Coh pazêng t’ngay n’nâu, tr’nơớp c’riing cr’noon Đại An Khê, chr’val Hải Thượng, chr’hoong Hải Lăng, tỉnh Quảng Trị bhui har lâh mơ. Bấc pr’loọng đong pa đèn coh toong t’ngay ha dum đoọng tôm, zêệ bánh tét, bánh chưng, bánh tày đoọng đâh đơơng đoọng ooy ta mooi câl đươi. Tơợ manuyh t’cooh ta ha, tước ooy apêê pân đil, đha đhâm c’mor, zập ngai zêng trơ vâng. Manuyh rao ch’neh đêệp, dzút axậ, manuyh năc tôm bánh, ra pặ hàng… Tr’pang têy zập ngai zêng đa đơơh, ghít ooy bh’rợ. Apêê đha đhâm c’mor, p’conh năc đớc bánh ooy ch’đhung, chở đơơng pa gơi ooy xe đơơng pa câl prang n’đăh Bắc, coh Nam lâng tước ooy Tây Nguyên… Anoo Trần Đức Phước, tước bhrợ cha coh Đà Nẵng p’loon chô ooy vel đong đơơh đoọng zooi pr’loọng đong đơơh đơơng pa câl ooy manuyh đươi: “Acu lướt bhrợ cha coh ch’ngau, c’moo hân đoo công cơnh đêêc, x’rịa c’moo năc chô zooi k’conh k’căn tôm bánh chưng, bánh tét pa câl đoọng ha manuyh đươi. Zập ngai coh pr’loọng đong đh’rưah ắt tôm bánh lâng prá xay, pr’loọng đong x’rịa c’moo bhui har, têêm ngăn lâh mơ.”

P’căn Lê Thị Lanh, coh đội 2, cr’noon Đại An Khê, chr’val Hải Thượng, chr’hoong Hải Lăng, tỉnh Quảng Trị prá xay, c’moo hân đoo công cơnh đêêc, đoo bêl tước cr’chăl Tr’cuôl c’xêê 12 âm lịch, pazêng zr’lụ zêệ bánh tét mặt bh’rương năc trơ vâng lâng bh’rợ zêệ bánh Tết. C’moo đâu, đợ apêê nhăn câl bấc lâh mơ năc pr’loọng đong hân đoo công p’loon ha âu đớc axậ prí, axậ a’jau, a’tuông t’viêng, lêệ a ọc… Bấc pr’loọng đong coh cr’noon năc dzợ câl bhlêy gọ điện, k’dua p’xoọng manuyh ting pâh bhrợ đoọng hàng đơơh tước ooy manuyh đươi dua: “Zập pr’loọng đong, zập t’ngay bhrợ tơợ 2 tước 3 r’bhâu bêệ bánh. Azi pa gơi ooy xe chở đơơng ta mooi đơơng prang ooy Hà Nội, Sài Gòn, Đà Nẵng, Huế… coh ooy công choom pa gơi tước, coh k’tiếc k’ruung n’lơơng công vêy. Bánh vêy ta đớc coh ch’đhung năc vêy ta đơơng pa gơi. Bánh xang bêl pay tơợ gọ năc đớc đoọng gooh đác xang n’năc năc đớc ooy ch’đhung. Zập c’moo công bhrợ cơnh đêêc, bánh tước ooy t’ngay Tr’cuôl c’xêê muy âm lịch ng’cha công dzợ yêm cơnh t’mêê. Ta mooi câl cha coh c’moo ahay năc coh c’moo đâu công nhăn câl cớ”.

Cr’noon Đại An Khê, chr’val Hải Thượng, chr’hoong Hải Lăng, tỉnh Quảng Trị bấc râu chr’noh chr’bêệt, têêm ngăn. Coh đâu tr’haanh lâng pr’đươi chr’năp năc bánh tét mặt bh’rương. Ng’đớc bánh tét mặt bh’rương tu c’nặt bánh vêy ta tôm lâng axậ prí, avị đêệp đha hum yêm, zr’ma năc atuông t’viêng, lêệ a ọc đh’rưah lâng zr’ma a yêm la lay âng vel đong. Chr’năp bhlâng, c’nặt bánh tét coh đâu năc zêng vêy đhanuôr tôm căh u vil cơnh coh pazêng apêê n’lơơng năc k’pị choh lâng a’ngoọn lạt đoọng bánh vaih cơnh t’nâl ga măc. Bêl zêệ, bơr c’nặt bánh tét vêy ta n’groóp đh’rưah. Bêl zêệ chêện năc pay cha, t’clăh bánh năc cơnh hình bán nguyệt. Bơr c’lát bánh ra pặ va vil liêm bhlâng, xay p’căh ha plêệng k’tiếc vil liêm, tr’bơr bêệ, bhui har, vêy bấc râu chr’năp pr’hay coh c’moo t’mêê. Râu liêm bhlâng âng bánh năc vêy pr’họm t’viêng, achăc bánh pr’họm rơợc âng atuông t’viêng, đh’rưah lâng lêệ ba chỉ, hành, a moót… đhahum pa bhlâng.

