6 c’moo ahay, zr’lụ jọm đác Vân Phong, chr’hoong Vạn Ninh, tỉnh Khánh Hoà crêê bil hư bấc pa bhlâng tu đhí boo ga măc số 17 bhrợ t’vaih. K’zệt r’bhâu rôh b’băn lâng n’loong crêê ta n’jâh, bhrợ bil k’r’bhâu tỷ đồng, bấc đhanuôr băn achông, axiu lum zr’năh xr’dô. Ha dzợ nâu cơy, đhị đâu n’leh k’zệt rôh nhựa HDPE vil lâng vuông âng đhanuôr băn achông axiu đh’rưah lâng rôh n’loong cơnh ty đanh ahay. 5 c’moo l’lăm ahay, t’cooh Nguyễn Xuân Hoà, ắt coh thị trấn Vạn Giã, chr’hoong Vạn Ninh đh’rưah lâng Trung tâm Khuyến nông k’tiêc k’ruung bhrợ bh’rợ băn achông axiu coh rôh nhựa HDPE. Bh’rợ n’nâu vêy ta bhrợ têng liêm choom, môi trường liêm sạch, axiu ta băn vaih liêm, doọ lâh pr’luh, râu liêm choom bấc năc ơy pa dưr loom ting băn bhrợ âng đhanuôr băn achông axiu ting băn bhrợ, k’rong zên câl rôh nhựa đoọng xăl ha rôh n’loong ty. T’cooh Nguyễn Xuân Hoà xay moon, xoọc đâu, năc vêy lâh 20 rôh nhựa coh zr’lụ n’nâu: “Xăl đươi rôh nhựa HDPE, công đớp t’mêê, đhanuôr công căh ơy n’năl cơnh đươi, căh n’năl rôh n’nâu mâng mơ ooy? Râu liêm choom năc cơnh ooy? Vêy mặ ching lâng đhr’năng môi trường, đhr’năng âng plêệng k’tiêc năc mơ đanh. Râu la lua cậ nâu đoo năc tơợ khuyến nông bhrợ t’vaih, acu ơy bhrợ 5 c’moo n’nâu ơy, liêm choom bhlâng. Bh’rợ âng cu n’jưah bhrợ, n’jưah xay moon, p’too pa choom, vêy muy bơr c’bhuh tước lêy rôh vil, rôh vuông đoọng chô xay moon đhanuôr bhrợ têng.”

C’moo 2022, Trung tâm Khuyến nông K’tiếc k’ruung vêy Bộ Nông nghiệp lâng Pa dưr bhươl cr’noon pazao đoọng k’đhơợng lêy lâh 160 dự án coh xa nay bh’rợ ch’choh, b’băn, choh crâng, băn achông axiu… Pazêng dự án vêy ta bhrợ têng crêê t’ngay c’xêê lâng hân noo pa bhrợ, pa choom đoọng râu liêm crêê âng kỹ thuật, công nghệ t’mêê ooy bh’rợ tr’nêng. Trung tâm ơy bhrợ lâh 460 râu bh’rợ, ga măc lâh 4 r’bhâu héc ta tơơm chr’noh, 140 héc ta mặt đác, 24 bhuông ta bơơn ạchông axiu ch’ngai toor, lâng lâh 12.500 pr’loọng đong ting bhrợ têng, k’nặ 30 r’bhâu cha năc vêy ta pa choom.

