Pr’loọng đong t’cooh A Râl Dươi, ắt coh cr’noon Tà Vạc, thị trấn Prao, chr’hoong Đông Giang vêy k’nặ 3 héc ta keo choh coh da ding k’coong. Tước hân noo xơợt gooh, pr’loọng đong đoo đh’rưah lâng đhanuôr coh cr’noon năc tal xraách bhơi xấc, a tâng a laanh, đớc pa răng xang n’năc năc óch. T’cooh A Râl Dươi xay moon, ha dang cơnh l’lăm ahay, bh’rợ óch bhơi xấc năc đhơ óch mắc cơnh, ngai kiêng óch xoọc ooy năc óch, năc coh pazêng c’moo đăn đâu, bêl k’nặ óch đhanuôr năc xay moon ooy chính quyền vel đong, ting n’năc ra văng zập pazêng râu pr’đươi zâl cha groong rooh crâng ting cơnh xa nay “4 đhị đêêc”:“Tr’nơơp, ađay bhrợ chr’păh oih doọ choom rọ bhưah k’dâng 6 mét têh ooy piing. Bêl óch, căh choom óch muy ađay năc k’dua bấc manuyh, đơơng âng pr’đươi t’pắt oih, pa bhlâng năc đác. Đoọng manuyh ắt đương lêy coh prang ha rêê đoọng đơơh loon t’pắt oih rọ ooy lơơng. Hân noo n’nâu buôn vêy đhí k’rơ, ha dang óch tơợ aral l’lăm năc oih buôn roóh k’rơ lâng choom rọ ooy crâng, tu cơnh đêêc năc ng’óch tơợ bh’đưn l’lăm, óch coh cr’chăl đơợ ra diu. Xang bêl ng’óch năc căh ơy đơơh choom dưr chô, năc ng’ắt đương lêy, ha dang dzợ cr’hơơng oih năc đơơh ng’t’pặt, g’đéch đhr’năng oih băr ooy crâng.”

Đhị chr’hoong da ding k’coong Phước Sơn, đhanuôr năc tơớp tal ha rêê, chướt hân noo ha roo tơợ c’xêê 3 tước lứch c’xêê 6. Cr’chăl n’nâu công năc cr’chăl bha lâng âng hân noo xơợt gooh, đhr’năng rooh crâng năc choom dưr vaih đhơ đhơ bêl. T’cooh Hồ Văn Khánh, Trưởng cr’noon 2, chr’val Phước Đức, chr’hoong Phước Sơn xay moon, prang cr’noon vêy 200 pr’loọng đong đhanuôr Giẻ Triêng, pr’ắt tr’mông bấc bhlâng năc đươi ooy bh’rợ tal ha rêê. Tu cơnh đêêc, năc tr’nơớp hân noo xơợt gooh, ađoo tước ooy pazêng pr’loọng đong đhanuôr, xay moon, p’too pa choom đhanuôr xơợng đươi ta nih đha nâng bh’rợ tal xraách bhơi xấc, óch ha rêê. T’cooh Hồ Văn Khánh công doọ ha vil p’too moon đhanuôr đươi bình phun zơ nươu đoọng k’độ đác, guy đơơng ooy ha rêê đoọng zâl cha groong oih bêl vaih rooh crâng:“Tước ooy hân noo tal ha rêê đhuốch năc azi đh’rưah lâng apêê Công an, kiểm lâm lướt xay moon đoọng đhanuôr bêl óch ha rêê năc xay moon ooy chính quyền bêl óch, đhăm ga măc âng ha rêê mơ ooy, xang n’năc óch năc vêy bấc manuyh ting lêy. Đhanuôr coh đâu, muy pr’loọng đong vêy nhà nước đoọng muy bình phun zơ nươu c’chêệt bh’rưy, azi công đươi bình n’nâu đoọng k’độ đác, đơơng ooy ha rêê, bêl diưr vaih rooh năc vêy đác đoọng đươi dua. Azi công pazum đh’rưah lâng kiểm lâm ta luôn lướt ch’mêệt lêy. Râu bhui har năc nâu cơy đhanuôr công n’năl ghít đợ xa nay n’năc lâng xay bhrợ liêm choom cơnh xa nay xay moon âng vel đong bêl óch ha rêê.”