Bấc pr’loọng đong coh cr’noon bơr pêê lang bhrợ bánh tét mặt bh’rương. Manuyh ta ha pa choom đoọng ha p’niên, tơợ lang pa bhướp tước ooy lang cha chau. Bh’rợ bánh tét mặt bh’rương cơnh ty đanh âng bhươl cr’noon vêy ta pa trơơi tơợ lang n’nâu tước ooy lang n’tôh. Pazêng râu đêếc năc vêy bh’rợ pa trơơi la lay tơợ bh’rợ lêy pay ch’neh đêệp, bhrợ zr’ma, tôm bánh, zêệ bánh. T’cooh Đào Bá Vây, ắt coh chr’val Hải Thượng, chr’hoong Hải Lăng prá xay, pr’họm t’viêng âng axậ năc đợ la lay âng bánh tét mặt bh’rương căh đươi pr’đươi căh liêm n’lơơng, zập râu zêng ta đươi tơợ bhươn: “Azi dzợ zư đớc bh’rợ, bh’rợ tôm bánh cơnh t’ngay ahay. Zr’ma ta bhrợ tơợ a’tuông t’viêng, lêệ a ọc, zr’ma râu lơơng. Avị đêếp vêy ta rao liêm bhlâng doọ vêy ta trâm đớc coh đác, vêy ta lúc lâng đác r’veh ngót vêy g’lị nhoonh. Ha dang trậm ch’neh đêêp năc đoo bêl lúc năc crêê bấc đác, pr’họm căh u liêm. Công đươi vêy r’veh ngót, năc đợ chất đạm, thực vật vêy coh r’veh ngót bhrợ t’vaih đợ xân’xiêng, tu cơnh đêêc đhanuôr ch’ngai đăn kiêng cha.”

C’moo 2019, Tổ Hợp tác bhrợ têng bánh tét mặt bh’rương Đại An Khê, chr’val Hải Thượng, chr’hoong Hải Lăng, tỉnh Quảng Trị bhrợ t’vaih, tước nâu cơy vêy 21 hội viên, bhrợ t’vaih bh’rợ tr’nêng đoọng ha 100 cha năc manuyh pa bhrợ coh vel đong. Bh’rợ bhrợ t’vaih lâng pa dưr Tổ Hợp tác zooi đhanuôr pa liêm bh’rợ pa bhrợ, xơợng đươi xa nay bh’rợ liêm crêê âng chr’na đha năh, xay p’căh, câl đươi pr’đươi, pa dưr râu bơơn pay pa chô.

C’moo 2021, pr’đươi Bánh tét mặt bh’rương Đại An Khê vêy Cục Sở hữu trí tuệ đoọng Bha ar xay moon nhãn hiệu độc quyền lang xay moon pr’đươi OCOP 3 sao. P’căn Lê Thị Bích Chi, Tổ trưởng tổ Hợp tác bánh tét mặt bh’rương đại An Khê, chr’val Hải Thượng, chr’hoong Hải Lăng, tỉnh Quảng Trị prá xay, lâh bánh tét mặt bh’rương, cr’noon Đại An Khê năc dzợ vêy đhanuôr coh prang zập ooy n’năl tước ooy bánh chưng, bánh tày. Tuing cơnh p’căn Chi, căh muy coh cr’chăl Tết, pazêng râu bánh n’nâu công vêy đhanuôr bhrợ têng đơơng pa câl ooy thị trường coh zập c’moo: “Tổ Hợp tác bánh tét Đại An Khê ta luôn bơơn vêy ta zooi tơợ Sở Công thương, chính quyền vel đong, bhrợ t’vaih pr’đơợ zooi zập n’đăh. Coh cr’chăl ha y, azi rơơm pazêng cơ quan, đoàn thể t’bhlâng zooi đoọng, bhrợ t’vaih pr’đơợ đoọng ha Tổ hợp tác bánh tét Đại An Khê bấc lâh mơ. Chr’năp bhlâng năc zooi pazêng pr’loọng đong đhanuôr bơơn đươi điện 3 pha đươi ha bh’rợ pa bhrợ, xay p’căh pr’đươi đoọng pr’đươi cr’noon bh’rợ tr’nêng vêy bấc ngai n’năl lâh mơ, đoọng đhanuôr vêy p’xoọng bơơn pay pa chô, pa dưr bh’rợ tr’nêng”.

