Bâc c’moo lăm ahay, đhanuôr Chơ Chun, chr’hoong Nam Giang bơơn lêy bâc tơơm zanươu đhị dưp crâng, lâh mơ năc sâm bảy lá mưy pô. Ooy cr’chăl đươi dua crâng lâng k’tiêc bhrợ cha, cung cơnh bhiệc lêy bhrợ têng căh liêm crêê coh đhanuôr bhrợ bâc râu pr’đươi cr’van coh crâng k’coong bil hư, lâh mơ năc bil hư đăh tơơm sâm bảy lá mưy pô.

T’cooh Riah Pêl, Chủ tịch UBND chr’val Chơ Chun moon, đhị râu lêy cha mêêt, lâh mơ sâm bảy lá mưy pô, vel đông dzợ bơơn lêy bơr pêê râu tơơm zanươu chặt vaih chr’năp liêm cơnh sâm a’ngoọn, sâm ba kích... Chr’năp lâh mơ năc sâm bảy lá mưy pô vêy zên pa câl mơ 1,5 tước 2,5 ực đồng đhị mưy ký.

T’bhlâng zư lêy râu pr’đươi zanươu chr’năp pr’hăt nâu, cr’chăl hanua, chính quyền chr’val Chơ Chun bhrợ pa dưr bh’rợ xay bhrợ k’đhơợng zư lêy lâng bhrợ t’bhưah zâp bh’rợ choh lâng zư lêy. T’cooh Riah Pêl, Chủ tịch UBND chr’val Chơ Chun moon:

“Tơợ bh’rợ n’têh, c’moo 2022, UBND chr’hoong Nam Giang bhrợ pa dưr bh’rợ choh lêy sâm bảy lá mưy pô ting c’lâng choh pa dưr đhị dưp crâng. Đhị pr’đơợ bh’rợ nâu, azi pa zưm lêy cha mêêt pay tơơm zanươu sâm bảy lá mưy pô ơy vaih coh crâng k’coong đhị vel đông liêm glặp lâng pr’đơợ k’tiêc k’bunh đoọng choh zư pa dưr lâng t’bhưah đhị bhrợ têng, đơơng chô bh’nơơn liêm choom ha đhanuôr”.

Đoọng bhiệc choh lêy sâm nâu liêm choom, chính quyền vel đông k’đươi moon cán bộ k’đhơợng bhrợ đăh nông nghiệp pa zưm bhrợ pa dưr k’rơ bh’rợ xay moon, k’đươi đoọng đhanuôr đăh bh’rợ, chr’năp liêm đăh kinh tế tơợ tơơm zanươu. Tơợ đêêc vêy c’lâng zư lêy liêm glặp, bhrợ t’bhưah k’tiêc choh đoọng bhrợ têng cha, cung cơnh pa dưr thu nhập ha pr’loọng đông. Lâng pa zưm đh’rưah lâng Phòng Nông nghiệp lâng pa dưr pa xớc vel bhươl; Trung tâm Kỹ thuật nông nghiệp chr’hoong lêy cha mêêt chơơih pay pr’loọng đông, lêy pay đhị choh bhrợ coh 3 vel Blăng, Côn Zốt lâng A Xoò.

Ting cơnh t’cooh Riah Pêl, vel đông ơy lêy choh k’noọ 65.400 tơơm sâm bảy lá mưy pô đhị k’tiêc bhưah lâh 5,5ha lâng râu ting pâh âng 146 pr’loọng đhanuôr. Tơơm sâm bảy lá liêm chặt vaih đhị gâm ngut, dưr vaih coh crâng k’coong, k’tiêc dz’dzong lâng vêy bâc hữu cơ, đhị dal mơ 1.200 tước 1.300 lâng mặt đác biển. Tu cơnh đêêc, chr’val p’too p’zương đhanuôr ting pâh choh sâm coh dưp crâng căh cậ dưp tơơm n’loong đhị bhươn, n’jưah pa dưr chr’năp dal tơơm zanươu n’jưah zư lêy crâng k’coong.

Cr’chăl bhiệc lêy pa zưm choh tơơm zanươu đhị dứp k’tiêc crâng, bơr pêê c’moo chô ooy đâu, chr’val Chơ Chun t’bhlâng p’too p’zương đhanuôr bhrợ t’bhưah bh’rợ b’băn pa zưm, bhrợ pr’đơợ pa dưr pa xớc t’mêê. Tu cơnh đêếc, tơợ chr’val vêy bâc pr’loọng đha rưt, xoọc đâu ơy xiêr dzợ lâh 49%.

