Nâu, năc rau pa căh k’đhap zr’năh bhlầng cơnh lâng c’rơ cha groong âng chính quyền vel đong. C’lâng xa nay “4 đhị đêêc” đăh cha groong rau pleng k’tiếc căh liêm vêy dzợ liêm choom đoọng đươi, bêl zâng lâng đhr’năng pleng k’tiếc vaih căh liêm ting ngân, k’đhap lâh mơ lâng k’đhap đoọng năl coh vel đong pậ bhưah?

Bha ar xrặ 2: ĐHÍ BOO, TUH BHLONG DƯR VAIH K’RƠ PA BHLÂNG, NẮC PR’ĐƠỢ ĐOỌNG LÊY C’RƠ CHR’NĂP ÂNG CHÍNH QUYỀN CẤP CHR’VAL

Ơy lâh 1 c’xêê tơợ bêl hr’lang da ding, đhanuôr vel A Têếp, chr’val da ding ca coong Avương, thành phố Đà Nẵng căh ngoọ tước a đay năc ơy z’lâh đhr’năng cr’pân năc đoo. Bôl hr’lang, prang zr’lụ đhanuôr ặt zêng g’lâp, k’tiếc lụ hooi chô cơnh đác. Lalăm rau căh pr’đoọng dưr vaih, chính quyền vel đong ơy đâh pa tơơi 27 pr’loọng đhanuôr lâng 320 cha nắc tước ặt đhị tệêm ngăn. Pr’căn A Vô Thị Dót, ặt vel A Têếp k’ay  bhlầng loom bêl lêy đong đay lâh ha rập, k’tiếc đhêl g’lâp zêng.“Bêl đêêc, lêy pleng boo, cán bộ lướt k’đươi đấc ặt têh ooy trường, k’pân  k’tiếc đhêl hr’lang”

Pa ghit pa tơơi đhanuôr pa căh c’rơ chr’năp k’đhơợng lêy đhi vel đong âng Ban Chỉ huy phòng thủ dân sự cấp chr’val. Ha dang zi lưa muy t’ngay, nắc vel A Tếêp nâu dưr vaih “Vel Nủ thứ bơr” cơnh đhị Lào Cai bêl c’moo hay. T’cooh Briu Quân, Chủ tịch UBND chr’val da ding ca coong A Vương moon, đươi ra pặ cấp, ra pặ quyền, vel đong ma pa chô trách nhiệm lêy bhrợ, pa ghit đâh ra văng bh’rợ lêy bhrợ.“Coh cr’chăl boo đhí t’mêê đâu, đhị chr’val Avương doọ rau crêê tước a chắc a rang coon ma nưih. Rau đâu, năc đươi c’rơ trách nhiệm âng zập cha nắc Ban Chỉ huy phòng thủ dân sự chr’val, pa dưr lưch c’rơ chr’năp âng đay đhị bhrợ têng”.

Zập g’luh boo đhí, tuh bhlong ga mắc pa bhlầng nâu bơơn lêy nắc pr’đơợ pa căh c’rơ bhrợ têng đhị cấp cơ sở. Vêy đhị coh thành phố Đà Nẵng 5 chu xó tuh coh 1 c’xêê. Đhanuôr g’lêêh g’lêêng ha dợ chính quyền cơ sở nắc ting pa dưr c’rơ lâh mơ đoọng bhrợ đhị za nươr nhâm mâng đoọng ha đhanuôr.

Thượng tá Phạm Văn Hùng, Phó Tham mưu trưởng, Bộ Chỉ huy Quân sự thành phố Đà Nẵng moon ghit, c’bhuh đhị  vel đong nắc c’bhuh chr’năp pa bhlầng, ma nưih năl ghit k’tiếc k’buynh vel đong lâng bhrợ têng đâh bhlầng lalăm c’bhuh Quân đội tước trôông dấc:“Bêl moọt ooy vel đong nâu, a zi ơy t’đang đồng chí thôn đội trưởng coh đâu k’đơơng c’lâng. Apêê năl ghit zập đhr’năng âng vel đong”.

