Nghệ sĩ chụp cha nụp Phạm Kiệt năc muy coh pazêng acoon manuyh cơnh đêêc. Ađoo năc căh muy năc manuyh lêy n’năl coh muy cr’chăl tr’zâl tr’penh lâng arọp abhuy ting n’năc ađoo năc dzợ ha âu đớc đợ cr’chăl chêệt bil lâng cha nụp lâng cr’noọ chăp hơnh k’tiêc k’ruung căh dzợ cơnh.

"Lêy bhuông păr, acu k’nặ moot ooy hầm năc ađoo c’la đong gluh xó ooy crậng. La lua năc, arọp dưr glâm bom ooy đong, mị đong ăt lâng hâm zêng dưr ha rập. Tước ooy t’ngay t’tun đhanuôr năc đhơ tưới r’veh, băn atứch, bhrợ ruộng, ngoọ cơnh doọ vêy rau bil hư. Đhanuôr Củ Chi căh muy grơơ nhool ting n’năc ta béch pa bhlâng coh bh’rợ zâl arọp cơnh bộ đội bha lâng, apêê ta béch pa bhlâng coh bh’rợ zâl arọp, ta béch ooy xa nay bh’rợ chiến tranh lâh mơ ahêê". T’cooh Phạm Kiệt dzợ hay ghít, bêl chiến tranh, đoo bêl pa bhrợ coh cruung k’tiếc grơơ nhool Củ Chi, menh k’nặ chêệt bil bêl bhuông păr âng arọp glâm bom crêê đhị hầm ăt p’lơơp năc ađoo t’mêê dưr xó mút. G’luh pa bhrợ n’năc năc cr’chăl bhrợ ha đoo căh choom ha vil ooy bh’rợ âng đhanuôr Củ Chi grơơ nhool, tơợ pa dưr cr’noọ xa nay t’bhlâng lâh mơ đoọng ha manuyh lính dzợ p’niên cơnh ađoo.

Coh cr’chăl n’năc, t’cooh Phạm Kiệt năc phóng viên cha nụp âng Cục Hầu cần, buôn năc căh bơơn tước ooy zr’lụ zâl arọp abhuy. Hân đhơ cơnh đêêc, năc coh hậu phương lâng đợ acoon manuyh guy ch’neh, guy cha răh ooy mặt trận năc rau đơ chr’năp. Pazêng t’clăh cha nụp tr’nơơp âng đoo xay p’căh ooy pr’ăt tr’mông zr’năh xr’dô lâng cr’noọ xa nay grơơ nhool âng manuyh lính hậu cần, đhanuôr miền Đông Nam bộ ơy bhrợ t’vaih rau chr’năp la lay coh bh’rợ chụp cha nụp chiến trường.

Ađoo xay truih, muy chu bhrợ ađay cơnh pân đil tước ooy cr’noon Bàu Tràm (Tây Ninh), ađoo chụp đợ bh’rợ câl ch’neh ch’na ha zr’lụ giải phóng. Tác phẩm “ Pay câl ch’neh ch’na đơơng âng ooy zr’lụ giải phóng” xang n’năc năc vêy ta p’căh coh Báo Quân đội Nhân dân, tr’nơơp ha xa nay bh’rợ chụp cha nụp chuyên nghiệp âng đoo.

Ađoo ơy z’lâh bấc chu k’nặ chêệt bil, cơnh z’lâh crâng tước ooy Tây Ninh bêl bấc ơl pháo penh. Căh dzợ chêêc k’pân ooy đhr’nanưg chêệt bil, năc muy căh n’năl ađay dưr chêệt h’cơnh ooy, lang đha đhâm c’mor âng đay muy n’năl t’bhlâng xay bhrợ đoọng. Ađoo hay cớ: “Coh muy g’luh lướt pa bhrợ, xoọc đêêc năc đợ pháo tơợ Dầu Tiếng mơ 15 phút năc penh muy chu ooy crâng. Kiêng lướt năc tước ooy aral crâng đoọng tước ooy Củ Chi, Thành An, Bến Súc, Tây Ninh tu xoọc đêêc năc ng’tước ooy đâu… Pháo ta penh bấc pa bhlâng, xoọc đêêc năc vêy cr’noọ đhơ đhơ cơnh công chêệt bil, căh n’năl ng’chêệt h’cơnh ooy, năc căh dzợ chêêc k’noọ ooy rau zr’năh k’đhap căh cậ ác liệt cơnh lơơng dzợ”.