T’cooh A Viết Mia, Phó Chủ tịch UBND chr’val Chơ Chun moon, bơr pêê pr’loọng đhanuôr coh vel đông chr’val năc lêy ơy bhrợ zâp bh’rợ choh pih vel đông, pih bhung... Lâh mơ năc choh lâng bhrợ t’bhưah m’ma a’băng Ahum chr’năp yêm coh vel đông, bhrợ pa dưr thu nhập ha đhanuôr lâng đợ bh’nơơn pr’đươi coh vel đông k’coong ch’ngai.

Ting cơnh t’cooh Nguyễn Đăng Chương, Phó Chủ tịch UBND chr’hoong Nam Giang, năl ghit cr’noọ bh’rợ pa dưr pa xớc pr’ăt tr’mung pa zưm lâng pa xiêr đha rưt nhâm mâng, cr’chăl hanua, chính quyền vel đông k’đươi moon bhrơợng k’rơ đăh bhiệc k’đươi moon manưih pa bhrợ, xay bhrợ zâp bh’rợ bhrợ cha liêm glặp, crêê cơnh pr’đơợ pa dưr pa xớc âng đhanuôr. Ooy đâu, pa zưm pa dưr pa xơc bh’rợ choh tơơm zanươu dưp crâng, bhrợ pa dưr pr’đơợ p’too p’zương đăh b’băn pa zưm ting c’bhuh pr’loọng. Tơợ bh’rợ zooi đoọng zâp dự án bhrợ cha âng Nhà nước, bâc bh’rợ b’băn bơơn bhrợ pa dưr, liêm crêê cơnh pr’đơợ pa dưr pa xớc bh’rợ tr’mung âng pr’loọng đhanuôr coh da ding k’coong.

Đh’rưah lâng băn k’rooc, bé ting zâp pr’loọng đông, đhị bơr pêê zr’lụ coh chr’hoong Nam Giang xoọc bhrợ pa dưr zâp c’bhuh b’băn pa zưm, lâh mơ năc bh’rợ băn a’ọc tăm vel đông, đơơng chô zên têêm ngăn. Cơnh HTX Nông lâm nghiệp A Liêng, chr’val Tà Bhing, zâp c’moo âng đơơng đợ mơ a’ọc ooy thị trường, đơơng chô thu nhập liêm choom đoọng ha đhanuôr Cơ Tu. T’cooh Nguyễn Đăng Chương moon: “Lâh mơ băn a’ọc tăm, đhị bơr pêê zr’lụ đhanuôr ắt ma mung ơy bhrợ pa dưr zâp bh’rợ băn xong cr’đêê đơơng chô bh’nơơn liêm choom, bhrợ c’lâng lươt t’mêê đăh bhrợ têng cha coh vel đông”./.

NGƯỜI DÂN NAM GIANG MỞ HƯỚNG THOÁT NGHÈO

Thời gian qua, bằng các mô hình sinh kế tiêu biểu như trồng cây dược liệu dưới tán rừng, chăn nuôi bò tập trung, heo đen địa phương... đã giúp đồng bào vùng cao Nam Giang, tỉnh Quảng Nam có thêm động lực phát triển kinh tế, mở hướng thoát nghèo.

Vài năm trước, người dân Chơ Chun, huyện Nam Giang tìm thấy rất nhiều cây dược liệu dưới tán rừng, đặc biệt là sâm bảy lá một hoa. Quá trình sử dụng rừng và đất canh tác, cũng như việc khai thác bừa bãi trong nhân dân khiến nguồn tài nguyên này đứng trước nguy cơ cạn kiệt, làm suy giảm nhanh số lượng và thành phần loài cây sâm bảy lá một hoa.

Ông Riah Pêl, Chủ tịch UBND xã Chơ Chun cho biết, qua khảo sát, ngoài sâm bảy lá một hoa, địa phương ghi nhận thêm một số loài dược liệu mọc tự nhiên có giá trị kinh tế cao như sâm dây, sâm ba kích... Tiêu biểu sâm bảy lá một hoa có giá bán tại chỗ 1,5-2,5 triệu đồng/kg.

