Nâu đoo năc nghệ nhân p’niên Y Puen Niê (buôn ta moon năc Ama Phiu). Đhị vel Phung, chr’val k’coong ch’ngai Cư Pui, chr’hoong Krông Bông, tỉnh Đắk Lắk manưih chắp kiêng lâng t’bhlâng zư lêy, pa dưr tr’coọ xa nưl ty chr’năp âng acoon coh đay.

Ting ặt chi ơh đinh buôt pr’hay, Y Puen Niê lalua nặc mưy nghệ sỹ dân gian lâh đhị bh’rợ năc cán bộ k’đhơợng bhrợ đăh Đài Truyền thanh cơ sở chr’val Cư Pui, chr’hoong Krông Bông, tỉnh Đăk Lăk. Anoo năc mưy manưih đha nui tr’ut lâng vêy mưy da dưl chăp kiêng lâng đh’riêng xa nưl âng chiing goong lâng zâp râu tr’coọ xa nưl ty chr’năp âng manưih Ê Đê.

Tốt nghiệp trường Trung cấp Đam San, anoo Y Puen Niê ơy vêy đợ c’năl liêm ghit lâng chăp kiêng đợ râu chr’năp văn hoá âng a’conh a’bhươp ahay đơc đoọng. Anoo Y Puen Niê đoọng năl, chăp kiêng văn hoá acoon coh, bêl 15 c’moo, anoo ơy lêy bhrợ a’luôt đinh buôt tr’nơơp âng đay:

“Moon ooy đăh văn hoá âng manưih Ê Đê zi, cơnh n’toong chiing, plong đinh năm, đinh buôt, hát Eirei ơy moot ooy loom luônh đay tơợ dzợ p’niên. Acu vêy bơơn pa choom đăh apêê a’dich a’bhướp, apêê a’va, a’ngăh... Tươc bêl dưr t’ha lâh, râu cr’noọ cr’niêng bơơn plong, chi ơh zâp tr’coọ xa nưl acoon coh ting ga măc lâh. Acu ơy t’bhlâng đoọng choom bhrợ lâng chi ơh đợ tr’coọ xa nưl n’năc. Tr’coọ xa nưl tr’nơợp âng cu bhrợ năc đinh buôt, xang nặc năc gông, brô, đinh tút... Râu chr’năp bhlâng năc râu cr’noọ cr’niêng âng c’la cu”.

Anoo Y Puen Niê ơy đơc bâc cr’chăl t’ngay p’zay châc lêy năl đăh tơơm riah, râu chr’năp liêm âng zâp râu tr’coọ xa nưl, tơợ xa nưl chiing goong chr’val xưl tươc đợ đàn t’rưng pr’hay, xa nưl a’luôt Ê Đê lâng pr’hat kưt căh cậ xa nưl kèn đinh năm lâng điệu eirei r’rộ r’răm. Lâng anoo t’bhlâng lêy pa choom đoọng râu cr’noọ cr’niêng nâu đoọng ha lang p’niên:

“Bêl acu ơy choom bhrợ, acu ting pa choom đoọng ha k’coon cha châu coh vel, coh chr’val, coh chr’hoong. Acu vêy apêê k’đươi lươt pa choom đoọng ha zâp apêê pr’zợc p’niên bâc đhị. Ooy c’xêê 4 nâu ahay, acu pr’đoọng vêy pa choom tr’coọ xa nưl ty chr’năp cơnh c’bhoọr, chiêng tre, a’luôt, tù và, đing brô, gông lâng zâp tr’coọ xa nưl lơơng đhị Hà Nội. Zâp apêê pr’zợc p’niên đâh năl, hân đhơ cơnh đêếc, xã hội nâu cơy apêê pr’zợc xơợng bâc đăh văn hoá đhị zâp trang mạng xã hội cơnh facebook, tiktok cung bhrợ căh liêm crêê tươc ooy cr’niêng cr’niêng lêy pa choom bhrợ âng apêê”.

Đợ lớp pa choom chiing goong, đàn t’rưng âng anoo Y Puen Niê pa choom đoọng vaih năc mưy tang chi ơh chr’năp liêm cơnh lâng apêê p’niên k’tứi đhị bâc vel đông. A’đhi H’Tra Buôn Yă (10 c’moo), t’mêê bơơn ch’ner nhì đhị g’luh thi hát pr’hát xa nưl acoon coh chr’hoong Krông Bông moon:

“Azi kiêng bhlâng hát pr’hát xa nưl acoon coh, kiêng múa tơợ đenh ặ. Tươc bêl lưm a’dêy Y Puen Niê azi vêy bơơn pa choom chi ơh c’bhoọr, chiêng tre, hát pr’hát eirei, plong đinh tut... a’cu lâng apêê pr’zợc ting pa choom đh’rưah. Azu bơơn pâh g’luh thi lâng azi kiêng bhlâng”.

