Chr’năp bhlâng, coh đâu năc dzợ zư đớc bâc rau j’niêng cr’bưn, bhiệc bhan lâng đợ văn hoá chr’năp pr’hay âng đhanuôr Cơ Tu lâng pazêng acoon coh đhi noo n’lơơng. Nâu đoo năc pr’đơợ liêm choom bhlâng đoọng bhrợ têng bh’rợ lươt la lêy cruung đác, crâng k’coong, du lịch ooy rau cr’pân… Pazêng rau liêm choom n’nâu xoọc vêy chính quyền lâng ngành chức năng thành phố t’bhlâng k’rong bhrợ, đươi dua đoọng bhrợ t’vaih c’rơ pa dưr pr’ăt tr’mông coh zr’lụ da ding k’coong.

Đợ đhr’nong đong n’loong 7 phòng ăt ghít cơnh đong xang coh crâng k’coong vêy ta bhrợ la liêm đh’rưah lâng abọc băn axiu coh m’pâng crâng cr’chi choo đhị chr’val Sông Vàng, bhrợ ha zập ngai công tước lêy. Amoó Nguyễn Thị Bình, C’la Homestay n’nâu prá xay, bh’rợ du lịch cruung đác đh’rưah bh’rợ ch’choh b’băn năc vêy diic điêl nhi đoo vêy cr’noọ bhrợ têng tơợ ahay năc tước cr’chăl đăn đâu bơơn bhrợ têng. Lâng đợ zên k’dâng 5 tỷ đồng, lâh đợ đhr’nong đong ắt đhêy xoọc vêy, amoó Bình năc dzợ bhrợ muy zr’lụ ắt đhêy, cha đăh đoọng ha ta mooi. Đhị đâu công năc đhị p’căh đợ pr’đươi âng crâng k’coong lâng bhrợ bh’rợ văn hoá ty đanh âng đhanuôr Cơ Tu. Amoó Bình xay p’căh, bh’rợ homstay âng pr’loọng đong amoó căh ơy pa luih, công căh ơy xay p’căh coh pr’đươi xã hội năc ơy t’pâh bâc bhlâng ta mooi tước, pa bhlâng năc coh cr’chăl x’rịa tuần, tết tóc: “Xoọc đâu 7 phòng, xoọc bhrợ p’xoọng 4 phòng dzợ. Pazêng đong pa câl chr’na đha năh, pa câl chr’na đha năh, đác ngam… Acu công choh p’xoọng tơơm chi choo, bhươn dâu đoọng ta mooi tước lêy, ma pêêh lâng xoọc k’nặ bhrợ bhươn pô, tơơm pay cha p’lêê… Đh’rưah lâng pa dưr văn hoá, k’dua manuyh vel đong p’căh văn hoá, chr’na đha năh. Hân đhơ căh ơy xay p’căh năc công ơy manuyh ăt lứch phòng. Zên prặ pay công m’bứi lâh mơ lâng thị trường. T’đui ooy đhr’năng vêy mơ ooy năc bhrợ mơ đêêc”.

Lâng rau liêm choom năc vel đong đăn ooy zr’lụ m’pâng thành phố Đà Nẵng, vêy cruung đác liêm pr’hay, bâc k’ruung, tọm đác, plêệng k’tiêc liêm crêê, chr’val da ding k’coong Sông Vàng năc crêê cơnh đoọng bhrợ têng bh’rợ du lịch cruung đác, chêêc lêy n’năl lâng đhêy ăt. Chr’năp, bh’rợ pa têệt lâng du lịch lâng pazêng rau chr’năp văn hoá ty đanh Cơ Tu cơnh bhiệc bhan, chr’na đha năh vel đong lâng pazêng bhươl cr’noon bh’rợ tr’nêng ty đanh ơy lâng xoọc bhrợ t’vaih c’lâng bh’rợ nhâm mâng đoọng ha vel đong n’nâu.