Cha groong lâng pleng k’tiếc căh liêm, zập c’bhuh Quân đội, Công an bhrợ bh’cộ. Quân đội đơơng trực thăng, bhuông cao tốc, xe z’lâh đác, chấc lêy trôông dấc ma nưih bhrêy tăh bil tic, đơơng hàng hóa zooi đhanuôr zr’lụ crêê tr’pác k’đoong bấc t’ngay. K’zệt r’bhầu chu cán bộ, chiến sĩ Quân đội, Công an, dân quân vel đong lâng tình nguyện viên coh prang k’tiếc k’ruung meh toong t’ngay ha dưm trâm a chắc coh đác tuh đoọng trôông dấc ma nưih k’đoong coh tuh, hr’lang k’tiếc crêê g’lâp nắc ơy pa căh rau đêêc. Trung tướng Lê Ngọc Hải, Tư lệnh Quân khu 5 ta luôn pa ghit đhr’năng boo tuh đoọng chỉ huy bộ đội Quân khu 5 cha groong đâh bhlầng cơnh lâng zập đhr’năng pleng k’tiếc căh liêm:“Đhị vel đong quân khu k’đhơợng bhrợ nong lịt zăng bhưah, bhrợ căh liêm tước pr’ặt tr’mông âng đhanuôr. Quân khu pa đâh t’vaih c’bhuh lêy bhrợ đhị vel đong, dân quân, dự bị động viên, bộ đội, thường trực Ban chỉ huy phòng thủ âng zập zr’lụ ơy pa đâh pa zưm lâng c’bhuh Công an đâh pa đăn pazêng zr’lụ crêê nong tuh”.

Coh boo tuh t’mêê đâu, c’rơ đoàn kết, k’er da dô âng đhanuôr nắc ting pa căh ghit lâh mơ. Bấc ngai k’đoong coh đong bêl đác tuh nong đhậu, c’bhuh trôông dấc căh ơy choom tước nắc ơy vêy đhanuôr ha vil c’la đay z’lâh cr’pân, muy a đay đuối bhuông coh đhr’năng boo ngân, trôông dấc bấc đhanuôr z’lâh đhr’năng cr’pân. T’cooh Trần Công Thành đhị vel Phú Hữu, chr’val Hòa Thịnh, tỉnh Đắk Lắk nắc muy coh pazêng ma nưih cơnh đêêc. T’cooh Thành muy a đay đuối bhuông z’lâh đác tuh hooi hor tước zập đong đhanuôr đơơng pa xó ma nưih t’cooh t’ha, p’niên k’tứi, pân đil tước đhị tệêm ngăn. Tơợ ha bu k’năm t’ngay 19 tước đâh ra diu t’ngay 20/11, t’cooh Thành ơy trôông dấc lâh 40 cha nắc lalăm bhuông k’tứi âng đay crêê đác tuh pa clệch.“Năl đhr’năng cr’pân, ha dợ a đay cung pa zay lướt trôông dấc đhanuôr, k’rang apêê đay cung doọ chấc k’pân coh loom. Ngai căh k’pân chêệt, ha dợ lêy dzợ mặ trôông, năc pa zay lướt trôông ma nưih”.

Xoọc đâu, zập pr’đươi pr’dua coh vel đong năc rau lêy vêy coh xa nay bh’rợ 4 đhị đêêc. Đhị da ding ca coong, bêl hr’lang da ding, k’đêệng c’lâng, c’bhuh đhị vel đong vêy pr’đươi cơnh k’nuôc, xẻng đoọng pa liêm lụ laach, pa sạch xoọc tr’nơợp. Zập vel bhươl crêê k’đoong đanh t’ngay, căh choom liên lạc, c’bhuh dân quân, đha đhâm c’mor nắc z’lâh crâng lướt dzung guy ch’na đh’năh, đác âm lâng năl đhr’năng tr’mông ha đhanuôr.

Coh đêêc, bấc vel đong buôn nong tuh cung căh năl cơnh bhrợ tu căh zập pr’đươi pr’lướt trôông dấc đhanuôr zr’lụ  k’đoong, nong tuh đhậu. T’cooh Nguyễn Trung Phi, Chủ tịch UBND chr’val Thượng Đức, thành phố Đà Nẵng moon, căh zập pr’đươi, pr’lướt đhị vel đong năc vel đong căh năl cơnh cha groong, bhrợ:“Coh c’lâng xa nay 4 đhị đêêc cơnh lâng chính quyền vel đong 2 cấp xoọc đâu lalay bhlầng cơnh lâng lalăm. Vel đong pậ bhưah, k’đhap zr’năh, đác hooi chô pâm bhroọt ha dợ rêệ năc k’zih bhlầng. Muy g’luh trôông dấc pa tước bêl chô năc đanh mơ 1 tiếng m’pâng, tước 2 giờ đồng hồ; pr’đươi pr’lướt căh vêy, ma nưih căh vêy đoọng đâh trôông dấc đhanuôr, k’đhap pa bhlầng”.