T’cooh Đinh Mạnh Vĩnh, Chủ tịch UBND chr’val Phước Hoà, chr’hoong Phước Sơn xay moon, hân đhơ coh c’moo 2022, coh vel đong chr’val doọ vaih rooh crâng hân đoo lâng l’lăm đêêc, c’moo 2021 năc đhiệp dưr vaih muy g’luh rooh crâng lâng đợ ga măc năc căh ha mơ, hân đhơ cơnh đêếc chính quyền vel đong xay moon êêh râu doọ rooh ga măc năc choom lu lơ. Nắc tơợ tr’nơớp c’moo đâu, Đảng uỷ, UBND chr’val ơy vêy xa nay bh’rợ zư lêy crâng, zâl cha groong rooh crâng. Vel đong công ơy bhrợ t’vaih pazeng c’bhuh zâl cha groong, t’pặt rooh crâng coh pazêng bhươl cr’noon, chr’val. Apêê n’nâu ta luôn lướt ch’mêệt lêy, zâl cha groong rooh crâng. Hân đhơ cơnh đêếc, ting cơnh t’cooh Đinh Mạnh Vĩnh, xoọc đâu, bh’rợ đương ch’mêệt lêy manuyh, bâc bhlâng năc đợ manuyh tơợ xuôi tước ooy đâu óch c’roọt, bhrợ t’vaih đhr’năng rooh crâng năc k’đhap pa bhlâng:“Đhanuôr coh đâu vêy cr’noọ bh’rợ chăp đươi bêl óch ha rêê. Azi công đoọng manuyh ta luôn lướt lêy bêl đhanuôr óch. Hân đhơ cơnh đêêc, hân noo p’răng puyh buôn vêy đợ manuyh tơợ xuôi tước óch c’roọt, c’lâng crâng năc bấc tu cơnh đêêc k’đhap đoọng bơơn lêy. Bh’rợ xay moon p’too pa choom năc đhiệp lâng đhanuôr coh chr’val, ha dzợ lâng manuyh tơợ lơơng năc căh bơơn xay moon. Tu cơnh đêêc, nâu đoo công năc muy râu zr’năh k’đhap lâng chr’val coh bh’rợ k’đhơợng lêy, zư lêy crâng.”

Tỉnh Quảng Nam vêy k’nặ 768.500 héc ta crâng, coh đêêc, crâng g’mrâng lâh 463.000 héc ta. Zập c’moo, crâng coh vel đong tỉnh t’vaih đoọng 1.160 r’bhâu m3 n’loong ha bh’rợ đươi dua coh k’tiêc k’ruung lâng bhrợ têng đơơng pa câl ooy k’tiêc k’ruung n’lơơng; chr’năp âng bh’rợ lâm nghiệp, chế biến pr’đươi tơợ crâng lâng đơơng pa câl k’dâng 1.433 tỷ đồng, pay mơ 10,46% pazêng chr’năp âng bh’rợ pa bhrợ coh prang tỉnh, ting bhrợ t’vaih bh’rợ tr’nêng lâng zooi bấc pr’loọng đong choom t’bil lơi đharựt. Lâng râu chr’năp ga măc n’năc, bh’rợ zư lêy crâng, zâl cha groong rooh crâng năc vêy tỉnh Quảng Nam k’rang xay bhrợ k’rơ bhlâng. UBND tỉnh n’nâu ơy bhrợ t’nooi 121 chr’val, thị trấn âng 17 chr’hoong/ thành phố ắt coh zr’lụ bha lâng buôn vaih rooh crâng. Pazêng vel đong n’nâu vêy tác moon ting đhr’năng u vaih lâng đợ ga măc âng đhr’năng rooh lâh 408.600 héc ta crâng. Chi cục Kiểm lâm tỉnh Quảng Nam công ta đang moon pazêng Ban zư lêy crâng g’mrâng, phòng hộ t’bhlâng ch’mêệt lêy, đơơh loon t’pặt oih rooh crâng ting cơnh xa nay “4 đhị đêếc” (manuyh đhị đêếc, pr’đươi đhị đêếc, đương zooi đhị đêêc lâng p’too moon công đhị đêếc) lâng “5 ra văng” ooy manuyh, pr’đươi, bh’rợ đương zooi, p’too moon lâng xa nay coh bh’rợ zâl cha groong rooh crâng, t’pặt rooh crâng.

Râu la lua coh pazêng chr’hoong da ding k’coong tỉnh Quảng Nam, pazêng g’luh rooh crâng dưr vaih bấc bhlâng năc đhanuôr óch bhơi xấc, bhrợ rọ ooy crâng. Tu cơnh đêêc, pazêng vel đong ơy t’bhlâng xay moọn, ta đang moon đhanuôr xay bhrợ ta nih đha nâng pazêng xa nay ooy bh’rợ zư lêy crâng, zâl cha groong rooh crâng. T’cooh Lê Quang Trung, Chủ tịch UBND chr’hoong Phước Sơn, tỉnh Quảng Nam xay moon:“Chr’hoong ơy p’too moon rơợng griing pa bhlâng tơợ tr’nơớp c’moo, ta đang moon pazêng vel đong n’năl ghít đhr’năng coh pazêng bhươl cr’noon, chr’val, bêl đhanuôr hóch ha rêê choh keo năc vêy cán bộ đương lêy, zập đợ râu liêm crêê năc đoọng óch lâng bêl óch năc vêy manuyh đương lêy, g’đéch đhr’năng rooh ooy crâng keo âng apêê n’lơơng, căh cậ rọ ooy crâng. Râu bơr cậ năc t’bhlâng pazum đh’rưah lâng pazêng cơ quan vel đong đoọng bhrợ cơnh ooy nham mâng bh’rợ xay moon, công cơnh đoọng manuyh, t’pặt đơơh loon bêl vaih rooh crâng./.”