T’cooh Lê Văn Tư, Chủ tịch UBND chr’val Sông Vàng prá xay, ting t’ngay vêy bâc doanh nghiệp, cha năc manuyh tước k’rong bhrợ pa dưr du lịch bhươl cr’noon. Xoọc đâu vêy 7 bh’rợ du lịch ơy pa bhrợ, bâc bhlâng du lịch đh’rưah lâng họm tom đác; du lịch choh pô; du lịch chr’na đha năh; du lịch da ding chè… Tr’nơơp, pazêng bh’rợ n’naau xoọc ting pa dưr bh’rợ xăl bh’rợ kinh tế âng vel đong, bhrợ t’vaih bh’rợ bhrợ cha, pa dưr rau bơơn pay pa chô ha đhanuôr vel đong. T’cooh Lê Văn Tư prá xay ghít, coh ha y vel đong năc ch’mêệt lêy pazêng quy hoạch, t’bhlâng bhr’lậ pazêng rau zr’năh k’đhap crêê tươc ooy bha ar bha tơ k’tiêc k’bunh, quy hoạch ting cơnh cr’noọ xa nay t’hước ooy đhanuôr, bhrợ t’vaih rau liêm buôn đoọng t’pâh apêê doanh nghiệp tươc k’rong bhrợ ooy bh’rợ n’nâu: “Coh cr’chăl ha y, lâh đợ kinh tế năc Nông - lâm nghiệp năc dzợ t’bhlâng pa dưr bh’rợ tr’câl tr’bhlêy, dịch vụ coh đêêc vêy du lịch bhươl cr’noon, du lịch ch’choh b’băn liêm ch’ngaách. Azi vêy c’lâng bh’rợ bhrợ têng công viên văn hoá căh cậ đợ đong cộng đồng âng manuyh Cơ Tu. Xa nay n’nâu ta mooi du lịch kiêng pa bhlâng. Azi vêy c’lâng bh’rợ năc coh tr’nơơp năc bhr’lậ pazêng rau zr’năh k’đhap ooy quy hoạch công cơnh đợ xa nay ooy pháp lý đoọng bhrợ pr’đơợ xay bhrợ. Bêl xay bhrợ năc vêy c’lâng bh’rợ ghít liêm lâh mơ, tr’nơơp năc vêy đong cộng đồng coh bh’rợ pa dưr bh’rợ du lịch n’nâu”.

Ha dợ, đhị chr’val k’noong k’tiếc Hùng Sơn, zr’lụ đăn ooy k’tiêc k’ruung pr’zớc Lào, vêy ta bi cơnh “Bảo tàng cruung k’tiếc n’leh ghít” lâng bâc cơnh n’loong n’cuông, crâng k’coong. Rau đêêc năc da ding Quế, zr’lụ liêm choom bhlâng đoọng ng’lêy đh’lúc lâng ch’lang lêy crâng k’coong Trường Sơn ga măc bhưah; zr’lụ crâng g’mrâng vêy đợ tơơm Hơ Nghêê ga măc chr’năp pa bhlâng; đợ crâng pô Đỗ Quyên dưr chơh t’đui ooy hân noo…Chr’năp bhlâng, coh đâu dzợ zư đớc bâc rau chr’năp pr’hay âng văn hoá manuyh Cơ Tu, ghít bhlâng năc Gươl ty đanh, j’niêng cr’bưn, bhiệc bhan đh’rưah lâng pr’hát xa nul bha dơng k’coon pr’hay pa bhlâng căh cậ pr’múa tân tung, da dặ lâng pazêng bhươl cr’noon bh’rợ tr’nêng ty đanh vêy ta zư đớc coh bâc lang manuyh. T’cooh Ông Văn Kiêm, Phó Bí thư Đảng uỷ chr’val Hùng Sơn prá xay: Năc tu rau pr’zum bhlưa cruung k’tiêc ga măc bhưah lâng pazêng rau văn hoá chr’năp pr’hay năc bhrợ t’vaih rau k’đơơng, t’pâh k’rơ bhlâng đoọng ha du lịch coh zr’lụ da ding k’coong k’noong k’tiêc n’nâu: “Lâng chr’val Hùng Sơn vêy plêệng k’tiêc liêm buôn đoọng bhrợ pa dưr du lịch cruung đác, crâng k’coong. Coh ha y Ban Chấp hành công prá xay c’lâng bh’rợ pa dưr du lịch bhươl cr’noon, du lịch cr’pân. Xoọc đâu, công vêy muy bơr zr’lụ xoọc đươi dua, hân đhơ cơnh đêêc công căh ơy nhâm mâng. Chr’năp bhlâng năc Nhà nước căh mặ k’rong bhrợ, tu cơnh đêêc năc coh cr’chăl ha y năc Ban Thường vụ công bhrợ bhiệc ghít liêm, pa bhlâng năc bhrợ bhiệc lâng phường Hải Châu, đơn vị zr’ziêng lâng chr’val Hùng Sơn ta đang muy bơr doanh nghiệp tươc ch’mêệt lêy k’rong bhrợ, pa bhlâng năc đươi dua bhươl cr’noon du lịch Hơ Nghêê, crâng Na Nuúc xang n’năc muy bơr zr’lụ du lịch n’lơơng cơnh da ding Quế, Lộc trời lâng t’bhlâng đươi dua coh muy bơr zr’lụ n’lơơng coh pazêng chr’val ty du lịch cơnh coh Ch’nóc, coh k’noong k’tiêc lâng du lịch tươc ooy rau chr’năp pr’hay âng đhanuôr acoon coh đhị đâu”.