Râu liêm choom ooy kinh tế âng pazêng dự án năc zêng dal lâh 10% t’piing lâng bh’rợ ng’bhrợ prang zập ooy, la leh ma muúch năc pa têệt ooy tơơm chr’noh, bh’năn bha lâng. Tiến sĩ Chu Chí Thiết, Phân viện trưởng Phân Viện Pa chăp ch’mêệt lêy Băn achông axiu Bắc Trung Bộ, Viện Pa chăp ch’mêệt lêy băn achông axiu 1 xay moon, khuyến nông vêy pr’đươi năc pr’đơợ đoọng ha đhanuôr pa dưr bh’rợ pa bhrợ đoọng ha manuyh t’mêê ting bhrợ têng tơợ công nghệ, c’năl đoọng đhanuôr mâng loom bhrợ têng. Tơợ pazêng xa nay pa chăp ch’mêệt lêy, tước ooy pazêng bh’rợ, Viện ơy đoọng acoon m’ma, zooi công nghệ t’mêê, zâl cha groong pr’luh đoọng ha đhanuôr đhị Quảng Ninh lâng tỉnh Khánh Hoà: “Lâng axiu Chim, Viện Băn achông axiu 1 ơy đơơh loon pa trơơi m’ma liêm choom, zâl pr’luh, pa dưr râu dưr vaih, Viện công ơy choom bhrợ pr’đươi băn t’bấc cơnh bh’rợ công nghiệp. M’ma công ơy đoọng ha đhanuôr. Tơợ bh’rợ pa choom kỹ thuật băn âng dự án, đhanuôr công ơy n’năl ghít kỹ thuật, liêm choom lâh mơ cơnh l’lăm ahay, đợ axiu mamông bêl p’loh băn công bấc lâh mơ. Râu dưr vaih âng axiu công đơơh lâh mơ.”

Phó Giáo sư- Tiến sĩ Lê Quốc Thanh, Giám đốc Trung tâm Khuyến nông K’tiêc k’ruung xay moon, bh’rợ khuyến nông vêy ta bhrợ k’rơ, k’rong ting xay bhrợ lâng ting chroi đoọng zên tơợ pazêng doanh nghiệp, đối tác đoọng pa dưr râu liêm choom đươi dua c’rơ âng nhà nước lâng nhâm mâng râu liêm choom, nhâm mâng, chr’va âng pazêng dự án, bh’rợ khuyến nông. Bh’rợ tr’nêng âng c’bhuh khuyến nông cộng đồng coh 13 tỉnh năc vêy ta pa dưr, pa têệt bhlưa cơ quan vêy công nghệ, pazao đoọng công nghệ ooy manuyh bhrợ têng công cơnh pa têết manuyh bhrợ têng lâng thị trường đươi ooy apêê doanh nghiệp lâng bơơn ting câl đươi tơợ zr’lụ bhrợ têng, bhrợ têng zr’lụ bhrợ m’ma crêê cơnh xa nay. Tơợ đêêc, zooi đhanuôr bhrợ têng ting c’lâng bh’rợ thị trường, ting cơnh cr’noọ đươi dua thị trường lâng doanh nghiệp. Phó Giáo sư- Tiến sĩ Lê Quốc Thanh xay moon: “Pa têệt manuyh pa bhrợ lâng thị trường. Đươi tơợ apêê doanh nghiệp, bhrợ têng zr’lụ bhrợ m’ma crêê liêm, zooi đhanuôr pa bhrợ ting cơnh ta đang moon âng doanh nghiệp, grịa lâng bh’rợ pa bhrợ xoọc ta bhrợ. Bâc cơnh chr’năp năc ahêê đươi dua pazêng râu chr’năp ooy kinh tế đhiêr đh’rưah, bhrợ bh’rợ ch’choh b’băn hữu cơ, k’rong đh’rưah lâng bhươl cr’noon bh’rợ tr’nêng, OCOP, bhrợ têng Bhươl cr’noon t’mêê. K’rong nông nghiệp lâng du lịch, zooi đhanuôr coh bh’rợ sơ chế lâng ng’zư đớc.”

T’cooh Trần Thanh Nam, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp lâng Pa dưr bhươl cr’noon xay moon, khuyến nông nac t’bhlâng pa dưr xã hội ting xay bhrợ, k’đơơng t’pâh khuyến nông Hợp tác xã, khuyến nông doanh nghiệp ting bhrợ têng. Coh đêêc, khuyến nông nhà nước năc k’đhơợng xay bha lâng coh bh’rợ tr’nêng khuyến nông, pa choom ooy bh’rợ tr’nêng đoọng ha đhanuôr, công cơnh pazêng cơ chế, chính sách đoọng ha nhà nước. Ting n’năc, khuyến nông công xay moon đợ bh’rợ tr’nêng coh pazêng râu bh’rợ, pa têệt lâng râu liêm choom âng vel đong công cơnh t’bhlâng pa dưr khuyến nông ting c’lâng đô thị, bhrợ têng bhươl cr’noon t’mêê, nông nghiệp pa têệt lâng du lịch. Thứ trưởng Trần Thanh Nam moon ghít cán bộ khuyến nông năc choom ting bhrợ pa dưr apêê đhanuôr bhrợ ha rêê đhuốch liêm choom lâng tr’xăl ooy cr’noọ bh’rợ âng đhanuôr. “Trung tâm khuyến nông coh ha y năc pazum đh’rưah lâng doanh nghiệp, bhrợ têng zr’lụ pr’đươi ga măc, xay moon bh’rợ p’too pa choom âng Bộ, ahêê xay bhrợ z’zăng ga măc, ting cơnh xa nay pa têệt đh’rưah lâng apêê tỉnh. Tỉnh năc bhrợ đợ bh’rợ k’tứi, đươi dua râu liêm choom, râu chr’năp liêm âng pazêng vel đong. Năc xăl tơợ bh’rợ bhrợ têng, zooi ooy pazêng bh’rợ tước ooy xay moon, p’too pa choom c’năl, pa dưr đhr’năng xay bhrợ âng đhanuôr.”./.