Quảng Nam thực hiện phương châm “4 tại chỗ” và “5 sẵn sàng”

để phòng chống cháy rừng

Hàng năm, vào mùa nắng nóng, trên địa bàn tỉnh Quảng Nam lại xảy ra tình trạng cháy rừng, trong đó, nhiều vụ gây hậu quả nghiêm trọng. Vì vậy, xác định rõ các vùng trọng điểm cháy rừng và thực hiện phương châm “4 tại chỗ”, “5 sẵn sàng” là những nhiệm vụ trọng tâm mà chính quyền và ngành chức năng tỉnh Quảng Nam triển khai nhằm thực hiện hiệu quả công tác phòng, chống cháy rừng.

Gia đình ông A Râl Dươi, ở thôn Tà Vạc, thị trấn Prao, huyện Đông Giang có gần 3 héc ta keo trồng ven đồi. Cứ đến đầu mùa khô, gia đình ông cùng bà con trong thôn lại phát dọn thực bì, phơi khô trên rẫy, sau đó tiến hành đốt. Ông A Râl Dươi cho biết, nếu như trước đây, việc đốt dọn thực bì cứ diễn ra tự nhiên, ai muốn đốt lúc nào thì đốt, thì những năm gần đây, trước khi đốt, bà con phải báo cáo với chính quyền địa phương, đồng thời chuẩn bị đầy đủ các điều kiện phòng cháy chữa cháy rừng theo phương châm “4 tại chỗ”:“Đầu tiên, mình phải làm đường băng cản lửa rộng từ 6 mét trở lên. Khi đốt, không được làm một mình mà phải huy động nhiều người, đem theo dụng cụ chữa cháy, đặc biệt là nước. Bố trí lực lượng chữa cháy quanh rẫy để theo dõi và kịp thời dập tắt lửa nếu cháy lan. Mùa này thường có gió mạnh, nếu đốt từ dưới rẫy lên thì lửa thường cháy rất mạnh và có thể cháy lan sang rừng, cho nên bà con thường đốt từ đỉnh rẫy trước, đốt vào buổi sáng sớm. Sau khi đốt xong không được về ngay, mà phải ở lại theo dõi để nếu còn than thì phải đập tắt ngay tránh tình trạng than lửa bay vào rừng.”

Tại huyện miền núi Phước Sơn, bà con thường bắt đầu phát nương, làm vụ lúa rẫy từ tháng 3 và kéo dài đến hết tháng 6. Đây cũng là những tháng cao điểm của mùa khô, nguy cơ cháy rừng có thể xảy ra bất cứ lúc nào. Ông Hồ Văn Khánh, Trưởng thôn 2, xã Phước Đức, huyện Phước Sơn cho biết, toàn thôn hiện có 200 hộ đồng bào Giẻ Triêng, cuộc sống chủ yếu dựa vào nương rẫy. Vì vậy, cứ đầu mùa khô, ông lại đến từng hộ gia đình, tuyên truyền, vận động bà con tuân thủ nghiêm ngặt quy định khi phát dọn, đốt nương làm rẫy. Ông Hồ Văn Khánh cũng không quên nhắc nhở bà con tận dụng bình phun thuốc trừ sâu để đựng nước, gùi theo lên rẫy đề phòng trường hợp xảy ra cháy:“Vào vụ phát nương làm rẫy thì chúng tôi phối hợp với lực lượng Công an, kiểm lâm đi tuyên truyền để bà con khi đốt rẫy thì phải báo với chính quyền địa phương giờ đốt, diện tích rẫy bao nhiêu, rồi khi đốt phải tổ chức đi nhiều người. Bà con ở đây, mỗi hộ được nhà nước cấp một bình phun thuốc trừ sâu, chúng tôi cũng tận dụng bình đó để đựng nước, đem theo lên rẫy, khi xảy ra cháy thì có nước để ứng cứu. Chúng tôi cũng phối hợp với kiểm lâm thường xuyên đi tuần tra, kiểm soát. Điều đáng mừng là bây giờ bà con cũng đã ý thức được những vấn đề đó và thực hiện rất tốt quy định của địa phương khi đốt nương làm rẫy.”