Thành phố Đà Nẵng xoọc t’bhlâng k’rong c’rơ bhrợ pa dưr du lịch da ding k’coong, t’bhlâng tước c’moo 2030, du lịch coh zr’lụ n’nâu năc t’pâh tơợ 1,5 tươc 2 ức chu ta mooi coh zập c’moo. Tơợ đêêc, ting pa dưr t’bấc zên chroi đoọng âng du lịch da ding k’coong ooy pazêng zên bơơn pay pa chô tơợ du lịch coh prang thành phố tươc lâh 15%. Đoọng xay bhrợ liêm choom cr’noọ xa nay n’nâu, thành phố xoọc t’bhlâng k’rong pazêng c’rơ k’rong bhrợ c’lâng p’rang, pa bhlâng năc pazêng c’lâng tỉnh, C’lâng bhlâng 14G. Ting n’năc, vêy bh’rợ zư lêy rau bâc cơnh âng sinh học công cơnh zư lêy, pa dưr rau chr’năp pr’hay văn hoá ty đanh âng pazêng acoon coh./.

KHƠI DẬY TIỀM NĂNG DU LỊCH, PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI Ở VÙNG CAO

Vùng miền núi phía Tây thành phố Đà Nẵng khí hậu ôn hòa, thiên nhiên hoang sơ, tươi đẹp với những cánh rừng nguyên sinh. Đặc biệt, nơi đây còn lưu giữ nhiều phong tục, tập quán, lễ hội và những nét văn hóa đặc sắc của đồng bào Cơ Tu và các dân tộc anh em. Đây là điều kiện lý tưởng để phát triển các loại hình sinh thái, Treking, du lịch mạo hiểm.. Tất cả những tiềm năng này đang được chính quyền và ngành chức năng thành phố tập trung đầu tư, khai thác  nhằm tạo động lực phát triển kinh tế-xã hội ở vùng cao.

Dãy nhà gỗ 7 phòng mang đậm phong cách núi rừng được thiết kế hài hòa trên hồ cá nổi bật giữa màu tím hoa sim ở ngay trung tâm xã Sông Vàng, khiến ai qua cũng phải ngoái nhìn. Chị Nguyễn Thị Bình, Chủ Homestay này cho biết, mô hình du lịch sinh thái kết hợp nông nghiệp được vợ chồng chị ấp ủ từ lâu nhưng mãi gần đây mới có điều kiện thực hiện. Với số vốn khoảng 5 tỷ đồng, ngoài dãy nhà lưu trú hiện có, chị Bình còn đầu tư một không gian mở phục vụ nhu cầu ăn uống, giải trí của du khách. Đây cũng là nơi trưng bày, giới thiệu sản phẩm đặc trưng của núi rừng và trình diễn các hoạt động văn hóa truyền thống của đồng bào Cơ Tu. Chị Bình khoe, mô hình homstay của gia đình chị chưa chính thức khai trương, cũng chưa từng quảng bá trên các nền tảng xã hội nhưng đã thu hút một lượng lớn du khách tìm đến, đặc biệt là những dịp cuối tuần, lễ tết: “Hiện tại 7 phòng, đang làm thêm 4 phòng đơn. Không gian gồm nhà hàng, dịch vụ ăn uống, giải khát….Em cũng trồng cây sim làm rượu sim, vườn dâu để khách tham quan, tự hái và đang tính đâu tư làm vườn hoa, cây ăn quả… Kết hợp đưa văn hóa vào phục vụ, thuê người địa phương trình diễn văn hóa, ẩm thực. Mặc dù chưa quảng bá nhưng cũng đã full phòng. Giá cả lấy thấp hơn so với thị trường. Tùy vào khả năng có đến đâu làm đến đó”.

Với lợi thế là địa phương tiếp giáp nội đô thành phố Đà Nẵng, có cảnh quan thiên nhiên tươi đẹp, lắm sông, nhiều suối, khí hậu mát mẻ, xã miền núi Sông Vàng rất thích hợp để phát triển các loại hình du lịch sinh thái, trải nghiệm và nghỉ dưỡng. Đặc biệt, việc gắn kết du lịch với các giá trị văn hóa truyền thống Cơ Tu như lễ hội, ẩm thực bản địa và các làng nghề truyền thống đã và đang mở ra hướng đi bền vững cho địa phương này.

