Pa xiêr đharựt, t’bil lơi đharựt năc xa nay bh’rợ đanh đươnh lâng tước nâu cơy năc ơy vêy bấc râu liêm choom coh pr’ắt tr’mông âng đhanuôr acoon coh da ding k’coong. Coh đêêc, vêy ting zooi âng apêê vêy bấc ngai chăp coh vel đong.

Tỉnh Khánh Hoà xoọc vêy 35 acoon coh, lâh 32 r’bhâu manuyh ắt mamông coh 2 chr’hoong da ding k’coong Khánh Sơn, Khánh Vĩnh. Da ding k’coong công năc cruung k’tiếc căn cứ cách mạng coh 2 g’luh zâl arọp abhuy, trôông dzấc acoon manuyh. Bêl ahay, đhanuôr acoon coh năc muy n’năl bhrợ ha rêê đhuốch, căh ơy lâh choom bhrợ ha roo ruộng. Apêê cán bộ coh xuôi đơơng m’ma ha roo prưah bhrợ ruộng, bhrợ t’vaih ha roo ch’neh ng’cha đhị căn cứ.

P’căn Cao Thị Xiêng, đhanuôr Raglay, coh cr’noon Suối Lách, chr’val Khánh Trung, chr’hoong Khánh Vĩnh vêy cán bộ coh căn cứ pa choom, năc tơớp bhrợ ha roo ruộng tơợ pazêng c’xêê c’moo zr’năh k’đhap n’năc. Xang c’moo 1975, diic điêl p’căn Xiêng lêy prưa đhăm k’tiếc clung đăn k’ruung, tọm đác đoọng bhrợ ruộng. Đợ bhơi xấc, tơơm cr’đe zêng vêy diic điêl nhii đoo tal xraách liêm, ra li k’tiếc, têng bha nậ, pếch z’rooh đác ch’hooi đác tơợ tọm chô ooy ruộng. Diic điêl nhi đoo zêng năc đảng viên năc bhrợ têng l’lăm đoọng đhanuôr Raglay ting bhrợ. Căh muy pa choom đhanuôr năc diic điêl nhi đoo dzợ đoọng m’ma zooi đhanuôr coh bhươl cr’noon. P’căn Cao Thị Xiêng xay truih:

“Bơr diic điêl zi ma prưah bhrợ, tal, col đợ n’loong ga măc tước 2 -3 cha năc manuyh ga vặt vêy bấc axông. Zập c’moo t’bhlâng prưah bhrợ 2 sào, xang n’năc, đoọng muy pr’loọng đong muy đám ruộng. Đhanuôr coh đâu lêy cơnh đêêc năc ting bhrợ. L’lăm ahay, đhanuôr coh đâu căh n’năl cơnh bhrợ ruộng, căh n’năl cha bêệt ha roo, cha bêệt ngoọ cơnh ng’đắc ráp. Bhrợ ruộng ha roo k’đhap, đhanuôr năc pa choom bhrợ vơr vai”.

L’lăm ahay, đhanuôr Raglay bhrợ ha rêê, đhanuôr looih ooy bh’rợ ha rêê, đợ ha roo ng’xoót pa chô căh lâh bấc, muy héc ta tơợ 2 - 3 tấn coh muy c’moo. Muy hân noo ha rêê đanh tước 6 c’xêê, g’nưưm bấc ooy boo, tu cơnh đêêc vêy c’moo liêm, c’moo căh. Ha ul, đharựt đhơ vaih ta luôn coh đhanuôr. Lâh 20 c’moo l’lăm ahay, tỉnh Khánh Hoà ta đang moon xay bhrợ xa nay bh’rợ pa dưr pr’ắt tr’mông da ding k’coong, nhà nước bhrợ bha nậ đác, prưah bhrợ, đoọng ruộng, đoọng m’ma, pa choom ooy bh’rợ bhrợ têng ha đhanuôr. Xoọc đêêc, xa nay bh’rợ âng apêê đảng viên manuyh acoon coh đhị bhươl cr’noon năc vêy ta pa dưr. Ruộng ha roo 1 c’moo năc choom bhrợ 3 hân noo, đợ ha roo ng’bơơn pa chô bấc lâh mơ ng’bhrợ ha rêê năc đhanuôr ơy t’bhlâng bhrợ, tước nâu cơy đợ ha roo ruộng coh Khánh Vĩnh lâh 2.000 héc ta. Amoó Cao Thị Luôn, coh chr’val Khánh Trung, chr’hoong Khánh Vĩnh prá xay:

