Chr’hoong da ding k’coong Khánh Vĩnh dưr zr’lụ tước la lêy t’mêê liêm pr’hay pa bhlâng coh c’lâng lướt du lịch âng tỉnh Khánh Hoà. Ch’ngai tơợ zr’lụ Nha Trang mơ 40km, c’lâng p’rang liêm crêê, bhrợ t’vaih râu liêm buôn đoọng ha ta mooi lướt chô. Căh muy đợ pr’đươi du lịch ooy cruung đác, đhêy ắt coh zr’lụ da ding k’coong ting n’năc năc dzợ vêy đợ pr’đươi crêê tước ooy bh’rợ ch’choh, b’băn. Râu đêêc năc đợ pr’đươi lướt lêy, cha đợ p’lêê p’coo vêy ta choh coh bhươn, cha đăh đợ chr’na đha năh a yêm âng vel đong. C’la bhươn chr’noh lâh đợ zên bơơn pay pa chô tơợ bh’rợ ch’choh b’băn nâu cơy năc dzợ bơơn pay pa chô p’xoọng tơợ ta mooi tước la lêy. Chr’năp bhlâng năc đợ ta mooi tước câl đươi đhị đêếc căh cậ câl đợ p’lêê p’coo n’lơơng cơnh pih bhung, cam ngam, pa neh nghệ… chô đơơng, xay truih râu chr’năp liêm âng da ding k’coong bấc ooy.

P’căn Nguyễn Thị Lan, ắt coh thành phố Nha Trang, tỉnh Khánh Hoà xay truih bêl tước ooy bhươn chr’noh coh chr’val Khánh Trung, chr’hoong Khánh Vĩnh: “Acu kiêng bhlâng n’loong n’cuông, cruung đác, crâng k’coong, tu acu n’niên coh bhươl cr’noon da ding k’coong, tơợ k’tứi ơy ắt đh’rưah lâng crâng k’coong. P’lêê p’coo hân đoo công sạch, a yêm, gluh ooy bhươn kiêng cha p’lêê hân đoo năc pêêh p’lêê n’năc, cha đhị đêêc. Ađay ma pêêh ma cha năc kiêng pa bhlâng. Bơơn tước ooy đâu, bơơn n’năl đợ tơơm ch’noh pay cha p’lêê cơnh đâu, n’năl cơnh apêê choh bhrợ, ng’lêy p’lêê coh đâu sạch liêm la lay cơnh lâng p’lêê pa câl coh chợ.”

Coh pazêng c’moo ahay, pazêng vel đong da ding k’coong tỉnh Khánh Hoà vêy ta t’đui đoọng c’rơ bhrợ têng c’lâng p’rang. Đhị chr’hoong Khánh Vĩnh tước nâu cơy, lâh 90% c’lâng p’rang vêy ta bhrợ lâng bê tông, bhrợ t’vaih râu liêm buôn bêl lướt chô, tr’câl tr’bhlêy liêm buôn đoọng ha đhanuôr lâng doanh nghiệp.

Đhị chr’val Khánh Trung, chr’hoong Khánh Vĩnh đh’rưah lâng râu liêm choom ơy vêy ooy da ding k’coong - crâng - k’ruung - tọm đác năc dzợ vêy văn hoá bấc cơnh âng 11 c’bhuh acoon coh đhi noo đh’rưah ăt mamông. Đăn đâu, pazêng pr’loọng đong đhanuôr ơy choh pazêng râu tơơm chr’noh, bh’năn băn vêy chr’năp ooy kinh tế bấc pa bhlâng đoọng bhrợ t’vaih đợ bh’rợ kinh tế bhươn, a bọc băn axiu, băn bh’năn đh’rưah lâng pa dưr du lịch bhươl cr’noon. Râu đêêc năc đợ bh’rợ băn a tứch a đha, băn bé, a bóc băn axiu, đong t’têên đh’đheh đh’rưah lâng du lịch. Tr’nơơp nhiệm kỳ 2021 - 2025, Khánh Trung năc muy coh pazêng chr’val đợ pr’loọng đong đharựt, đăn đharựt bấc pa bhlâng âng chr’hoong Khánh Vĩnh lâng mơ k’dâng 75% t’piing lâng pazêng pr’loọng đong coh chr’val. Hân đhơ cơnh đêêc, tước nâu cơy, đợ pr’loọng đong đharựt coh chr’val ơy xiêr dzợ 36%, đăn đharựt dzợ mơ 13%. Bh’rợ t’bhlâng t’bấc bh’rợ ch’choh b’băn đh’rưah lâng du lịch ơy bhrợ t’vaih bh’rợ tr’nêng, pa dzoóc râu bơơn pay pa chô đoọng ha đhanuôr, pa bhlâng năc đhanuôr acoon coh.