Anoo Y Puen Niê năc mưy ooy đợ apêê liêm chr’năp bhlâng ooy zâp c’bhuh chi ơh chiing goong, tr’coọ xa nưl âng chr’val Cư Pui, chrooi pa xoọng bhrợ clan bhuah văn hoá acoon coh Ê Đê tươc bâc đhị zr’lụ lơơng. Anoo Y Phinh Buôn Yă, giáo viên trường tiểu học Dang Kang 1, chr’val Dang Kang, chr’hoong Krông Bông moon:

“Xơợng tơợ ch’ngai cơnh a’chim xoọc xưl, xơợng cơnh chiing goong hân noo ch’noọng. Acu pa bhlâng kiêng xơợng anoo Y Puen Niê chi ơh tr’coọ xa nưl, pr’hay bhlâng. Đợ tr’coọ xa nưl zêng ta bhrợ lâng cram cr’đêê liêm chr’năp lâng đhanuôr tơợ p’niên tươc t’cooh. Rơơm anoo Y Puen Niê ta luôn ma mung k’rơ đoọng clan bhưah liêm chr’năp lâh mơ đợ tr’coọ xa nưl ty nâu”.

Lâng râu bhriêl ta bách lâng zay ta nih, Y Puen Niê ơy bơơn bâc râu liêm choom đhị zâp hội thi chi ơh tr’coọ xa nưl cấp chr’hoong, tỉnh. Chr’nắp lâh mơ cơnh Huy chương Vàng hội thi nghệ thuật quần chúng cấp tỉnh lâng ch’ner B nghệ thuật lực lượng vũ trang tỉnh Đắk Lắk. Đhị t’ngay bhiệc bhan văn hoá zâp acoon coh tỉnh Đắk Lắk c’moo 2023, c’bhuh chiing kram âng anoo pa choom đoọng bơơn ch’ner B lâng tiết mục Ching kram lâng múa xoang k’đươi moon ôộm buah hơnh deh mưy hân noo bơơn bhrợ.

Xa nay t’ruih ooy Y Puen Niê, mưy manưih chăp kiêng văn hoá ty năc đoo c’leh bh’rợ đoọng ha râu tr’mung c’rơ âng pr’hoọm chr’năp Tây Nguyên. Đhị bêl pr’ăt tr’mung xoọc đâu dzợ vêy bâc apêê p’niên lêy bhrợ, zư lêy lâng bhrợ clan bhưah đợ chr’năp văn hoá năc đoo chr’năp bhlâng. Nghệ nhân p’niên Y Puen Niê lalua nặc manưih liêm la lua, râu hâng hơnh âng đhanuôr Ê Đê coh Đắk Lắk./.

CHÀNG TRAI ÊĐÊ GIEO MẦM NHẠC CỤ TRUYỀN THỐNG

Giữa núi rừng Tây Nguyên hùng vĩ, nơi âm thanh của cồng chiêng đã trở thành hơi thở của cuộc sống, có một chàng trai Êđê đang nổi danh với văn hóa truyền thống. Đó là nghệ nhân trẻ Y Puen Niê (thường gọi là Ama Phiu), tại Buôn Phung, xã vùng sâu Čư̆ Pui, huyện Krông Bông, tỉnh Đắk Lắk người say mê và nỗ lực không ngừng để giữ gìn, phát huy nhạc cụ truyền thống của dân tộc mình.

Say sưa với tiếng đinh buôt trầm bổng, Y Puen Niê thực sự là một nghệ sỹ dân gian sau vai trò là cán bộ phụ trách Đài Truyền thanh cơ sở xã Čư̆ Pui, huyện Krông Bông, tỉnh Đắk Lắk. Ẩn sau vẻ ngoài giản dị là một trái tim luôn thổn thức với âm thanh của cồng chiêng và các loại nhạc cụ truyền thống của người Êđê.