“P’căn Xiêng bhrợ têng l’lăm xang n’năc k’coon ch’chau ting bhrợ đh’rưah. Pr’loọng đong hân đoo vêy ruộng zêng n’năl cơnh bhrợ. Tr’nơớp năc ch’hooi đác, bhợ bha nân, k’dua manuyh cày đoọng xang n’năc ađay pếch pa liêm cớ đhị zr’lụ máy cày căh choom pếch. Xang n’năc apêê đoo cày cớ muy chu xang n’năc năc ađay vêy choom vước ha roo m’ma, xịt zơ nươu, vước phân, xang n’năc cha bêệt, bhrợ bhơi. Ha dang ha rêê năc ng’bhrợ 1 hân noo, ruộng ha roo căh muy bấc ha roo lâh mơ ting n’năc bơơn bhrợ 3 hân noo”.

Xay bhrợ cơnh Cr’noọ xa nay âng k’tiếc k’ruung pa dưr pr’ắt tr’mông zr’lụ đhanuôr acoon coh lâng da ding k’coong, c’moo 2024, chr’hoong Khánh Vĩnh zooi k’dâng 700 pr’loọng đong đharựt, pr’loọng đăn đharựt lâng đợ zên mơ 25,3 tỷ đồng. Pazêng pr’loọng đong đhanuôr vêy ta zooi bhrợ bh’rợ b’băn, ch’choh. Chr’hoong Khánh Vĩnh xoọc bhrợ bh’rợ k’rong đh’rưah lâng doanh nghiệp lâng pr’loọng đong đhanuôr; t’bhlâng xay p’căh, bhrợ bh’rợ tr’câl tr’bhlêy đoọng t’vaih zr’lụ pa câl hàng hoá; t’bhlâng bhrợ bh’rợ du lịch cruung k’tiếc đh’rưah lâng du lịch zư lêy, pa dưr râu chr’năp văn hoá âng đhanuôr acoon coh. Chr’năp bhlâng, vel đong pa dưr xa nay bh’rợ ta nih đha nâng coh bh’rợ pa bhrợ, tr’câl tr’bhlêy âng apêê t’cooh bhươl, manuyh vêy bấc ngai chăp. P’căn La Tông Thị Mến, Phó Chủ tịch UBND chr’hoong Khánh Vĩnh, tỉnh Khánh Hoà prá xay:

“Prá xay kinh nghiệm âng apêê đoo bhrợ cha, n’năl cơnh k’miah đoọng t’bhlâng zooi k’coon ch’chau, pr’loọng đong. Pazêng lang t’tun coh bhươl cr’noon zêng ting pa choom bhrợ, pa dưr pr’ắt tr’mông liêm choom. Vel đong ơy bhrợ xa nay bh’rợ haanh deh apêê đhanuôr acoon coh bhrợ cha choom, tr’câl tr’bhlêy ta béch coh vel đong. Coh da ding k’coong Khánh Hoà căh muy bhrợ bh’rợ ch’choh b’băn ting n’năc dzợ vêy bấc manuyh liêm choom coh bh’rợ tr’câl tr’bhlêy”.

Coh cr’chăl ahay, bh’rợ tr’nêng ch’choh b’băn zr’lụ đhanuôr acoon coh lâng da ding k’coong vêy ta bhrợ k’rơ pa bhlâng ting c’lâng bh’rợ xăl tơơm chr’noh, bhrợ t’vaih zr’lụ choh bêệt bha lâng. Chr’hoong Khánh Sơn vêy zr’lụ choh sầu riêng 2.300 héc ta; chr’hoong Khánh Vĩnh vêy zr’lụ choh pih bhung k’dâng 700 héc ta. Đhanuôr đh’rưah k’rong k’tiếc ch’choh, bhrợ t’bhưah zr’lụ choh lâng ta luôn pa dưr râu liêm choom âng chr’noh chr’bêệt. T’cooh Lê Quốc Toàn, Phó Chủ tịch Hội Nông dân tỉnh Khánh Hoà prá xay: Tước nâu cơy, zr’lụ da ding k’coong vêy 19 hợp tác xã vêy pr’đươi xay moon crêê xa nay OCOP 3 sao, 4 sao cấp tỉnh, pr’đươi công nghiệp bhươl cr’noon tr’haanh:

“Lâng đhanuôr acoon coh, tơợ đanh ahay, đhanuôr căh n’năl cơnh bhrợ têng, bêl bơơn moot ooy hợp tác xã năc vêy ta pa choom. Azi công vêy bh’rợ đhanuôr bhrợ ha rêê đhuốch zooi đhanuôr bhrợ ha rêê đhuôch căh lâh choom bhrợ, bh’rợ zooi tr’muy cơnh đêêc năc zooi đhanuôr bhrợ têng liêm choom lâh mơ ting cơnh bh’rợ pa choom ghít bhlâng. Tơợ đêêc, pa dưr râu liêm choom coh bh’rợ zư lêy bhươn tơơm cha p’lêê, r’veh r’đoong, p’lêê p’coo liêm lâh mơ, bhrợ t’vaih đợ pr’đươi liêm choom lâh mơ crêê cơnh cr’noọ đươi dua âng thị trường”./.

NGƯỜI CÓ UY TÍN NÊU GƯƠNG GIÚP BÀ CON THOÁT NGHÈO Ở MIỀN NÚI KHÁNH HÒA

Hết năm 2024 này, 2 huyện miền núi của tỉnh Khánh Hòa hội đủ các điều kiện để thoát khỏi huyện nghèo, tỷ lệ hộ nghèo, hộ cận nghèo giảm sâu. Giảm nghèo, thoát nghèo là hành trình dài và đến nay đã mang lại nhiều kết quả nổi bật trong đời sống đồng bào dân tộc thiểu số miền núi. Trong đó, có sự đóng góp đáng kể của những người có uy tín tại địa phương.

Tỉnh Khánh Hòa hiện có 35 dân tộc thiểu số, hơn 82 ngàn người sống chủ yếu tại 2 huyện miền núi Khánh Sơn, Khánh Vĩnh. Miền núi cũng là mảnh đất căn cứ cách mạng trong 2 cuộc kháng chiến, giải phóng dân tộc. Ngày xưa, đồng bào dân tộc thiểu số chỉ biết canh tác trên rẫy, chưa quen làm lúa nước. Các cán bộ miền xuôi đưa cây lúa nước lên khai hoang, canh tác, tự túc lương thực tại căn cứ.

Bà Cao Thị Xiêng, dân tộc Raglay, thôn Suối Lách, xã Khánh Trung, huyện Khánh Vĩnh được cán bộ trong căn cứ hướng dẫn, bắt đầu làm lúa nước từ những năm gian khổ đó. Sau năm 1975, vợ chồng bà Xiêng lựa chọn những khu đất bằng phẳng, sát sông, suối để khai hoang, làm ruộng. Những gốc cây rừng, bụi tre lớn được vợ chồng bà dọn sạch, san phẳng, đắp bờ, dẫn nước từ suối vào làm ruộng. Vợ chồng bà đều là đảng viên nên làm trước để bà con Raglay làm theo. Không chỉ hướng dẫn bà con mà vợ chồng bà còn hỗ trợ giống giúp những người xung quanh. Bà Cao Thị Xiêng kể:

"Hai vợ chồng tôi tự khai hoang, phá những gốc cây 2-3 người ôm lại có nhiều gai nữa. Mỗi năm phấn đấu khai hoang 2 sào, sau đó, cho mỗi hộ dân 1 đám ruộng. Dân ở đây thấy như vậy mới học hỏi, khai hoang theo. Trước đó, thì bà con ở đây chưa biết làm bờ ruộng, chưa biết cấy lúa, cấy như đi cắm chông. Rất khó làm lúa nước, bà con phải học hỏi dần dần".