T’cooh Phan Đình Trọng, Phó Chủ tịch UBND chr’val Khánh Trung, chr’hoong Khánh Vĩnh prá xay, coh ha y chr’val năc bhrợ đong dal cơnh ty đanh đoọng zư lêy văn hoá đhanuôr Raglay, đh’rưah lâng pa dưr du lịch bhươl cr’noon:“Đoọng zooi đhanuôr bơơn t’bil lơi đharựt, pa dưr pr’ắt tr’mông, lâh bh’rợ ch’choh b’băn, azi năc dzợ k’rong bhrợ đh’rưah lâng du lịch. Chr’val ơy bhrợ t’vaih c’bhuh văn nghệ cơnh ty đanh, ta đang moon apêê t’cooh bhươl, trưởng cr’noon, manuyh vêy bấc ngai chăp zư lêy pazêng râu chr’năp pr’hay văn hoá ty đanh âng manuyh Raglay. Lâh n’năc đoọng pa dưr du lịch, vel đong t’bhlâng xay p’căh coh pazêng trang thông tin điện tử, coh mạng đoọng bhrợ cơnh ooy ta mooi bấc n’đăh bơơn n’năl ooy vel đong zi”.

Chr’hoong da ding k’coong Khánh Vĩnh ắt đhị m’pâng âng bơr zr’lụ du lịch bha lâng tr’haanh năc thành phố Nha Trang lâng thành phố Đà Lạt ơy bhrợ t’vaih râu liêm choom coh bh’rợ pa dưr du lịch. Đh’rưah lâng n’năc, chr’hoong vêy đợ k’ruung, tọm đác, crâng k’coong bấc cơnh, năc râu liêm choom pa bhlâng đoọng pa dưr du lịch cruung đác, crâng k’coong. Bh’rợ pa dưr du lịch đh’rưah lâng ch’choh b’băn, văn hoá acoon coh năc zooi đhanuôr vel đong bhrợ t’vaih đợ pr’đươi la lay cơnh: Du lịch bhươl cr’noon; du lịch cruung đác; du lịch văn hoá; du lịch đhêy ắt. Xoọc đâu, coh chr’hoong Khánh Vĩnh vêy 3 zr’lụ du lịch bhươl cr’noon ting cơnh bh’rợ du lịch đh’rưah lâng ch’choh b’băn vêy ta bhrợ têng, ha mơ dzợ 11 zr’lụ xoọc k’đơơng, t’pâh k’rong bhrợ pa dưr du lịch bhươl cr’noon. Chr’hoong Khánh Vĩnh năc bhrợ t’vaih 3 bhươl cr’noon du lịch coh pazêng chr’val vêy bấc đhanuôr acoon coh ắt mamông.