Bánh tét mặt bh’rương, muy coh pazêng râu chr’na yêm căh choom căh vêy coh apậ bhuôih a’bhuục avụa coh t’ngay Tết coh cr’noon Đại An Khê, chr’val Hải Thượng, chr’hoong Hải Lăng, tỉnh Quảng Trị. Tơợ pazêng râu chr’na đha năh a yêm, tơợ râu pa liêm, n’năl cơnh cr’noọ âng thị trường, đươi dua công nghệ, đợ râu đha hum âng bánh tét mặt bh’rương Đại An Khê năc chr’va chr’đhô, năc vêy manuyh đươi dua kiêng đươi, ting zư lêy văn hoá chr’na đha năh cơnh ty đanh âng vel đong./.

ĐỘC ĐÁO LÀNG BÁNH TÉT MẶT TRĂNG Ở QUẢNG TRỊ

Càng giáp Tết, làng bánh tét mặt trăng ở làng Đại An Khê, xã Hải Thượng, huyện Hải Lăng, tỉnh Quảng Trị càng tất bật, đỏ lửa cả ngày lẫn đêm. Vì sao gọi là bánh tét mặt trăng và loại bánh này có gì đặc biệt được người dân khắp nơi ưa chuộng đặt hàng vào dịp Tết?

Những ngày này, đầu ngõ cuối xóm làng Đại An Khê, xã Hải Thượng, huyện Hải Lăng, tỉnh Quảng Trị rộn ràng hơn. Nhiều nhà chong đèn cả đêm để gói, nấu bánh tét, bánh chưng, bánh tày cho kịp đơn hàng của khách. Từ cụ bà, lão ông, người lớn tuổi đến phụ nữ, thanh niên trai tráng, ai cũng bận rộn. Người vo nếp, lau lá, làm nhân, người thì gói bánh, đóng hàng... Bàn tay ai cũng thoăn thoắt, nhuần nhuyễn, tỉ mỉ. Cánh thanh niên, đàn ông thì lo đóng bánh vào sọt, chở ra ngã ba lộ đầu làng gửi xe đi khắp ngoài Bắc, trong Nam và lên cả Tây nguyên… Anh Trần Đức Phước, vào làm ăn ở thành phố Đà Nẵng tranh thủ về quê sớm để phụ giúp gia đình gói bánh kịp trả đơn cho khách hàng. “Em đi làm ăn xa, năm mô cũng rứa, cuối năm lại về phụ ba mẹ gói bánh chưng, bánh tét bán cho khách hàng. Cả nhà vừa quây quần bên nhau vừa gói bánh và trò chuyện, không khí gia đình cuối năm càng thêm ấm áp.”

Bà Lê Thị Lanh, ở đội 2, làng Đại An Khê, xã Hải Thượng, huyện Hải Lăng, tỉnh Quảng Trị cho hay, năm nào cũng vậy, cứ độ qua Rằm tháng Chạp, các lò bánh tét mặt trăng lại hối hả nấu bánh Tết. Năm nay, đơn hàng nhiều nên nhà nào cũng tranh thủ dự trữ thêm lá chuối, lá dong, nếp, đậu xanh, thịt heo… Nhiều nhà trong làng còn mua sắm cả nồi điện, máy hút chân không, thuê người làm mới mong kịp đơn hàng cho khách. “Mỗi nhà, mỗi ngày ra sản phẩm khoảng 2.000 đến 3.000 bánh. Chúng tôi gửi xe cho khách đặt đi khắp nơi Hà Nội, Sài Gòn, Đà Nẵng, Huế…, ở mô cũng gửi đi được, ở nước ngoài cũng có. Bánh hút chân không rồi mới gửi đi. Bánh vớt ra để khô nước rồi mới hút chân không để bảo đảm. Mọi năm cũng làm như rứa, bánh để đến Rằm tháng Giêng vẫn ăn bình thường. Khách đặt hàng mấy năm trước, năm nay đặt lại”.