Tốt nghiệp trường Trung cấp Đam San, anh Y Puen Niê đã có một nền tảng kiến thức để hiểu và trân trọng những giá trị văn hóa mà cha ông để lại. Anh Y Puen Niê cho biết, say mê với văn hóa dân tộc, lúc 15 tuổi, anh đã tự chế tác cây sáo đinh buôt đầu tiên của mình:

“Nói về văn hóa của người Êđê mình, như đánh chiêng đồng, thổi đing năm, đinh buôt, hát Eirei đã thấm vào tâm hồn mình từ nhỏ. Tôi được tiếp cận từ ông bà, các bác, các dì… Đến khi lớn lên, niềm khao khát được học thổi, đánh các nhạc cụ dân tộc càng lớn lao. Tôi đã có sự cố gắng rất nhiều để có thể chế tác và sử dụng chúng. Nhạc cụ đầu tiên tôi chế tác được là nhạc cụ đinh buôt, sau đó là nhạc cụ gông, brô̆, đinh tút… Điều quan trọng nhất là niềm đam mê của bản thân mình.”

Anh Y Puen Niê đã dành thời gian miệt mài tìm hiểu về nguồn gốc, ý nghĩa của từng loại nhạc cụ, từ tiếng cồng chiêng ngân vang đến tiếng đàn t’rưng thánh thót, tiếng sáo Êđê với làn điệu hát kưt du dương hay tiếng kèn đing năm với làn điệu eirei rộn ràng. Và anh tiếp tục truyền cảm hứng ấy trong thế hệ trẻ:

“Khi tôi đã làm được, tôi chia sẻ cho con, cháu trong buôn, trong xã, trong huyện. Tôi được mời đi dạy cho các bạn nhí ở nhiều nơi khác nhau. Trong tháng tư vừa qua, tôi may mắn có dịp đi dạy nhạc cụ truyền thống như chiêng đồng, chiêng tre, sáo, tù và, đing brô̆, gông và các loại nhạc cụ khác tại Hà Nội. Các bạn nhỏ tiếp thu nhanh nhưng xã hội hiện đại các bạn tiếp nhiều văn hóa trên các trang mạng xã hội như facebook, tiktok cũng ảnh hưởng ít nhiều đến niềm đam mê học hỏi.”

Những lớp học cồng chiêng, đàn t’rưng.. do anh Y Puen Niê hướng dẫn đã trở thành một sân chơi bổ ích với các bạn nhỏ ở nhiều buôn làng. Em H’Tra Ƀuôn Yă (10 tuổi), vừa đạt giải nhì trong cuộc thi hát dân ca huyện Krông Bông chia sẻ:

“Chúng em rất thích hát dân ca, múa từ lâu rồi. Cho đến khi gặp chú Y-Puen Niê chúng em được học cách đánh chiêng đồng, chiêng tre, hát dân ca eirei, thổi đinh tut… Em và các bạn rủ nhau đi học. Chúng em được tham gia các cuộc thi và chúng em rất thích ạ.”

Anh Y Puen Niê đã trở thành một thành viên tích cực trong các đội cồng chiêng, nhạc cụ của xã Cư Pui, góp phần lan tỏa văn hóa dân tộc Êđê đến nhiều vùng đất khác. Anh Y Phinh Ƀuôn Yă, giáo viên trường tiểu học Dang Kang 1, xã Dang Kang, huyện Krông Bông chia sẻ:

“Nghe xa như tiếng chim đang hót đón nắng xa, nghe gần như cồng chiêng mùa hè. Tôi rất thích nghe anh Y Puen Niê tấu nhạc cụ, rất là tuyệt vời. Những nhạc cụ của anh hoàn toàn từ tre nứa, gần gũi với thiên nhiên, gần gũi với bà con từ trẻ đến già. Mong anh Y Puen Niê luôn khoẻ mạnh để lan toả nét đẹp nhạc cụ truyền thống thật tuyệt vời.”

Với tài năng và tâm huyết, Y Puen Niê đã gặt hái nhiều thành công tại các hội thi diễn tấu nhạc cụ cấp huyện, tỉnh. Tiêu biểu như Huy chương Vàng hội thi nghệ thuật quần chúng cấp tỉnh và giải B nghệ thuật lực lượng vũ trang tỉnh Đắk Lắk. Tại Ngày hội văn hóa các dân tộc tỉnh Đắk Lắk năm 2023, đội ching kram do anh hướng dẫn đã xuất sắc giành giải B với tiết mục Ching kram và múa xoang mời rượu mừng mùa.

Câu chuyện về Y Puen Niê, một người say mê văn hóa truyền thống là minh chứng cho sức sống mạnh mẽ của bản sắc Tây Nguyên. Giữa nhịp sống hiện đại vẫn có những người trẻ âm thầm cống hiến, giữ gìn và lan tỏa những giá trị văn hóa tinh thần vô giá. Nghệ nhân trẻ Y Puen Niê thực sự là tấm gương sáng, niềm tự hào của bà con Êđê ở Đắk Lắk./.