Ông Đinh Mạnh Vĩnh, chủ tịch UBND xã Phước Hòa, huyện Phước Sơn cho biết, mặc dù trong năm 2022, trên địa bàn xã không xảy ra vụ cháy rừng nào và trước đó, năm 2021 chỉ xảy ra một vụ cháy rừng với diện tích rất nhỏ nhưng chính quyền địa phương xác định không vì thế mà chủ quan, lơ là. Ngay từ đầu năm nay, Đảng ủy, UBND xã đã ban hành kế hoạch về công tác quản lý bảo vệ rừng, phòng chống cháy rừng. Địa phương cũng đã thành lập các tổ phòng cháy, chữa cháy rừng tại các thôn, xã. Lực lượng này thường xuyên tuần tra, kiểm soát, phòng chống cháy rừng. Tuy nhiên, theo ông Đinh Mạnh Vĩnh, hiện nay, việc kiểm soát người dân, chủ yếu là người từ đồng bằng lên đốt ong, gây nguy cơ cháy rừng là khó khăn nhất:“Bà con ở đây hiện nay rất có ý thức khi đốt nương làm rẫy. Chúng tôi cũng cử lực lượng thường xuyên theo dõi khi bà con tiến hành đốt. Tuy nhiên, mùa nắng nóng này thường có những người chủ yếu từ đồng bằng lên đi đốt ong, đường rừng thì nhiều nên rất khó kiểm soát. Việc tuyên truyền chỉ đối với người dân trong xã còn người ngoài địa phương thì không thực hiện được vì vậy, đây cũng là một khó khăn rất lớn đối với xã trong việc quản lý, bảo vệ rừng.”

Tỉnh Quảng Nam hiện có gần 768.500 héc ta rừng, trong đó, rừng tự nhiên hơn 463.000 héc ta. Hàng năm, rừng trên địa bàn tỉnh cung cấp gần 1.160.000 m3 gỗ cho tiêu dùng trong nước và chế biến phục vụ xuất khẩu; giá trị sản xuất lâm nghiệp, chế biến lâm sản và xuất khẩu khoảng 1.433 tỷ đồng, chiếm 10,46% tổng giá trị sản xuất toàn tỉnh, góp phần tạo việc làm và giúp nhiều hộ gia đình thoát nghèo. Với những giá trị to lớn đó, công tác quản lý bảo vệ rừng, phòng cháy chữa cháy rừng được tỉnh Quảng Nam đặc biệt quan tâm. UBND tỉnh này đã ban hành danh mục 121 xã, thị trấn thuộc 17 huyện/thành phố nằm trong vùng trọng điểm dễ xảy ra cháy rừng. Những địa phương này được chia theo mức độ xung yếu với diện tích trọng điểm cháy hơn 408.600 héc ta rừng. Chi cục Kiểm lâm tỉnh Quảng Nam cũng yêu cầu các Ban Quản lý rừng đặc dụng, phòng hộ tăng cường tuần tra, kiểm tra, kịp thời xử lý các tình huống cháy theo phương châm “4 tại chỗ” (lực lượng tại chỗ, phương tiện tại chỗ, hậu cần tại chỗ và chỉ huy tại chỗ) và “5 sẵn sàng” về lực lượng, phương tiện, hậu cần, chỉ huy và thông tin trong công tác phòng cháy, chữa cháy rừng. Thực tế tại các huyện miền núi tỉnh Quảng Nam, các vụ cháy rừng xảy ra chủ yếu do người dân đốt dọn thực bì gây cháy lan sang rừng. Vì vậy, các địa phương đã tăng cường công tác tuyên truyền, vận động bà con thực hiện nghiêm túc các quy định về bảo vệ rừng, phòng chống cháy rừng. Ông Lê Quang Trung, Chủ tịch UBND huyện Phước Sơn, tỉnh Quảng Nam cho biết:“Huyện đã chỉ đạo quyết liệt ngay từ đầu năm, yêu cầu các địa phương nắm chắc tình hình ở cơ sở, khi đồng bào đốt rẫy để trồng keo thì phải có cán bộ giám sát, đủ điều kiện mới cho đốt và khi đốt phải có người trực, tránh cháy sang rẫy keo của người khác hoặc cháy lan sang rừng. Thứ 2 là tăng cường sự phối hợp giữa các cơ quan trong đó có Hạt Kiểm lâm, Ban Quản lý rừng phòng hộ và cấp ủy, chính quyền địa phương để làm sao bảo đảm công tác thông tin cũng như tổ chức lực lượng, dập tắt nhanh các đám cháy khi xảy ra cháy rừng./.”