T’cooh Văn Ngọc Hường, Chủ tịch UBND chr’hoong Khánh Vĩnh, tỉnh Khánh Hoà prá xay, vel đong t’bhlâng xay p’căh pazêng zr’lụ tước la lêy; ting n’năc ta buôn bha ar bha tơ, xa nay ooy bh’rợ tr’câl tr’bhlêy, pa liêm pa crêê bh’rợ k’rong bhrợ, tr’câl tr’bhlêy đhị vel đong: "Chr’hoong Khánh Vĩnh vêy bấc k’ruung, tọm đác, crâng k’coong liêm choom ha bh’rợ pa dưr du lịch. Xoọc đâu, xay bhrợ pazêng Xa nay bh’rợ cr’noọ cr’niêng âng k’tiếc k’ruung, pazêng chr’val ơy bhrợ bấc bh’rợ văn hoá acoon coh đh’rưah lâng du lịch. T’hước pa dưr zr’lụ da ding k’coong, ơy vêy c’lâng xa nay, cr’noọ bh’rợ, chr’năp bhlâng năc azi t’pâh t’bấc bh’rợ k’rong bhrợ ha pazêng zr’lụ choom pa dưr du lịch. Đh’rưah lâng zên prặ âng xã hội năc công chr’năp vêy zooi đoọng âng ngân sách nhà nước”./.

MỞ RỘNG KHÔNG GIAN DU LỊCH MIỀN NÚI KHÁNH HÒA

Tỉnh Khánh Hòa đang thu hút đầu tư các dự án du lịch kết hợp với nông nghiệp, khai mở tiềm năng khu vực miền núi như Khánh Vĩnh, Khánh Sơn. Phát triển du lịch sẽ mở rộng không gian, đa dạng hóa sản phẩm du lịch tăng sức cạnh tranh điểm đến, tăng giá trị cho người dân.

Huyện miền núi Khánh Vĩnh trở thành điểm đến mới nổi trên bản đồ du lịch của tỉnh Khánh Hòa. Cách trung tâm Nha Trang chừng 40 km, đường bộ thông suốt, tạo thuận tiện cho du khách di chuyển. Không chỉ những sản phẩm du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng núi rừng mà còn có nhiều sản phẩm liên quan nông nghiệp. Đó là các sản phẩm tham quan, thưởng thức vườn cây ăn trái, kết hợp với vui chơi trên sông suối, trải nghiệm văn hóa dân tộc bản địa, thưởng thức đặc sản địa phương. Chủ vườn cây ăn quả bên cạnh nguồn thu chính từ trồng trọt, chăn nuôi nay lại có thêm nguồn thu từ du khách. Đặc biệt, là lượng khách tiêu thụ tại chỗ hay mua nông sản như bưởi da xanh, cam mật, mít nghệ…mang về, lan tỏa thương hiệu miền núi đi xa.

Bà Nguyễn Thị Lan, ở thành phố Nha Trang, tỉnh Khánh Hòa cảm nhận khi đến vườn cây ở xã Khánh Trung, huyện Khánh Vĩnh: “Mình rất yêu cây cối, thiên nhiên vì sinh ra ở miền quê, từ nhỏ đã tiếp xúc cỏ cây, hoa lá. Trái cây nào cũng sạch sẽ, ra vườn thích trái nào, hái trái đó, ăn luôn. Cảm giác được tự tay hái những quả này thích lắm. Được lên đây được biết những cây trái này sinh trưởng, phát triển như thế nào, cảm nhận được trái cây sạch khác hẳn trái cây ở chợ như thế nào”.

Những năm qua, các địa phương miền núi tỉnh Khánh Hòa được ưu tiên nguồn lực xây dựng cơ sở hạ tầng giao thông. Tại huyện Khánh Vĩnh đến nay, hơn 90% đường giao thông đã được bê tông hóa, tạo điều kiện đi lại, giao thương thuận lợi cho người dân và doanh nghiệp.