Nghệ sỹ chụp cha nụp Phạm Kiệt, n’niên c’moo 1950 đhị chr’hoong Cần Đước (Long An). Tơợ dzợ k’tứi năc k’conh đơơh căh dzợ, ađoo đơơh tước bhrợ bh’rợ zâl arọp abhuy bêl mơ 15 c’moo. Tr’nơơp năc ting pâh coh c’bhuh đơơng âng pr’đươi, xang n’năc năc vêy ta đoọng bhrợ phóng viên chụp cha nụp ha Cục Hầu cần miền Nam coh c’moo 1972, muy bh’rợ chr’năp pa bhlâng coh lang đoo.

Căh vêy ta pa choom ghít liêm, t’cooh Kiệt pa choom bh’rợ năc lâng cr’noọ chăp kiêng bh’rợ tr’nêng lâng ma học. Năc coh bh’rợ chiến dịch Nguyễn Huệ c’moo 1972, ađoo k’đhơợng máy cha nụp coh g’luh tr’nơớp tước ooy zr’lụ zâl arọp abhuy. Đợ cha nụp ađoo chụp đớc cơnh cruung đác, crâng k’coong, đồng đội guy hàng, đợ cr’chăl đhêy ăt đh’rưah lâng bấc ơl bom cha răh năc ơy p’căh ghít rau chr’năp ga măc coh muy cr’chăl grơơ k’rơ zâl cha groong arọp abhuy coh zập bêệ cha nụp. Ađoo xay truih: “Hân đhơ năc hầu cần công zr’năh xr’dô pa bhlâng, tu xoọc tr’zâl, arọp căh pân glâm bom đhị bội đội tu k’pân tr’lúc crêê lính âng apêê đoo, tu cơnh đêêc năc arọp glâm bom coh hoọng. Tu cơnh đêêc apêê hậu crêê rau bil hư bấc bhlâng. Xang tr’zâl arọp công glâm bom, penh pháo ooy zr’lụ t’tun đoọng cha groong c’lâng văl chô, tu cơnh đêêc moon hậu cần năc pa bhlâng ác liệt”.

Tr’nơơp c’moo 1975, t’cooh Kiệt vêy ta đoọng chô pa bhrợ ooy Cục Chính trị, ra văng ha chiến dịch Hồ Chí Minh. Bêl Sài Gòn vêy ta giải phóng, ađoo đh’rưah lâng pazêng đơn vị chô k’đhơợng Trung tâm Điện ảnh Sài Gòn. Ađoo lâng muy phóng viên n’lơơng năc đương gôn lêy grăng phim ảnh lâng máy móc, căh ma g’roong. Coh pazêng ha dum tr’nơơp ađoo căh pân bếch, năc công dzợ k’đhơợng máy ảnh. Pazêng t’clăh phim lịch sử lâng công năc rau lứch loom prang lang đoo lâng bh’rợ chụp cha nụp.

Xang bêl k’tiêc k’ruung vêy ta pazum, ađoo chô cớ ooy Long An, chô pa bhrợ đhị Ty Thông tin - Văn hoá. Tơợ muy cha năc manuyh lính cha nụp, ađoo dưr vaih năc manuyh bhrợ t’vaih bh’rợ chụp cha nụp coh vel đong, bhrợ t’vaih Công ty Dịch vụ Chụp cha nụp lâng bhrợ bấc bh’rợ văn hoá nghệ thuật đoọng ha đhanuôr.

C’moo 1990, ađoo vêy ta bầu bhrợ Chủ tịch Hội Văn nghệ Long An. Đhị rau k’đhơợng xay âng đoo, bấc lang apêê nghệ sĩ p’niên vêy ta pa choom, pa dưr bh’rợ tr’nêng, tr’béch g’lăng. Nhà báo Nguyễn Phấn Đấu, Hội Liên hiệp Văn học Nghệ thuật tỉnh Long An - Trưởng ban Biên tập Tạp chí Văn nghệ Long An prá xay: “Tơớp pa bhrợ lâng bh’rợ phóng viên chiến trường, năc tước bêl têêm ngăn anoo Kiệt dzợ t’bhlâng pa bhrợ. Anoo Kiệt năc manuyh ta luôn t’bhlâng zooi apêê hội viên lâng công năc Chủ tịch hội lứch loom âng hội Văn học nghệ thuật tỉnh Long An. Tơợ đêêc anoo pa dưr cr’noọ t’bhlâng coh bh’rợ tr’nêng ha cu lâng ha bấc apêê đhi noo n’lơơng, t’bhlâng chêêc n’năl, sáng tác coh bh’rợ n’nâu. Anoo công năc manuyh pa choom đoọng ha cu, ting pâh ooy bh’rợ âng hội pa tước nâu cơy”.