Trước đây, đồng bào Raglay canh tác dựa vào nương rẫy, người dân chỉ quen làm lúa rẫy, năng suất thấp, mỗi héc ta chỉ thu từ 2-3 tấn/năm. Mỗi mùa lúa kéo dài đến 6 tháng, lệ thuộc nước trời nên năm được, năm mất. Đói, nghèo cứ dai dẳng đeo đuổi bà con. Hơn 20 năm trước, tỉnh Khánh Hòa phát động chương trình phát triển kinh tế- xã hội miền núi, nhà nước làm thủy lợi, khai hoang, cấp ruộng, phát giống, hướng dẫn kỹ thuật sản xuất cho bà con. Lúc này, vai trò của những đảng viên người dân tộc thiểu số tại thôn, xóm được phát huy. Lúa nước 1 năm có thể làm 3 vụ, lượng lúa thu về cao gấp nhiều lần lúa rẫy nên nhiều bà con đã mạnh dạn làm theo, đến nay diện tích lúa nước tại Khánh Vĩnh đã hơn 2.000 héc ta. Chị Cao Thị Luôn, ở xã Khánh Trung, huyện Khánh Vĩnh cho biết:

"Bà Xiêng làm trước sau đó chỉ cho con cháu làm theo. Nhà nào có ruộng cũng biết làm hết. Bắt đầu là dẫn nước vô, đắp bờ, mướn người cày sau đó mình cuốc mấy chỗ mà máy cày không được. Sau đó, người ta cày lại lần nữa thì mình gieo lúa giống, xịt thuốc, rải phân, cấy, chăm bón. Nếu lúa rẫy chỉ làm được 1 vụ, lúa nước không chỉ năng suất hơn mà còn làm được 3 vụ".

Thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế- xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, năm 2024, huyện Khánh Vĩnh hỗ trợ trực tiếp cho khoảng 700 hộ nghèo, hộ cận nghèo với tổng kinh phí 25,3 tỷ đồng. Các hộ dân được hỗ trợ xây dựng mô hình chăn nuôi, trồng trọt. Huyện Khánh Vĩnh đang thực hiện mô hình chuỗi liên kết sản xuất giữa doanh nghiệp với các hộ dân; tăng cường công tác quảng bá, xúc tiến thương mại để giải quyết đầu ra cho sản phẩm hàng hóa; quan tâm phát triển du lịch sinh thái gắn kết du lịch với giữ gìn, phát huy giá trị văn hóa của đồng bào dân tộc thiểu số. Đặc biệt, địa phương phát huy hữu hiệu vai trò nêu gương trong sản xuất, kinh doanh của các già làng, người có uy tín. Bà Ka Tông Thị Mến, Phó Chủ tịch UBND huyện Khánh Vĩnh, tỉnh Khánh Hòa cho biết:

"Chia sẻ lại kinh nghiệm họ đã làm ăn, biết cách tích lũy để tiếp tục đầu tư cho con cái, gia đình. Các thế hệ đi sau trong cộng đồng học hỏi, phát triển đi lên. Địa phương tổ chức chương trình nêu gương điển hình điển tiên tiến đối với những người đồng bào dân tộc thiểu số làm ăn, sản xuất kinh doanh giỏi tại địa phương. Ở miền núi Khánh Hòa không chỉ sản xuất nông nghiệp mà còn có nhiều tấm gương sáng về buôn bán".

Thời gian qua, hoạt động sản xuất nông nghiệp vùng đồng bào đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi phát triển mạnh theo hướng chuyển đổi cơ cấu cây trồng, hình thành các vùng sản xuất chuyên canh. Huyện Khánh Sơn đã có vùng trồng sầu riêng 2.300 ha; huyện Khánh Vĩnh có vùng trồng bưởi da xanh khoảng 700 ha. Nông dân cùng nhau tập hợp, mở rộng quy mô sản xuất và không ngừng nâng cao chất lượng nông sản. Ông Lê Quốc Toàn, Phó Chủ tịch Hội Nông dân tỉnh Khánh Hòa cho biết: Đến nay, vùng miền núi đã có 19 hợp tác xã có sản phẩm đạt chứng nhận OCOP 3 sao, 4 sao cấp tỉnh, sản phẩm công nghiệp nông thôn tiêu biểu. 

"Đối với đồng bào dân tộc thiểu số, lâu nay, bà con khó khăn về kỹ thuật, khi vào hợp tác xã sẽ được huấn luyện. Chúng tôi cũng có những mô hình nông dân khá giúp nông dân khó, đối tác 1-1  như vậy sẽ giúp bà con làm tốt hơn kỹ thuật sản xuất theo cách cầm tay chỉ việc. Qua đó, nâng cao kỹ năng canh tác những vườn trái cây, nông sản tốt hơn, ra những mẫu mã sản phẩm tốt hơn, đáp ứng yêu cầu thị trường"./.