Tại xã Khánh Trung, huyện Khánh Vĩnh  bên cạnh lợi thế sẵn có về cảnh quan thiên nhiên núi - rừng - sông - suối còn có bản sắc văn hóa đa dạng của 11 dân tộc anh em sinh sống. Gần đây, các hộ dân chuyển đổi cây trồng, vật nuôi có giá trị kinh tế thấp sang những loại cây trồng, vật nuôi có giá trị kinh tế cao nhằm hình thành các mô hình kinh tế vườn, ao, chuồng gắn với phát triển du lịch sinh thái cộng đồng. Đó là những mô hình như nuôi gia cầm, nuôi dê, ao cá, lò rèn kết hợp du lịch. Đầu nhiệm kỳ 2021-2025, Khánh Trung là một trong những xã số hộ nghèo, cận nghèo cao nhất của huyện Khánh Vĩnh với tỷ lệ khoảng 75% so với số hộ trong xã. Thế nhưng, đến nay, tỷ lệ hộ nghèo trên địa bàn xã đã giảm xuống còn 36%, cận nghèo còn 13%. Việc đẩy mạnh phát triển các mô hình sản xuất nông nghiệp gắn với du lịch đã tạo việc làm, tăng thu nhập cho người dân, nhất là người đồng bào dân tộc thiểu số.

Ông Phan Đình Trọng, Phó Chủ tịch UBND xã Khánh Trung, huyện Khánh Vĩnh cho biết, sắp đến xã sẽ xây dựng nhà dài truyền thống nhằm bảo tồn văn hóa dân tộc Raglay, kết hợp phát triển du lịch cộng đồng: “Để giúp cho bà con thoát nghèo vươn lên, ngoài việc làm nông nghiệp chúng tôi phải kết hợp làm du lịch nữa. Xã đã làm đội văn nghệ truyền thống, kêu gọi, tập hợp già làng, trưởng bản, những người có uy tín duy trì được những nét văn hóa truyền thống của người Raglay. Ngoài ra để phát triển du lịch, địa phương tăng cường quảng bá, quảng cáo trên các trang thông tin điện tử, trang mạng để làm sao du khách nhiều nơi biết được địa phương chúng tôi”.

Huyện miền núi Khánh Vĩnh nằm giữa hai trung tâm du lịch nổi tiếng là thành phố Nha Trang và thành phố Đà Lạt đã tạo ra lợi thế trong phát triển du lịch. Cùng với đó, huyện có hệ thống sông ngòi, rừng núi đa dạng, là tiềm năng lớn cho phát triển du lịch sinh thái. Việc phát triển du lịch kết hợp với nông nghiệp, văn hóa dân tộc bản địa sẽ giúp địa phương hình thành các sản phẩm đặc trưng như: Du lịch cộng đồng; du lịch sinh thái; du lịch văn hóa; du lịch nghỉ dưỡng. Hiện nay, trên địa bàn huyện Khánh Vĩnh có 3 khu du lịch cộng đồng theo mô hình du lịch kết hợp với nông nghiệp đã đi vào hoạt động, còn lại 11 điểm đang thu hút đầu tư phát triển du lịch cộng đồng. Huyện Khánh Vĩnh sẽ hình thành 3 làng du lịch cộng đồng ở các xã có đông đồng bào dân tộc thiểu số.

Ông Văn Ngọc Hường, Chủ tịch UBND huyện Khánh Vĩnh, tỉnh Khánh Hòa cho biết, địa phương tăng cường quảng bá, tuyên truyền, xúc tiến điểm đến; đồng thời đơn giản hóa các thủ tục, quy định về hoạt động kinh doanh, cải thiện môi trường đầu tư, kinh doanh trên địa bàn. “Huyện Khánh Vĩnh có nhiều điều kiện sông, suối, rừng, núi sinh thái có nhiều tiềm năng phát triển du lịch. Hiện nay, thực hiện các Chương trình mục tiêu quốc gia, các xã đã có nhiều mô hình văn hóa dân tộc gắn tới du lịch. Hướng đến phát triển vùng miền núi, đã có chủ trương, kế hoạch, quan trọng nhất là chúng tôi phải thu hút được đầu tư cho những nơi có điều kiện phát triển du lịch. Bên cạnh nguồn vốn của xã hội cũng cần có sự hỗ trợ của ngân sách nhà nước”./.