Khuyến nông hòa cùng dòng chảy của nông nghiệp đa giá trị

Hiện nay, ngành Nông nghiệp nước ta đang chuyển đổi tư duy từ sản xuất sang tư duy kinh tế. Do đó, hệ thống khuyến nông từ cơ sở đến Trung ương cũng chuyển mình để tiếp cận đa gia trị trong sản xuất.

6 năm trước, khu vực vịnh Vân Phong, huyện Vạn Ninh, tỉnh Khánh Hòa bị ảnh hưởng bão số 17. Hàng chục ngàn lồng bè bằng gỗ bị đánh sập, gây thiệt hại hàng ngàn tỷ đồng, nhiều ngư dân lâm cảnh khốn khó. Còn bây giờ, tại đây xuất hiện hàng chục lồng nhựa HDPE hình tròn, hình vuông của ngư dân xen lẫn với các lồng gỗ truyền thống. 5 năm trước, ông Nguyễn Xuân Hòa, ở thị trấn Vạn Giã, huyện Vạn Ninh phối hợp với Trung tâm Khuyến nông Quốc gia thực hiện mô hình nuôi trồng thủy sản bằng lồng nhựa HDPE. Mô hình triển khai hiệu quả, môi trường được đảm bảo, cá nuôi phát triển tốt, ít dịch bệnh, hiệu quả cao đã thuyết phục nhiều ngư dân mạnh dạn chuyển đổi, đầu tư lồng nhựa để thay thế lồng gỗ. Ông Nguyễn Xuân Hòa cho biết, hiện nay, đã có hơn 20 lồng nhựa trong khu vực: “Chuyển đổi sang lồng HDPE, cũng hơi mới, bà con cũng bỡ ngỡ, chưa hiểu được cái lồng này sẽ chịu đựng ra sao? Chất lượng an toàn như thế nào? Chống chịu môi trường, khí hậu được bao nhiêu năm. Thực tế những cái này là từ khuyến nông đi ra, tôi đã làm được 5 năm nay rồi, rất hiệu quả. Mô hình của mình vừa làm, vừa tuyên truyền, có một số đoàn đã đến tham quan lồng tròn, lồng vuông để về triển khai bà con làm.”

Năm 2022, Trung tâm Khuyến nông Quốc gia được Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn giao quản lý hơn 160 dự án thuộc các lĩnh vực trồng trọt, chăn nuôi, lâm nghiệp, khuyến ngư,… Các dự án triển khai đảm bảo tiến độ và mùa vụ sản xuất, chuyển giao tiến bộ kỹ thuật, công nghệ mới vào sản xuất. Trung tâm đã xây dựng hơn 460 mô hình, quy mô trên 4.000 héc ta cây trồng, 140 héc ta mặt nước, 24 tàu cá xa bờ, với trên 12.500 hộ dân tham gia, gần 30 ngàn lượt người được tập huấn.

