Năc 84 c’moo, t’cooh bhươl, manuyh bhrợ bh’rợ pa dưah đh’reh cr’ăy La Chí Thái ắt coh cr’noon Xí Thoại, chr’val Xuân Lãnh, chr’hoong Đồng Xuân, tỉnh Phú Yên zập t’ngay ta bơơn zơ nươu, pa dưah manuyh jeh k’ăy. T’cooh Thoại xay truih, ta luôn coh pazêng c’moo coh quân đọi, bhrợ bh’rợ y tá coh chiến trường, ađoo ơy pa dưah, trôông dzấc bấc apêê thương bệnh binh lâng zơ nươu cơnh ty đanh âng k’conh, pa bhướp đoo pa choom đoọng. Xang bêl đhêy hưu, chô ooy vel đong coh c’moo 1983, đh’rưah lâng tơơm zơ nươu chắt vaih coh crâng k’coong, manuyh pa dưah đh’reh cr’ăy t’cooh Thoại năc bhrợ cớ bh’rợ khám đh’reh cr’ăy, trôông dzấc manuyh. Mâng loom ooy đoo, pazêng đhanuôr ting t’ngay lơi jợ j’niêng bhuôih caih bêl vaih đh’reh cr’ăy.

Căh muy manuyh ta béch coh bh’rợ pa dưah đh’reh cr’ăy, t’cooh bhươl La Chí Thái năc dzợ muy coh pazêng manuyh l’lăm lơi j’niêng cr’bưn căh liêm crêê đanh đươnh âng đhanuôr Ba Na năc băn bh’năn coh k’rum đh’rơơng đong, t’bhlâng p’too pa choom đhanuôr bhrợ đong pr’noong, choh tơơm chr’noh, bhrợ pa dưr bhươl cr’noon t’viêng - ch’ngaách - liêm. Ađoo công năc manuyh tr’nơớp cha bêệt ha roo ruộng lâng pa choom đhanuôr ooy bh’rợ bhrợ ruộng ha roo, choh tơơm atao đoọng t’bil đharựt. “Boóp prá, têy bhrợ”, năc cơnh đêêc đhanuôr coh bhươl cr’noon ting t’ngay xơợng đươi lâng ting xay bhrợ cơnh đoô, t’bil lơi đợ j’niêng cr’bưn căh liêm crêê. Đhr’năng p’niên đơơh pay k’diic k’điêl, tr’pay diic điêl coh bhuh xoọng coh bhươl cr’noon công doọ dzợ u vaih. Bhươl cr’noon ch’ngaách liêm, đhanuôr đh’rưah lâng đoo bhrợ pa dưr cớ pazêng bhươl cr’noon bh’rợ tr’nêng ty đanh, zư lêy, pa dưr bh’rợ n’đhưưng n’toong chiing goong, ch’gâr… âng đhanuôr Ba Na: “Acu ting pâh cách mạng tơợ c’moo 1954, c’moo 1975 giải phóng năc acu chô ooy bhươl cr’noon lâng tước c’moo 1983 năc acu đhêy hưu. Tơợ đêêc tước nâu cơy acu k’đhơợng bhrợ t’cooh bhươl, manuyh vêy bấc ngai chăp âng bhươl cr’noon. Acu ta luôn ta nih đha nâng coh bh’rợ pa bhrợ, bhrợ ha rêê đhuốch, băn c’roóc, a bọc, bé bấc bhlâng. Đhanuôr Ba Na căh lâh kiêng bhrợ đong pr’noong, acu l’lăm bhrợ, bhrợ c’rol bh’năn ch’ngai đhị ắt mamông âng bhươl cr’noon; prá xay, k’dua đhanuôr zư lêy râu chr’ngaách liêm âng bhươl cr’noon; căh choom bhuôih caih bêl jeh k’ăy, ta đang moon đha đhâm c’mor ting pâh ooy nghĩa vụ quân sự, căh choom bhrợ bh’rợ lất xa nay pháp luật… Lêy acu ta nih đha nâng xay bhrợ năc acu prá xay n’hau đhanuôr coh cr’noon Xí Thoại zêng xơợng đươi lứch”.