Mơ chu boo đhí ga mắc, tuh bhlong ngân, đác nong đhậu zập zr’lụ nắc lêy t’pặt điện, mạng viễn thông căh vêy sóng, thông tin pặt, đhanuôr buôn k’rang k’pân bêl zâng lâng đhr’năng pr’hân cr’pân. Bấc ngai ặt ch’ngai, bêl xơợng xa nay boo đhí tuh bhlong ngân ha dợ căh choom liên lạc lâng ma nưih đong coh zr’lụ tuh. Tu lalâh k’rang, k’pân ma nưih đong lưm rau căh pr’đoọng, apêê pa căh coh mạng xã hội g’vơh trôông dấc. Bấc ngai loom mốp nắc pay xa nay nâu bhrợ vaih rau căh liêm ta nih, bhrợ ha xã hội ting k’đhap zr’năh lâh mơ. T’cooh Lê Đỗ Tuấn Khương, Chủ tịch UBND chr’val Đại Lộc, thành phố Đà Nẵng đoọng năl:“Coh đhr’năng tuh bhlong căh choom liên lạc, ha dang cơnh ha bu nâu pa hooi cớ tuh nắc đhanuôr căh năl,  căh choom liên lạc, căh choom lướt chô, đhơ ooy zêng đác. T’mêê đâu, a zi ra văng đoọng ha 33 bêệ máy bộ đàm, loa k’đhơợng lêy phát đoọng ha trưởng vel đoọng c’lâng xa nay bơơn pa têệt ta luôn”.

Chính quyền vel đong 2 cấp ơy pa dưr bh’nơơn, liêm buôn coh zập g’luh tuh bhlong ngân t’mêê đâu. Đhơ cơnh đêêc, c’lâng xa nay “4 đhị đêếc” coh phòng thủ dân sự đhị cơ sở năc bơơn lêy pa dưr dal.

Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà moon ghit, tơợ lâh bêl bhrợ têng chính quyền 2 cấp, Ban Chỉ huy phòng thủ dân sự Trung ương lâng Ban Chỉ huy đhị  vel đong bơơn pa mâng, pa xoọng, coh đêêc zập c’bhuh Quân đội, Công an nắc bha lầng. Xa nay bh’rợ “4 đhị đêêc” nâu kêi cung lêy xăl, pa  bhlầng nắc pr’đươi pr’dua đhị vel đong. Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà moon, bêl pleng k’tiếc căh liêm dưr vaih z’lâh mơ c’rơ âng lực lượng đhị vel đong, đhị cấp chr’val năc lêy vêy cơnh zooi đâh bhlầng âng Quân đội:“Acu k’đươi moon Quân đội nắc lêy pa căh c’lâng xa nay ghit đăh k’rong đơc coh Quân đội, t’bhlầng k’rong pr’đươi đhị Quân khu, t’bhlầng pa too pa choom zập bh’rợ bhrợ têng bêl lalăm, xoọc dưr vaih lâng lâh bêl dưr vaih rau căh liêm, pa bhlầng nắc đhr’năng trôông dấc âng Quân khu. Ra văng 4 đhị đêêc đoọng ha cơ sở vel bhươl, 4 đhị đêêc đoọng ha lực lượng chính quy, 4 đhị đêêc ooy pazêng vel đong lalay cơnh”./.

Loạt bài: THIÊN TAI VƯỢT NGƯỠNG LỊCH SỬ: CẦN THAY ĐỔI KỊCH BẢN ỨNG PHÓ

BÀI 2: THIÊN TAI VƯỢT NGƯỠNG LỊCH SỬ, PHÉP THỬ ĐỐI VỚI CHÍNH QUYỀN CẤP XÃ

Qua mấy trận mưa lũ vừa rồi có thể thấy: Thiên tai đã vượt ra khỏi mọi dự liệu, xô đổ mọi kịch bản ứng phó, đẩy khả năng chống chịu của vùng xung yếu đến giới hạn cuối cùng. Đây chính là phép thử khốc liệt đối với năng lực phòng thủ dân sự của chính quyền cơ sở. Phương châm "4 tại chỗ" về phòng tránh thiên tai liệu có còn phù hợp, khi đối mặt với thiên tai cực đoan và khó lường trên địa bàn rộng lớn?