Làng Đại An Khê, xã Hải Thượng, huyện Hải Lăng, tỉnh Quảng Trị trù phú, yên bình. Nơi đây nổi tiếng với đặc sản bánh tét mặt trăng. Gọi là bánh tét mặt trăng vì đòn bánh được gói bằng lá chuối, nếp thơm, nhân đậu xanh, thịt heo cùng những gia vị mang hương vị đặc trưng địa phương. Đặc biệt, đòn bánh tét ở đây được bà con khéo léo gói không cuộn tròn như những nơi khác mà lại uốn nắn, cột dây lạt sao cho đòn bánh dạng nửa hình trụ. Khi nấu, hai đòn bánh tét thường được kẹp cặp lại với nhau. Khi nấu chín cắt ra, lát bánh có hình bán nguyệt. Hai lát bánh xếp lại có hình tròn rất đẹp, tượng trưng cho mặt trăng tròn trịa, có đôi, có cặp, hòa hợp, hạnh phúc, mang nhiều ý nghĩa tốt lành trong năm mới. Ấn tượng nhất là bánh có màu xanh lá rất đẹp mắt, nhân bánh màu vàng của đậu xanh, xen thịt ba chỉ, hành, tiêu... thơm lừng.

Nhiều nhà trong làng mấy đời làm bánh tét mặt trăng. Người lớn bày cho trẻ nhỏ, từ đời ông bà đến đời con cháu. Nghề bánh tét mặt trăng truyền thống của làng được truyền từ đời này sang đời khác. Tất cả có bí truyền riêng từ khâu chọn nếp, làm nhân, gói bánh, nấu bánh. Ông Đào Bá Vây, ở xã Hải Thượng, huyện Hải Lăng cho hay, màu xanh lá đặc trưng của bánh tét mặt trăng không dùng phẩm màu mà hoàn toàn từ nguyên liệu tự nhiên. “Chúng tôi vẫn giữ công thức, cách gói bánh như ngày xưa. Nhân bánh thì làm từ đậu xanh, thịt heo, các gia vị khác. Nếp chỉ vo qua thôi chứ không ngâm, vì trộn với nước rau ngót xay nhuyễn. Nếu ngâm nếp thì lúc trộn sẽ bị no nước, màu sẽ không xanh không đẹp. Cũng nhờ có rau ngót, những chất đạm, thực vật trong rau ngót tạo vị béo béo, bùi bùi nên bà con xa gần rất thích”.

Năm 2019, Tổ Hợp tác sản xuất bánh tét mặt trăng Đại An Khê, xã Hải Thượng, huyện Hải Lăng, tỉnh Quảng Trị thành lập, đến nay có 21 hội viên, tạo công ăn việc làm cho khoảng 100 lao động tại địa phương. Việc thành lập và phát triển Tổ Hợp tác giúp bà con cải thiện điều kiện sản xuất, tuân thủ quy định vệ sinh an toàn thực phẩm, quảng bá, tiêu thụ sản phẩm, nâng cao thu nhập.

Năm 2021, sản phẩm Bánh tét mặt trăng Đại An Khê được Cục Sở hữu trí tuệ cấp Giấy chứng nhận đăng ký nhãn hiệu độc quyền và đạt chứng nhận sản phẩm OCOP 3 sao. Bà Lê Thị Bích Chi, Tổ trưởng tổ Hợp tác bánh tét mặt trăng Đại An Khê, xã Hải Thượng, huyện Hải Lăng, tỉnh Quảng Trị cho hay, ngoài bánh tét mặt trăng, làng Đại An Khê còn được người tiêu dùng khắp nơi biết đến với bánh chưng, bánh tày. Theo bà Chi, không chỉ dịp Tết, các loại bánh này cũng được bà con sản xuất bán ra thị trường quanh năm. “Tổ Hợp tác bánh tét Đại An Khê thường xuyên nhận được sự quan tâm hỗ trợ từ sở Công thương, chính quyền địa phương, tạo điều kiện giúp đỡ tất cả mọi mặt. Trong thời gian tới, chúng tôi mong các cơ quan, đoàn thể tiếp tục giúp đỡ, tạo điều kiện cho Tổ Hợp tác bánh tét Đại An Khê nhiều hơn. Đặc biệt là hỗ trợ cho các hộ dân được bắt điện 3 pha phục vụ sản xuất, quảng bá sản phẩm để sản phẩm làng nghề được đi xa hơn, để bà con có thêm thu nhập, du trì phát triển làng nghề”.

Bánh tét mặt trăng, một trong những món ngon không thể thiếu trên mâm cỗ dâng lên ông bà, tổ tiên trong ngày Tết ở làng Đại An Khê, xã Hải Thượng, huyện Hải Lăng, tỉnh Quảng Trị. Từ món ngon truyền thống, qua sự nâng niu, gìn giữ, biết nắm bắt nhu cầu thị trường, ứng dụng công nghệ, hương vị bánh tét mặt trăng Đại An Khê ngày càng lan tỏa, vươn xa, được khách hàng khắp nơi ưa chuộng, góp phần gìn giữ nét văn hóa ẩm thực truyền thống của làng quê./.