T’cooh bhươl Mạc Văn Min, manuyh Cơ Tu ắt coh cr’noon Tống Coói, chr’val Ba, chr’hoong Đông Giang prá xay, đhanuôr Cơ Tu coh cr’noon bấc bhlâng năc ắt mamông đươi ha rêê đhuốch, pr’ắt tr’mông dzợ bấc râu zr’năh k’đháp. Bh’rợ prá xay đoọng đhanuôr n’năl lâng ma đoọng k’tiếc bhrợ pazêng công trình coh bhươl cr’noon coh tr’nơớp công k’đhap. Đoọng đhanuôr xơợng đươi, xang bêl prá xay coh pr’loọng đong, t’cooh Min năc đoọng lâh 1 sào k’tiếc bhrợ c’lâng lướt coh cr’noon. Lêy t’cooh bhươl Min prá xay choom, bhrợ têng liêm, 30 pr’loọng đong coh cr’noon công bhui har ting xay bhrợ, bấc pr’loọng đong năc dzợ col lơi tơơm chr’noh, n’jơh c’rol bh’năn, chroi đoọng g’leh c’rơ, cr’van đoọng bhrợ c’lâng lướt coh bhươl cr’noon.

Căh cậ cơnh t’cooh Bùi Văn Siêng, Bí thư Chi bộ cr’noon Giàn Bí, chr’val Hoà Bắc, chr’hoong Hoà Vang, thành phố Đà Nẵng ting t’ngay vêy bấc đhanuôr Cơ Tu coh đâu chăp pa bhlâng, tu ađoo ta luôn năc manuyh l’lăm xay bhrợ. Coh c’xêê c’moo k’tiếc đha năh chr’năp pa bhlâng cơnh xoọc đâu, t’cooh Siêng dzợ đoọng lâh 40m2 tang đong, g’roong, c’riing bhrợ c’lâng lướt coh bhươl cr’noon. Lâng râu chr’năp âng đay, ađoo năc dzợ p’too pa choom đhanuôr lơi jợ đợ j’niêng cr’bưn căh liêm crêê, pa tơơi ping xal bhuh xoọng đoọng Nhà nước bhrợ c’lâng lướt đơơh La Sơn - Tuý Loan. T’cooh bhươl Bùi Văn Siêng prá xay, crêê tước ooy k’tiếc, ping xal năc xa nay k’đhap, tu cơnh đêêc năc coh bh’rợ prá xay, p’too pa choom, năc ađay t’đui ooy cr’noọ xa nay âng đhanuôr, prá xay ghít, xay bhrợ crêê cơnh cr’noọ xa nay: “Acu t’bhlâng prá xay ghít đoọng ha apêê đoo n’năl, ha dang vêy ta bhrợ c’lâng n’nâu, pr’ắt tr’mông coh đêêc năc liêm choom lâh mơ, acoon manuyh công ta béch g’lăng lâh mơ. Xang bêl xơợng ađay prá xay crêê liêm, đhanuôr bơơn lêy râu liêm choom năc apêê đoo xơợng đươi.”

Zr’lụ Nam Trung bộ lâng Tây Nguyên vêy lâh 8.100 t’cooh bhươl, trưởng cr’noon, manuyh vêy bấc ngai chăp coh pazêng 52 acoon coh đhi noo. Bấc ngai coh apêê đoo nâu cơy ma t’cooh ta ha. Hân đhơ cơnh đêếc, lâng râu chr’năp âng đay, lứch loom âng đay, apêê ta luôn năc manuyh chr’năp pa bhlâng, năc poong pa têệt bhlưa loom Đhanuôr lâng cr’noọ âng Đảng, t’bhlâng pazum têy đh’rưah lâng chính quyền bhrợ pa dưr bhươl cr’noon da ding k’coong ting t’ngay k’bhộ ngăn, bhui har. Pa prá bêl tr’lum lâng 81 t’cooh bhươl, trưởng cr’noon, manuyh vêy bấc ngai chăp coh bhươl cr’noon đhị zr’lụ Quân khu V bêl đêêc ahay, Trung tướng Trịnh Đình Thạch, Chính uỷ Quân khu ơy chăp hơnh pa bhlâng xa nay bh’rợ âng apêê t’cooh bhươl, trưởng cr’noon, manuyh vêy bấc ngai coh bhươl cr’noon. Apêê căh muy pazum têy đh’rưah lâng zập cấp uỷ, chính quyền vel đong bhrợ pa dưr bhươl cr’noon, pa dưr pr’ắt tr’mông xã hội, ting n’năc năc dzợ c’bhuh bha lâng coh bh’rợ zư lêy râu têêm ngăn, bhrợ pa dưr cr’noọ xa nay nhâm mâng âng đhanuôr coh bh’rợ zư lêy k’tiếc k’ruung: “Zập apêê t’cooh bhươl, trưởng cr’noon, manuyh vêy bấc ngai chăp năc t’bhlâng pa dưr lâh mơ dzợ năc manuyh bha lâng, năc manuyh cr’đhơợng, năc manuyh pa dưr xa nay k’rong liêm coh bhươl cr’noon, t’bhlâng p’too pa choom đhanuôr chăp hơnh k’tiếc k’ruung, cr’noọ xa nay đoàn kết pazêng acoon manuyh, cr’noọ t’bhlâng k’rơ lâh mơ, pa hêl k’coon ta đhi xay bhrợ bh’rợ nghĩa vụ quân sự, ting pa bhrợ coh dân quân tự vệ, ting chroi đoọng ooy xa nay bh’rợ zư lêy k’tiếc k’ruung, zư lêy râu têêm ngăn âng bhươl cr’noon”./.