Đã hơn 1 tháng sau vụ sạt lở núi, người dân thôn A Tếêp, xã miền núi A Vương, thành phố Đà Nẵng vẫn không tin mình đã thoát nạn. Quả đồi trên cao đổ sập xuống, cả khu dân cư này bị vùi lấp và lũ bùn cuốn trôi. Trước khi tai họa ập đến, chính quyền địa phương đã kịp sơ tán 27 hộ dân với 320 người đến nơi khác trú ẩn an toàn. Bà A Vô Thị Dót, ở thôn A Tếêp xót xa khi nhìn căn nhà đổ sập, đất đá tràn lấp.“Lúc đó, thấy mưa là cán bộ kêu di dời lên trên kia, lên trường ở, sợ trên kia tụt xuống sạt nữa”.

Chủ động sơ tán người dân thể hiện vai trò chỉ huy tại chỗ của Ban chỉ huy phòng thủ dân sự cấp xã. Chỉ chậm trễ một ngày, có thể thôn A Tếêp này trở thành “Làng Nủ thứ hai” như ở Lào Cai cách đây một năm. Ông Briu Quân, Chủ tịch UBND xã miền núi cao A Vương cho rằng, nhờ sự phân cấp phân quyền, địa phương tự chịu trách nhiệm mà tính tự quyết, chủ động đưa ra các phương án ứng phó sớm:“Trong thời gian mưa bão vừa rồi, trên địa bàn xã A Vương chúng tôi là hạn chế thấp nhất, ảnh hưởng đến tính mạng của người dân. Cái này là cũng nhờ  vai trò, trách nhiệm của các thành viên Ban chỉ huy phòng thủ dân sự xã, phát huy hết vai trò, trách nhiệm của mình”.

Các đợt bão, lũ lũ lịch sử mới đây được xem là “phép thử” về năng lực phòng thủ dân sự cấp cơ sở. Có những nơi tại thành phố Đà Nẵng phải 5 lần chạy lụt trong vòng 1 tháng. Người dân mệt mỏi nhưng chính quyền cơ sở lại càng mạnh mẽ để làm điểm tựa cho dân.

Thượng tá Phạm Văn Hùng Phó Tham mưu trưởng, Bộ Chỉ huy Quân sự thành phố Đà Nẵng khẳng định, lực lượng tại chỗ rất quan trọng, là người thông thạo địa bàn, nắm thông tin nhanh và xử lý bước đầu trước khi lực lượng Quân đội đến ứng cứu:“Khi vào địa bàn này, chúng tôi liên hệ ngay với đồng chí thôn đội trưởng ở đây dẫn đường chúng tôi. Anh em cũng nắm và bám rất sát địa bàn”.

Ứng phó với thiên tai, các lực lượng Quân đội, Công an đóng vai trò nồng cốt. Quân đội đưa trực thăng, xuồng cao tốc, xe lội nước, tổ chức tìm kiếm cứu nạn, tiếp tế hàng hóa giúp người dân vùng bị cô lập nhiều ngày. Hàng chục ngàn lượt cán bộ, chiến sĩ Quân đội, Công an, dân quân địa phương và tình nguyện viên trong cả nước trắng đêm dầm mình trong lũ để cứu người mắc kẹt trong lũ, sạt lở đất vùi lấp đã nói lên điều đó. Trung tướng Lê Ngọc Hải, Tư lệnh Quân khu 5 luôn bám sát diễn biến mưa lũ để chỉ huy bộ đội Quân khu 5 ứng phó nhanh nhất với mọi tình huồng thiên tai:“Trên địa bàn quân khu ngập lụt tương đối lớn, ảnh hưởng đến đời sống của bà con nhân dân. Quân khu khẩn trương tổ chức tất cả các lực lượng, đặc biệt lực lượng tại chỗ, dân quân, dự bị động viên, bộ đội, thường trực Ban chỉ huy phòng thủ của các khu vực đã khẩn trương phối hợp với lực lượng Công an nhanh chóng tiếp cận những khu vực bị ngập lụt”.

Trong bão lũ vừa qua, tinh thần đoàn kết, tương thân tương ái của đồng bào thể hiện rõ nét. Nhiều người kẹt lại trong nhà khi nước lũ dâng cao, lực lượng cứu hộ chưa thể tiếp cận được thì đã có nhiều người dân bất chấp hiểm nguy, một mình chèo thuyền đi trong mưa, cứu nhiều người thoát nạn. Ông Trần Công Thành ở thôn Phú Hữu, xã Hòa Thịnh, tỉnh Đắk Lắk là một trong nhiều người như vậy. Ông Thành một mình chèo thuyền băng qua dòng nước lũ chảy xiết đến từng nhà đưa người già, trẻ nhỏ, phụ nữ đến nơi an toàn. Từ sẩm tối ngày 19 đến rạng sáng 20/11, ông Thành đã cứu hơn 40 người trước khi chiếc ghe nhỏ bị lũ nhấn chìm.“Biết là nguy hiểm chứ không biết là nguy hiểm nhưng mình cũng rán mà đi cứu người, chứ không phải không sợ. Người chứ sao lại không sợ chết được nhưng một mình vẫn xử lý được, phải quyết tâm mà đi cứu người".