Hân đhơ ơy z’lâh bấc rau zr’năh xr’dô, nghệ sĩ Phạm Kiệt dzợ vêy cr’noọ liêm pr’hay ooy pr’ăt tr’mông. Đợ t’clăh cha nụp cơnh “Biên giới tình em” (Ch’ner âng K’tiếc k’ruung), “Nhớ ơn liệt sĩ (Ch’ner II Hội Nghệ sỹ chụp cha nụp Việt Nam), “Tiềm năng Đồng Tháp Mười” (Ch’ner II cha nụp nghệ thuật Đồng bằng k’ruung Cửu Long) zêng bhrợ t’vaih rau chr’năp âng muy cha năc manuyh ơy ăt coh cr’chăl zr’năh xr’dô, aham lâng đác mắt âng đoo. Xoọc đâu, mơ 75 c’moo, ađoo ăt mamông têêm ngăn lâng k’coon ch’chau coh đhr’nong đong đhị toor k’ruung Vàm Cỏ Tây lâng đợ cr’noọ xa nay ooy bêl ahay căh choom ha vil./.

NGHỆ SỸ NHIẾP ẢNH PHẠM KIỆT: KÝ ỨC CHIẾN TRƯỜNG VÀ HÀNH TRÌNH CỦA ỐNG KÍNH LỊCH SỬ

Trong cuộc chiến đấu đi đến độc lập, thống nhất đất nước ta, có những con người lặng lẽ góp phần ghi lại lịch sử bằng những thước phim, khuôn hình và ký ức không thể xóa nhòa. Nghệ sĩ nhiếp ảnh Phạm Kiệt là một trong những con người như thế. Ông không chỉ là chứng nhân của một thời máu lửa mà còn là người đã lưu giữ những khoảnh khắc sống chết bằng ống kính và trái tim nóng bỏng yêu nước.

“Thấy máy bay, tôi định xuống hầm thì chủ nhà kéo ra rừng. Quả nhiên, bom dội ngay sau đó, cả nhà cửa lẫn hầm trú ẩn bị san bằng. Người dân hôm sau vẫn tưới rau, nuôi gà làm ruộng như chưa hề có chuyện gì xảy ra. Người dân Củ Chi không chỉ dũng cảm mà còn giỏi trận mạc như bộ đội chính quy, họ giỏi trận mạc, quy luật chiến tranh còn hơn mình nữa”. Ông Phạm Kiệt vẫn nhớ như in, trong chiến tranh, một lần tác nghiệp ở “đất thép thành đồng” Củ Chi, suýt mất mạng khi máy bay ném bom trúng hầm trú ẩn mà ông vừa rời đi. Đó cũng là lần tác nghiệp để lại cho ông ký ức sâu đậm về hình ảnh người dân Củ Chi kiên cường và bản lĩnh, thêm hun đúc và thôi thúc tinh thần cho người lính trẻ như ông.

Thời điểm ấy, ông Phạm Kiệt là phóng viên ảnh của Cục Hậu cần, thường không được ra tiền tuyến. Thế nhưng, chính nơi hậu phương với những con người gùi gạo, vác đạn lại là mặt trận thầm lặng nhưng sống còn. Những bức ảnh đầu tay của ông phản ánh cuộc sống gian khổ và tinh thần thép của những người lính hậu cần, người dân miền Đông Nam bộ đã làm nên dấu ấn riêng trong nhiếp ảnh chiến trường.

Ông kể, một lần giả gái đột nhập vào ấp Bàu Tràm (Tây Ninh), ông ghi lại cảnh thu mua lương thực cho vùng giải phóng. Tác phẩm “Thu mua lương thực đưa ra vùng giải phóng” sau đó được đăng trên Báo Quân đội Nhân dân, mở đầu cho sự nghiệp nhiếp ảnh chuyên nghiệp của ông.

Ông từng trải qua nhiều lần “đặt trước cái chết”, như khi vượt cửa rừng vào Tây Ninh giữa những trận pháo rền vang. “Không còn nghĩ đến ác liệt hay sợ hãi, chỉ là không biết mình sẽ chết kiểu nào, tuổi thanh xuân của mình chỉ có hai chữ cống hiến”. Ông nhớ lại: “Trong một chuyến công tác, hồi đó nguyên một dàn pháo từ Dầu Tiếng cứ bắn 15 phút mỗi lần vào cửa rừng. Muốn đi thì phải qua cửa rừng để tới Củ Chi, Thanh An, Bến Súc, Tây Ninh vì lúc đó đều phải qua đây… Pháo bắn rất dữ dội, khi đó đã đặt trước cái chết rồi, chỉ biết là chết kiểu nào, chứ không còn nghĩ đến khó khăn ác liệt hay gì nữa”.