Ông Lê Văn Tư, Chủ tịch UBND xã Sông Vàng cho biết, ngày càng có nhiều doanh nghiệp, cá nhân đến tìm hiểu cơ hội đầu tư phát triển du lịch cộng đồng. Hiện đã có 6 mô hình du lịch đi vào hoạt động, chủ yếu là du lịch gắn với tắm suối; du lịch trồng hoa; du lịch ẩm thực; du lịch đồi chè..Trước mắt, những mô hình này đã góp phần thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế của địa phương, tạo sinh kế, tăng thu nhập cho người dân bản địa. Ông Lê Văn Tư khẳng định, sắp tới địa phương sẽ tiến hành rà soát tổng thể quy hoạch, tập trung tháo gỡ vướng mắc liên quan đến thủ tục đất đai, quy hoạch trên tinh thần hướng đến người dân, tạo điều kiện thuận lợi để thu hút doanh nghiệp đầu tư vào lĩnh vực này:“Sắp đến, ngoài kinh tế chủ đạo Nông - Lâm nghiệp sẽ có hướng phát triển thương mại dịch vụ trong đó có du lịch cộng đồng, du lịch NN xanh. Chúng tôi có định hướng sẽ xây dựng các công viên văn hóa hay mô hình nhà cộng đồng của người Cơ Tu. Vấn đề này khách du lịch rất thích. Chúng tôi có hướng nhưng thế, trước mắt là phải tháo gỡ vướng mắc về quy hoạch cũng như những quy định về pháp lý để tạo cơ sở triển khai thực hiện. Khi triển khai sẽ có định hướng cụ thể hơn, trước mắt sẽ có nhà cộng đồng trong phát triển mô hình du lịch này”.

Trong khi đó, xã biên giới Hùng Sơn, nơi tiếp giáp với nước bạn Lào, được ví như “Bảo tàng thiên nhiên sống” với hệ sinh thái vô cùng phong phú. Đó là đỉnh Quế, nơi lý tưởng để săn mây và ngắm nhìn đại ngàn Trường Sơn kỳ vĩ; đó là các khu rừng đặc dụng nơi lưu giữ những cây Pơ Mu cổ thụ quý hiếm; những cánh rừng hoa Đỗ Quyên bung nở rực rỡ theo mùa... Đặc biệt, nơi đây còn lưu giữ rất nhiều nét văn hóa đặc sắc của đồng bào Cơ Tu được gìn giữ nguyên vẹn, thể hiện qua mái Gươl truyền thống, phong tục, lễ hội cùng những làn điệu hát ru ngọt ngào hay những điệu múa tân tung za zá và cả những làng nghề truyền thống được tiếp nối qua nhiều thế hệ. Ông Ông Văn Kiêm, Phó Bí thư Đảng ủy xã Hùng Sơn cho biết: Chính sự giao thoa giữa thiên nhiên hùng vĩ và những nét văn hóa bản địa đặc sắc…đã tạo nên sức hút mạnh mẽ cho du lịch nơi vùng cao biên giới này: “Đối với xã Hùng Sơn có môi trường khí hậu thuận lợi trong phát triển du lịch sinh thái. Sắp tới BCH cũng sẽ định hướng phát triển du lịch cộng đồng, du lịch mạo hiểm. Hiện nay cũng có một số điểm đang khai thác tuy nhiên cũng chưa căn cơ. Đặc biệt là, Nhà nước thì không thể đầu tư được cho nên là sắp tới BTV cũng sẽ làm việc cụ thể, đặc biệt là làm việc với phường Hải Châu, đơn vị kết nghĩa với xã Hùng Sơn kiếm 1 số dn lên khảo sát đầu tư, nhất là đầu tư khai thác được du lịch làng Pơ Mu, đỉnh Đỗ Quyên rồi một số điểm du lịch như là đỉnh Quế, Lộc trời và tiếp tục khai thác một số điểm ở trên các xã cũ du lịch như ở Ch’nóc, ở biên giới và du lịch về với bản sắc của đồng bào DTTS nơi đây”.

Thành phố Đà Nẵng đang tập trung nguồn lực đầu tư phát triển du lịch miền núi, phấn đấu đến năm 2030, du lịch ở khu vực này sẽ thu hút từ 1,5 đến 2 triệu lượt khách mỗi năm. Qua đó, góp phần nâng tỷ trọng đóng góp của du lịch miền núi vào tổng thu nhập du lịch của toàn thành phố lên hơn 15%. Để thực hiện mục tiêu này, thành phố đang tập trung nguồn lực đầu tư hạ tầng kết nối, đặc biệt là các tuyến Tỉnh lộ, Quốc lộ 14G. Đồng thời, có phương án bảo vệ đang dạng sinh học cũng như bảo tồn, phát huy các bản sắc văn hóa truyền thống các dân tộc./.