Hiện nay, phương tiện tại chỗ là khâu yếu nhất trong phương châm 4 tại chỗ. Ở miền núi, khi sạt lở, tắc đường, lực lượng tại chỗ chỉ có dụng cụ thô sơ như cuốc, xẻng để san gạt, khắc phục tạm thời. Các thôn, bản bị cô lập dài ngày, không liên lạc được, lực lượng dân quân, thanh niên phải cắt đường rừng, đi bộ gùi cõng lương thực, thực phẩm vào tiếp tế và nắm thông tin.

Trong khi đó, nhiều địa phương rốn lũ cũng đều bị động vì thiếu phương tiện tiếp cận cứu dân vùng cô lập, ngập sâu. Ông Nguyễn Trung Phi, Chủ tịch UBND xã Thượng Đức, thành phố Đà Nẵng cho rằng, thiếu phương tiện tại chỗ nên địa phương luôn bị động trong ứng phó:“Trong phương án 4 tại chỗ đối với chính quyền địa phương 2 cấp hiện nay rất khác biệt so với địa phương trước đây. Địa bàn rộng, địa hình rất phức tạp, nước lên rất nhanh nhưng rút cũng rất nhanh. Một chuyến đi cứu hộ cho đến khi về là mất khoảng 1 tiếng rưỡi, đến 2 giờ đồng hồ; phương tiện không có, lực lượng không có thì để kịp thời cứu hộ cho người dân cũng rất khó”.

Mỗi khi bão to lũ lớn, nước ngập sâu diện rộng nên phải cắt điện, mạng viễn thông mất sóng, thông tin đứt gãy, người dân dễ hoang mang khi đối mặt tình huống nguy cấp. Nhiều người ở xa, khi nghe tin lũ lớn nhưng không thể liên lạc được với người thân ở vùng lũ. Vì quá lo lắng, sợ người thân gặp nạn, họ lên mạng xã hội kêu cứu. Một số đối tượng xấu lợi dụng tình huống này xuyên tạc sự thật, làm cho trật tự xã hội trở nên phức tạp. Ông Lê Đỗ Tuấn Khương, Chủ tịch UBND xã Đại Lộc, thành phố Đà Nẵng cho biết:“Trong lũ không liên lạc được, nếu là chiều nay tiếp tục xả lũ thì dưới dân không biết, mà liên lạc thì không được, đi không được, nước mênh mông cô lập. Vừa rồi, chúng tôi sắm cho 33 thôn 33 chiếc máy bộ đàm, loa cầm tay phát cho  trưởng thôn để thông tin liên lạc được liên tục”.

Chính quyền địa phương 2 cấp đã phát huy hiệu quả, linh hoạt trong các đợt bão lũ lớn vừa qua. Tuy nhiên, phương châm "4 tại chỗ" trong phòng thủ dân sự tại cơ sở cần được nâng cấp. 

Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà khẳng định, sau khi chính quyền 2 cấp vận hành, Ban Chỉ đạo phòng thủ dân sự Trung ương và Ban Chỉ huy ở địa phương được củng cố, bổ sung, trong đó các lực lượng Quân đội, Công an là chủ lực. Nội dung phương châm “4 tại chỗ” bây giờ cũng phải thay đổi, đặc biệt là phương tiện tại chỗ. Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà đặt vấn đề, khi thiên tai vượt khả năng của lực lượng tại chỗ, của cấp xã thì phải cần đến sự ứng phó kịp thời của Quân đội:“Tôi đề nghị Quân đội phải lên phương án rất rõ về dự trữ trong Quân đội, tăng cường dự trữ trang thiết bị tại Quân khu, tăng cường đào tạo các biện pháp trước, trong và sau, đặc biệt là cứu hộ, cứu nạn của Quân khu. Chuẩn bị 4 tại chỗ cho cơ sở, 4 tại chỗ cho lực lượng chính quy, 4 tại chỗ ở những địa bàn khác nhau”./.