CÂY CAO BÓNG CẢ TRONG XÂY DỰNG ĐỜI SỐNG MỚI VÙNG DTTS

 Khu vực Nam Trung bộ và Tây Nguyên có hơn 8.100 già làng, trưởng thôn, người có uy tín trong cộng đồng 52 dân tộc anh em. Với uy tín, trách nhiệm và sự nhiệt tình của mình, họ luôn thể hiện vai trò “Cây cao, bóng cả”, là cầu nối giữa lòng Dân với ý Đảng, giữa luật pháp với luật tục, giữa chính quyền với bà con dân làng. Họ đã, đang và tiếp tục chung tay cùng chính quyền xây dựng các bản làng vùng cao ngày càng ấm no, hạnh phúc.

Bước sang tuổi 84, già làng, lương y La Chí Thoại ở thôn Xí Thoại, xã Xuân Lãnh, huyện Đồng Xuân, tỉnh Phú Yên vẫn ngày ngày bốc thuốc, cứu người. Ông Thoại kể, suốt những năm tháng trong quân ngũ, với vai trò là y tá chiến trường, ông đã chữa lành, cứu sống cho nhiều thương bệnh binh bằng bài thuốc gia truyền mà cha ông để lại. Sau ngày nghỉ hưu, về lại quê hương năm 1983, cũng với những cây thuốc có sẵn trong rừng ấy, lương y Thoại lại tiếp tục khám bệnh, cứu người. Tin tưởng ông, mọi người dần bỏ tục cúng bái mỗi khi đau ốm.

Không chỉ là thầy thuốc giỏi, già làng La Chí Thạnh còn là một trong những người tiên phong xóa bỏ tập quán lâu đời của đồng bào Ba Na là chăn nuôi gia súc dưới gầm nhà sàn, làm nhà vệ sinh, trồng cây, xây dựng buôn làng xanh-sạch-đẹp. Ông cũng là người đâu tiên trồng thử nghiệm và hướng dẫn bà con cách làm lúa nước, phát triển cây mía để thoát nghèo. “Miệng nói, tay làm”, cứ thế dân làng ngày càng tin tưởng, nghe và làm theo ông xóa bỏ hục tục lạc hậu. Tình trạng tảo hôn, hôn nhân trong làng cũng không còn xảy ra. Xóm làng sạch đẹp, bà con lại cùng ông khôi phục các làng nghề truyền thống, gìn giữ, bảo tồn nghệ thuật trống đôi, cồng ba, chiêng năm…của đồng bào Ba Na: “Tôi tham gia cách mạng từ năm 1954, năm 1975 giải phóng tôi trở về làng và đến năm 1983 thì nghỉ hưu. Từ đó tôi kiêm nhiệm làm già làng, người uy tín của thôn. Tôi luôn gương mẫu trong lao động sản xuất, làm nương, làm rẫy nuôi bò, heo, dê nhiều. Đồng bào Cơ Tu ít dám làm nhà, tôi gương mẫu làm trước, đưa chuồng trại chăn nuôi ra xa khu vực nhà ở; tuyên truyền vận động bà con giữ vệ sinh thôn xóm; không cúng bái khi đau ốm , vận động thanh niên tham gia nghĩa vụ quân sự, không vi phạm pháp luật…Thấy tôi gương mẫu nên tôi tuyên truyền, nói gì mọi người làng Xí Thoại đều nghe hết”.

