quốc, đồng bào và chính nghĩa. Bà Nguyễn Thị Kim Nhạn kể lại kỷ niệm mà bà nhớ rất rõ về những binh lính đầu hàng, vượt sông về với cách mạng. “Bên kia có anh lính quay súng trở về bên miền Bắc, anh này có nói rằng tôi nghe phát thanh của đài kêu gọi nên tôi quay súng trở về. Cho nên tiếng đài lúc đó quan trọng và nhiều tác dụng lắm. Khi được hỏi rằng động lực nào để anh trở về đây thì anh lính này bảo nghe phát thanh, nghe kêu gọi làm anh ấy xúc động và quyết định gác súng trở về với đồng bào”.

Cuộc đấu tranh công khai bằng loa giữa ta và địch kéo dài mãi đến năm 1967. Tiếng loa phát thanh mang theo khát vọng độc lập tự do, khát vọng hòa bình qua giọng đọc truyền cảm đi thẳng vào tâm lý của những người lầm lạc đang cầm súng chống lại đồng bào mình. Ngày nay, tại Cụm Di tích Quốc gia đặc biệt Hiền Lương - Bến Hải, cùng với những chứng tích chiến tranh, di tích lịch sử, những cụm loa phát thanh ngày đó đã được phục dựng, trưng bày để người dân và du khách tham quan hiểu rõ những giá trị lịch sử, gợi nhớ về một thời đau thương nhưng hào hùng của đất nước./.