Nghệ sỹ nhiếp ảnh Phạm Kiệt, sinh năm 1950 tại huyện Cần Đước (Long An). Mồ côi cha từ nhỏ, ông sớm dấn thân vào kháng chiến khi mới 15 tuổi. Ban đầu ông tham gia đội vận tải, sau đó được chuyển sang làm phóng viên ảnh cho Cục Hậu cần miền Nam vào năm 1972, một bước ngoặt quan trọng trong cuộc đời.

Không được đào tạo bài bản, ông Kiệt học nghề bằng đam mê và sự tự học miệt mài. Ngay chiến dịch Nguyễn Huệ năm 1972, ông cầm máy ảnh lần đầu ra trận.Những hình ảnh ông ghi lại cảnh rừng núi, đồng đội gùi hàng, những phút nghỉ ngơi giữa bom đạn đã làm sống lại một thời máu lửa trong từng khuôn hình. Ông chia sẻ. “Mặc dù hậu cần chứ cũng ác liệt không kém, bởi lúc đánh nhau, giặc không dám thả bom chỗ bộ đội vì có lúc sợ nhầm lính của họ nên đều thả ở phía sau. Chính vì vậy lực lượng hậu cần gánh chịu cũng nặng nề. Đánh nhau xong thì giặc cũng thả bom bắn pháo tiếp vào phía sau để chặn đường về, cho nên nói hậu cần thôi chứ rất ác liệt.”

Đầu năm 1975, ông Kiệt được điều về Cục Chính trị, chuẩn bị cho chiến dịch Hồ Chí Minh. Khi Sài Gòn giải phóng, ông cùng đơn vị tiếp quản Trung tâm Điện ảnh Sài Gòn. Ông và một phóng viên khác phải canh giữ cả kho phim ảnh và máy móc, không rào chắn. Những đêm đầu ông không dám ngủ, nhưng vẫn không rời máy ảnh. Những thước phim lịch sử và cũng là tâm huyết cả đời ông với nghề ảnh.

Sau ngày đất nước thống nhất, ông trở lại Long An, công tác tại Ty Thông tin – Văn hóa. Từ một người lính ảnh, ông trở thành người sáng lập phong trào nhiếp ảnh địa phương, thành lập Công ty Dịch vụ Nhiếp ảnh và tổ chức nhiều hoạt động văn hóa nghệ thuật cho người dân.

Năm 1990, ông được bầu làm Chủ tịch Hội Văn nghệ Long An. Dưới sự dẫn dắt của ông, nhiều thế hệ nghệ sĩ trẻ được truyền cảm hứng, tiếp lửa đam mê sáng tác. Nhà báo Nguyễn Phấn Đấu, Hội Liên hiệp Văn học Nghệ thuật tỉnh Long An - Trưởng ban Biên tập Tạp chí Văn Nghệ Long An cho biết: “Xuất thân từ phóng viên trong chiến trường, nhưng đến khi hòa bình anh Kiệt vẫn tiếp tục sáng tác. Anh Kiệt là người luôn quan tâm, dành nhiều tình tình cảm với hội viên và cũng là Chủ tịch hội rất có tâm của hội Văn học nghệ thuật tỉnh Long An. Từ đó anh truyền cảm hứng cho tôi cũng như nhiều anh em khác tìm hiểu, sáng tác ở lĩnh vực này. Chính anh cũng là người dìu dắt tôi, tham gia hội cho đến ngày nay.”

Dù từng trải qua bao khốc liệt, nghệ sĩ Phạm Kiệt vẫn giữ cho mình một tinh thần lạc quan. Những bức ảnh như “Biên giới tình em” (Giải thưởng Quốc gia), “Nhớ ơn liệt sĩ” (Giải II Hội Nghệ sỹ nhiếp ảnh Việt Nam), “Tiềm năng Đồng Tháp Mười” (Giải II ảnh nghệ thuật Đồng bằng sông Cửu Long) đều mang dấu ấn của một trái tim từng lăn lộn trong gian khổ, máu và nước mắt của ông. Giờ đây, ở tuổi 75, ông sống bình yên bên con cháu trong căn nhà bên dòng Vàm Cỏ Tây và những ký ức không thể nào quên./.