Hiệu quả kinh tế của các dự án hầu hết đều cao hơn 10% so với sản xuất đại trà, quy mô dự án được nhân rộng từ 20% trở lên. Các dự án đã dần khắc phục sự dàn trải, manh mún mà gắn với cây, con chủ lực. Tiến sĩ Chu Chí Thiết, Phân viện trưởng Phân Viện Nghiên cứu Nuôi trồng thủy sản Bắc Trung Bộ, Viện Nghiên cứu Nuôi trồng Thủy sản 1 cho biết, khuyến nông có vai trò bệ đỡ cho bà con phát triển sản xuất từng đối tượng mới tham gia sản xuất từ công nghệ, kiến thức để bà con tự tin trong sản xuất. Từ các đề tài nghiên cứu, thông qua các mô hình, Viện đã cung cấp con giống, hỗ trợ công nghệ nuôi, phòng chống dịch bệnh cho người dân tại Quảng Ninh và tỉnh Khánh Hòa: “Đối với cá Chim, Viện Nuôi trồng Thủy sản 1 đã chủ động sản xuất giống có chất lượng, bệnh, tăng trưởng, Viện cũng là chủ được công nghệ nuôi thương phẩm ở quy mô công nghiệp. Giống cũng chủ động cho bà con. Thông qua hướng dẫn kỹ thuật của dự án, bà con cũng đã nắm bắt được kỹ thuật, hơn cách làm truyền thống, tỷ lệ sống của cá đạt cao hơn. Tăng trưởng, sinh trưởng của cá nhanh hơn.”

Phó Giáo sư- Tiến sĩ Lê Quốc Thanh, Giám đốc Trung tâm Khuyến nông Quốc gia cho biết, dịch vụ khuyến nông được đẩy mạnh, huy động sự vào cuộc, tham gia triển khai và góp vốn đối ứng từ các doanh nghiệp, đối tác nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực nhà nước và đảm bảo tính hiệu quả, bền vững, lan tỏa của các dự án, mô hình khuyến nông. Hoạt động của tổ khuyến nông cộng đồng tại 13 tỉnh tiếp tục được phát huy, kết nối giữa cơ quan có công nghệ, chuyển giao công nghệ đến với người sản xuất cũng như kết nối người sản xuất với thị trường thông qua các doanh nghiệp và tiếp cận vùng nguyên liệu, xây dựng vùng nguyên liệu đạt chuẩn. Từ đó giúp nông dân sản xuất theo định hướng thị trường, theo đặt hàng thị trường và doanh nghiệp. Phó Giáo sư- Tiến sĩ Lê Quốc Thanh cho biết: “Kết nối người sản xuất với thị trường. Thông qua các doanh nghiệp, xây dựng vùng nguyên liệu đạt chuẩn, giúp nông dân sản xuất theo đặt hàng của doanh nghiệp, gần với những hoạt động sản xuất đang diễn ra. Đa giá trị là chúng ta phải khai thác những giá trị kinh tế tuần hoàn, sản xuất nông nghiệp hữu cơ, tích hợp cả với làng nghề, OCOP, xây dựng Nông thôn mới. Tích hợp cả nông nghiệp với du lịch, giúp người nông dân cả trong sơ chế và bảo quản.”

Ông Trần Thanh Nam, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cho rằng, khuyến nông phải hướng đẩy mạnh xã hội hóa, thu hút khuyến nông Hợp tác xã, khuyến nông doanh nghiệp cùng tham gia. Trong đó, khuyến nông nhà nước phải giữ vai trò chủ đạo trong công tác khuyến nông, hướng dẫn kỹ thuật nghiệp vụ cho nông dân, cũng như các cơ chế, chính sách cho nhà nước. Bên cạnh đó, khuyến nông cũng định hướng loại hình sản xuất từng lĩnh vực, gắn với lợi thế từng địa phương cũng như chú trọng phát triển khuyến nông theo hướng đô thị, xây dựng nông thôn mới, nông nghiệp kết hợp du lịch. Thứ trưởng Trần Thanh Nam lưu ý cán bộ khuyến nông cần góp phần xây dựng đội ngũ nông dân chuyên nghiệp và chuyển hóa nông dân. “Trung tâm Khuyến nông sắp tới tập trung phối phối hợp với doanh nghiệp, triển khai vùng nguyên liệu lớn, định hướng công tác chỉ đạo của Bộ, chúng ta làm quy mô, mang tính chất liên kết giữa các tỉnh. Tỉnh thì xây dựng các mô hình nhỏ, khai thác lợi thế, đặc sản của các địa phương. Sẽ chuyển dần từ xây dựng, hỗ trợ mô hình sang chuyển tải tri thức, nâng cao năng lực của nông dân.”./.