C’moo đâu k’noọ 70 c’moo hân đhơ cơnh đêêc pr’căn Hầu Thị Chấu coh chr’val Thanh Vân, chr’hoong Quản Bạ, tỉnh Hà Giang căh năl Tẩu Chúa nâu ha bêl tơợp vaih. Tơợ dzợ p’niên, t’cooh ơy lêy apêê a’mế, a’dich zêệ bhrợ Tẩu Chúa nâu, tươc đâu râu ch’na nâu căh choom căh vaih zâp bêl cha cha âng manưih Mông coh đâu: “Acoon coh zi vêy Tẩu Chúa yêm bhlâng. Tơợ bêl n’niên vaih tươc bêl dưr ga măc acu ơy lêy apêê t’cooh bhrợ râu ch’na nâu. Ngai cung năl râu ch’na nâu lâng zêệ bhrợ yêm bhlâng. Apêê a’dich, a’mế nâu cơy pa choom đoọng cớ bhiệc zêệ bhrợ đoọng k’coon cha châu manưih Mông coh đâu ngai cung năl tươc ch’na nâu”.

Pr’đươi lêy pay bhrợ Tẩu Chúa nâu năc a’tuông pa păh. Xang bêl chong đợc lâng đac, a’tuông pa păh năc vêy pay đơơng g’lị pa nhoonh bhrợ vaih đac đha hưm yêm. Xang nặc, đhanuôr pay đac nâu zêệ đợc tươc bêl k’joọc năc t’moot pa xoọng đac k’dzụa (mưy râu zr’ma ta pay đăh hi la k’dzụa coh crâng). Râu đac k’dzụa nâu bhrợ đoọng ha ch’na nâu m’bứi k’dzụa lâng bhrợ coọc liêm đac vaih pr’châh.

Bhơi a’bhêy năc râu căh choom căh vaih đoọng zêệ bhrợ Tẩu Chúa. Nâu đoo năc râu bhơi r’veh chr’năp yêm âng đhanuôr coh k’coong ch’ngai tỉnh Hà Giang. Bhơi a’bhêy lêy rao pa liêm, xang nặc xrơơt pa nhar t’moot ooy gọ zêệ pr’châh a’tuông xoọc k’joọc, bhrợ yêm cha ngaách ha ch’na cha. Ting pr’loọng đông cha ha cơnh, ha dợ Tẩu Chúa năc lêy lục zr’ma, bhơi đha hưm đoọng bhrợ đha hưm yêm lâh mơ, bhrợ manưih cha xơợng yêm đha hưm lâh.

Tẩu Chúa buôn cha lâng mèn mén - mưy râu ch’na ty chr’năp âng manưih Mông ta zêệ bhrợ tơợ bột a’bhoo. Râu pa zưm đh’rưah yêm âng a’tuông, râu k’dzụa âng đac hi la k’dzụa, râu đha hưm yêm âng bhơi a’bhêy, băt ngoo bhrợ pa dưr ch’na nâu đha hưm, yêm bhlâng, ơy cha căh choom ha vil.

Anoo Phạm Văn Thành, ta mooi tươc tơợ Hà Nội ơy bơơn cha Tẩu Chúa âng đhanuôr Mông bêl chô ooy Hà Giang moon: “G’luh tr’nơợp acu chô ooy Hà Giang, lươt ooy chợ phiên lâng cha đăh zâp râu ch’na đh’năc coh vel đông, yêm bhlâng. Lâh mơ mèn mén, thắng cố căh cậ buah a’bhoo năc acu dzợ cha Tẩu Chúa. Ch’na nâu buôn cha, đha hưm yêm, bhrợ manưih cha căh choom ha vil”.

Tẩu Chúa năc mưy râu ch’na đh’năh ặt pa zưm lâng pr’ăt tr’mung âng manưih Mông coh tỉnh Hà Giang. Nâu cơy, pr’ăt tr’mung vêy bâc râu tr’xăl, pa zưm đh’rưah lâng bâc râu ch’na đh’năh âng zâp acoon coh lơơng cơnh Tẩu Chúa dzợ vêy đhanuôr Mông zư đợc: “Tẩu Chúa căh nặc mưy râu ch’na đh’năh, năc dzợ râu hâng hơnh, râu ma bhưy chr’năp âng manưih Mông. Ơy năc manưih Mông lêy năl râu ch’na nâu lâng zư đợc. Tẩu Chúa căh mưy manưih Mông kiêng cha năc zâp acoon coh lơơng bêl bơơn cha apêê cung kiêng. Acu ta luôn moon p’too lâng pa choom đoọng ha pêê k’coon cha châu đoọng t’bhlâng zư lêy ch’na đh’năh ty chr’năp ơy vaih tơợ đenh nâu âng manưih Mông”.