Già làng Mạc Văn Min, người Cơ Tu ở thôn Tống Coói, xã Ba, huyện Đông Giang cho biết, đồng bào Cơ Tu trong thôn chủ yếu sống dựa vào nương rẫy, cuộc sống còn lắm khó khăn. Việc tuyên truyền, vận động để bà con hiểu và tự nguyện nhường đất xây dựng các công trình công cộng lúc đầu cũng không dễ dàng. Để làm gương, sau khi bàn bạc với gia đình, già Minh tự nguyện hiến 1 sào đất làm đường giao thông nông thôn. Thấy già Minh “Nói được, làm được”, 30 hộ trong thôn cũng vui vẻ làm theo, nhiều hộ còn tự chặt bỏ hoa màu, tháo dỡ chuồng trại, góp công, góp của để mở đường giao thông nông thôn.

Hay như già làng Bùi Văn Siêng, Bí thư Chi bộ thôn Giàn Bí, xã Hòa Bắc, huyện Hòa Vang, thành phố Đà Nẵng ngày càng được bà con Cơ Tu nơi đây hết mực kính trọng, tin yêu bởi ông luôn là người đi trước, làm trước. Trong thời buổi “Tấc đất, tấc vàng” như hiện nay, già Siêng vẫn sẵn lòng hiến hơn 40 m2 sân vườn cùng tường, cổng ngõ để làm đường giao thông nông thôn mà không một chút đắn đó. Bằng uy tín của mình, ông còn vận động bà con xóa bỏ hủ tục lạc hậu, di dời mồ mả (điều cấm kỵ của đồng bào Cơ Tu) để Nhà nước thi công đường cao tốc La Sơn- Túy Loan. Già làng Bùi Văn Siêng chia sẻ, đụng đến đất đai, mồ mả là vấn đề nhạy cảm nên trong tuyên truyền, vận động, mình phải đứng trên góc độ của bà con, phân tích, giải quyết thấu tình, đạt lý:  “Mình trực tiếp phân tích cho họ nếu mở được con đường, kinh tế nơi đó phát triển, con người cũng sẽ văn minh hơn. Sau khi nghe mình phân tích có lý, có tình, bà con thấy có lợi thì họ hưởng ứng thôi”.

Khu vực Nam Trung bộ và Tây Nguyên có hơn 8.100 già làng, trưởng thôn, người có uy tín trong cộng động 52 dân tộc anh em. Nhiều người trong số họ nay đã ở tuổi xưa nay hiếm. Thế nhưng, bằng uy tín, trách nhiệm và sự nhiệt tình của mình, họ luôn thể hiện vai trò “Cây cao, bóng cả”, là cầu nối giữa lòng Dân với ý Đảng, tiếp tục chung tay cùng chính quyền xây dựng các bản làng vùng cao ngày càng ấm no, hạnh phúc. Phát biểu tại buổi gặp mặt 81 già làng, trưởng thôn, người uy tín tiêu biểu trên địa bàn Quân khu V vừa qua, Trung tướng Trịnh Đình Thạch, Chính ủy Quân khu đã đánh giá rất cao vai trò của các già làng, trưởng thôn, người có uy tín trong cộng đồng. Họ không chỉ chung tay cùng các cấp ủy, chính quyền địa phương xây dựng nông thôn mới, phát triển kinh tế xã hội, mà còn là lực lượng nòng cốt trong giữ gìn an ninh trật tự, xây dựng thế trận lòng dân vững chắc:“Mỗi vị già làng, trưởng thôn, người uy tín cần tiếp tục phát huy hơn nữa là người giữ lửa, truyền lửa, là trung tâm đoàn kết của cộng đồng, tích cực tuyên truyền vận động đồng bào nêu cao truyền thống yêu nước, tinh thần đại đoàn kết toàn dân tộc, ý chí tự lực, tự cường, động viên con em thực hiện nghĩa vụ quân sự, tham gia lực lượng dân quân tự vệ, góp phần bảo vào sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc, bảo vệ sự bình yên của các buôn làng”./.