Quyết tâm bảo tồn nguồn dược liệu quý, thời gian qua, chính quyền xã Chơ Chun xây dựng đề án triển khai quản lý, bảo tồn và nhân rộng các mô hình trồng bảo vệ trong nhân dân. Ông Ông Riah Pêl, Chủ tịch UBND xã Chơ Chun chia sẻ: “Từ đề án trên, năm 2022, UBND huyện Nam Giang xây dựng phương án trồng thí điểm sâm bảy lá một hoa theo mô hình thâm canh dưới tán rừng. Trên cơ sở phương án này, chúng tôi tập trung nghiên cứu chọn cây dược liệu sâm bảy lá một hoa có sẵn trong tự nhiên ở địa phương phù hợp với điều kiện đất đai, thổ nhưỡng để trồng thí điểm nhằm bảo tồn và mở rộng phát triển sản xuất, mang lại hiệu quả kinh tế, thu nhập cao cho người dân.”

Để việc trồng thí điểm sâm được hiệu quả, chính quyền địa phương chỉ đạo cán bộ phụ trách nông nghiệp phối hợp đẩy mạnh công tác tuyên truyền, vận động để người dân về vai trò, ý nghĩa và giá trị kinh tế từ cây dược liệu. Từ đó có hướng bảo tồn phù hợp, mở rộng diện tích trồng để phát triển kinh tế, cũng như tăng thu nhập cho gia đình. Đồng thời, phối hợp với Phòng NN&PTNT; Trung tâm Kỹ thuật nông nghiệp huyện khảo sát chọn hộ, chọn điểm để triển khai thực hiện tại 3 thôn Blăng, Côn Zốt và A Xoò.

Theo ông Riah Pêl, địa phương đã thí điểm trồng gần 65.400 cây sâm bảy lá một hoa trên diện tích hơn 5,5ha với sự tham gia của 146 hộ dân. Cây sâm bảy lá thích nghi bóng mát, sinh trưởng phát triển trong môi trường rừng tự nhiên, đất có độ ẩm và lượng mùn hữu cơ cao, độ cao khoảng 1.200 - 1.300m so với mặt nước biển. Vì thế, xã khuyến khích người dân tham gia trồng sâm dưới tán rừng tự nhiên hoặc dưới tán cây trong vườn, vừa nâng cao giá trị dược liệu vừa bảo vệ môi trường và rừng nguyên sinh.

Bên cạnh tập trung trồng dược liệu dưới tán rừng, vài năm trở lại đây, xã Chơ Chun tích cực khuyến khích người dân mở rộng chăn nuôi tập trung, tạo đà phát triển mới. Nhờ vậy, từ xã gần như tuyệt đối hộ nghèo, đến nay đã giảm xuống còn hơn 49%.

Ông A Viết Mia, Phó Chủ tịch UBND xã Chơ Chun cho hay, một số hộ dân trên địa bàn xã bước đầu triển khai thực hiện các mô hình trồng cam bản địa, cam vinh, bưởi da xanh... Đặc biệt là trồng và nhân rộng giống măng Ahum đặc trưng của vùng, tạo thu nhập cho cộng đồng bằng sản vật của địa phương miền núi.

Theo ông Nguyễn Đăng Chương, Phó Chủ tịch UBND huyện Nam Giang, xác định mục tiêu phát triển kinh tế gắn với giảm nghèo bền vững, thời gian qua, chính quyền địa phương chỉ đạo quyết liệt trong việc huy động nguồn lực, triển khai các mô hình kinh tế phù hợp, đáp ứng điều kiện phát triển của người dân. Trong đó, tập trung phát triển mô hình dược liệu dưới tán rừng, xây dựng cơ chế khuyến khích chăn nuôi tập trung theo từng nhóm hộ. Từ cơ chế hỗ trợ các dự án sinh kế của Nhà nước, nhiều mô hình chăn nuôi được hình thành, đáp ứng điều kiện phát triển kinh tế của hộ dân miền núi.

Cùng với chăn nuôi bò, dê theo từng hộ gia đình, ở một số cộng đồng huyện Nam Giang đang hình thành các nhóm chăn nuôi tập trung, chủ yếu là mô hình nuôi heo đen địa phương, đem lại thu nhập ổn định. Điển hình như HTX Nông lâm nghiệp A Liêng, xã Tà Bhing, mỗi năm cung ứng lượng lớn heo thịt ra thị trường, đem lại nguồn thu nhập đáng kể cho cộng đồng Cơ Tu. Ông Nguyễn Đăng Chương cho hay:  “Ngoài chăn nuôi heo đen, ở một số khu dân cư, bước đầu hình thành các mô hình chăn nuôi dúi đem lại hiệu quả tích cực, mở ra hướng đi mới trong phát triển kinh tế tại địa phương”./.