Tươc lâng k’coong chăng Hà Giang - đăh Bắc âng k’tiêc k’ruung, ta mooi oó ha vil cha Tẩu Chúa nâu đhị zâp phiên chợ k’coong ch’ngai đoọng vêy năl cơnh xơợng râu yêm đha hưm căh ha mơ choom ha vil âng ch’na đh’năh nâu âng đhanuôr Mông coh đâu./.

TẨU CHÚA- MÓN NGON DÂN GIÃ GẮN LIỀN VỚI ĐỜI SỐNG CỦA NGƯỜI MÔNG  

Đến với vùng cao nguyên đá Hà Giang, ngoài các món ăn quen thuộc như mèn mén, thắng cố, bánh dày … du khách còn được thưởng thức món Tẩu Chúa hay còn gọi là đậu chua của đồng bào Mông. Đây là món ăn dân dã thường ngày của người Mông nhưng để lại nhiều ấn tượng bởi mùi vị thơm, ngon đối với những ai được thưởng thức.

Năm nay đã gần 70 tuổi nhưng bà Hầu Thị Chấu ở xã Thanh Vân, huyện Quản Bạ, tỉnh Hà Giang không biết món Tẩu Chúa có từ bao giờ. Từ nhỏ, bà đã thấy các mẹ, các bà nấu món Tẩu Chúa và cho đến nay món ăn này không thể thiếu trong các bữa ăn người Mông nơi đây: “Dân tộc tôi có món Tẩu Chúa rất ngon. Từ khi sinh ra, lớn lên tôi đã thấy các cụ làm món ăn này. Ai cũng biết nấu món này và và nấu rất ngon. Các bà, các mẹ giờ cũng truyền lại cách nấu để con cháu người Mông ở đây ai cũng biết đến món ăn này”.

Nguyên liệu chính của món Tẩu Chúa là đỗ tương. Sau khi được ngâm kỹ với nước, đỗ tương sẽ được mang đi xay nhuyễn tạo thành hỗn hợp nước có hương vị tự nhiên. Tiếp đó, người dân mang hỗn hợp nước đậu tương này đun đến khi sôi thì thêm nước chua (một loại gia vị được lấy từ lá chua hái trên rừng). Loại nước chua này giúp món ăn có vị chua nhẹ và làm cô đặc nước đậu tương thành cháo sền sệt.

Rau cải mèo là nguyên liệu khong thể thiếu để nấu món Tẩu Chúa. Đây là loại rau  đặc sản của người vùng cao ở tỉnh Hà Giang. Rau cải mèo được rửa sạch, rồi đem thái nhỏ thả vào nồi cháo đậu khi đang sôi, tạo ra vị thanh mát cho món ăn. Tùy theo khẩu vị của mỗi gia đình mà món Tẩu Chúa được nêm mến gia vị, rau mùi tầu để tạo hương vị thơm ngon, kích thích vị giác người thưởng thức.

Tẩu Chúa thường được ăn kèm với mèn mén - một món ăn truyền thống của người Mông được nấu từ bột ngô. Sự hòa quyện giữa hương vị béo, bùi của đậu, vị chua nhẹ của nước lá chua, mùi thơm dịu của rau cải mèo, rau mùi tầu tạo nên bữa ăn dân dã nhưng lại thơm, ngon đến lạ, ăn một lần nhớ mãi. Anh Phạm Văn Thành, du khách đến từ Hà Nội đã được thưởng thức món Tẩu Chúa của đồng bào Mông khi đến Hà Giang cảm nhận: “Lần đầu tiên tôi đến Hà Giang, đi chợ phiên và thưởng thức các món ăn bản địa, tôi thấy rất ngon. Ngoài mèn mén, thắng cố hay là rượu ngô còn có một món ăn tôi vô cùng ấn tượng đó là Tẩu Chúa. Món ăn không cầu kỳ nhưng rất dễ ăn, thơm ngon thanh đạm, để lại ấn tượng cho người thưởng thức”.

Tẩu Chúa là một món ăn gắn liền với đời sống của người Mông ở tỉnh Hà Giang. Hiện nay, cuộc sống có nhiều thay đổi, hòa lẫn với nhiều món ăn của các dân tộc khác nhưng Tẩu Chúa vẫn được người Mông gìn giữ. “Tẩu Chúa không chỉ là một món ăn, mà còn là niềm tự hào, là hồn cốt của người Mông. Đã là người Mông phải biết món này và giữ gìn nó. Tẩu Chúa không chỉ người Mông thích ăn mà các dân tộc khác khi được thưởng thức họ cũng rất thích ăn. Tôi luôn nhắc nhở và dạy lại cho con cháu để tiếp tục gìn giữ món ăn truyền thống có từ lâu đời này của người Mông”.

Đến với cao nguyên đá Hà Giang - nơi địa đầu cực Bắc của Tổ quốc, du khách đừng quên thưởng thức món Tẩu Chúa tại các phiên chợ vùng cao để cảm nhận món ngon dân giã khó quên của đồng bào Mông nơi này./.