Đh’rưah lâng bh’rợ bhrợ pa liêm xang quy hoạch, t’đang t’pâh zên dhị zâp tơợ lâng xay bhrợ apêê bh’rợ cr’noọ cr’niêng k’tiêc k’ruung, vêêl đong xooc ting bhr’dzang bhrợ pa dưr c’bhuh chợ hiện đại, p’têêt bhrợ t’vaih lâng câl đươi, zooi đha nuôr da ding ca coong ha dưr dal râu pa chô bh’nơơn, bhrợ bhr’lâ pr’ăt tr’mông.

Xang 3 chu bhrợ têng, Chợ phiên đhị chr’val da ding ca coong Tu Mơ Rông , tỉnh Quảng Ngãi (l’lăm ahay năc âng chr’hoong Tu Mơ Rông, tỉnh Kon Tum) căh muy năc đhị tr’câl tr’bhlêy năc dzợ dưr vaih đhị tr’lum tr’lêy âng đha nuôr Xơ Đăng coh zr’lụ da ding ca coong, chroi đoọng tr’xăl đhr’niêng bh’rợ cơnh ty ahay pa chăp tươc bh’rợ bhrợ ha rêê đhuôch liêm crêê lâng c’rơ ma nưih. Chợ phiên bơơn bhrợ têng ta luôn zâp c’xêê muy chu, t’đang t’pâh ting t’ngay ting bâc ma nưih ting pâh.

Amoó Y Khương (35 c’moo), coh vêêl Ngọc Leng, chr’val Tư Mơ Rông đoọng năl, chợ phiên bơơn bhrợ đhị chợ trung tâm chr’val. Đha nuôr đơơng pa câl zâp râu bh’nơơn bh’rợ cơnh a băng, troọng, prí, abhoo, clang, tơơm z’nươu crâng. Phiên chợ tr’nơơp, đha nuôr dzợ căh lâh chit pa câl, năc đhêêng dâng bơr pêê pr’loọng ting pâh tu k’pân đơơng bh’nơơn ha rêê xiêr pa câl căh ngai tộ câl. N’đhang xang phiên chợ tr’nơơp, apêê đoo âi chô truih lâng đha nuôr ma xơợng bh’rợ tr’câl đhị chợ. Tơợ đêêc, apêê g’luh t’tun, đha nuôr âi ma lươt chợ ting bâc a năm.

L’lăm ta bhrợ phiên chợ muy t’ngay, đha nuôr lươt bơơn pay bhơi r’veh liêm t’mêê, chọ, puôl ting pr’nuôl, vêy zên pa câl tơợ 10 r’bhâu tươc 20 r’bhâu đồng. Ha dang pr’loọng ngai căh lươt choom lươt, ma nưih bhrợ trưởng c’bhuh vêy đơơng bh’nơơn lươt pa câl đoọng. Xang 3 g’luh bhrợ têng, Chợ phiên Tu Mơ Rông la lua dưr vaih đhị bhrợ liêm choom, bhrợ t’vaih đhị pa câl văn minh, zooi đha nuôr Xơ Đăng tr’xăl cơnh pr’chăp bhrợ têng. Amoó Y Khương đoọng năl, đoọng zooi apêê pr’loọng căh lâh vêy bâc bh’nơơn, vêêl Ngọc Leng năc âi k’rong pa zum ting 5 c’bhuh:“Phiên chợ g’luh tr’nơơp đha nuôr pa bhlâng ca chit, k’pân đơơng âng ooy chợ căh ngai tộ câl. Năc đhêêng vêy ch’păt, t’poọl cha năc a năm lươt. Tươc bêl đêêc năc muy pr’loọng bơơn pa câl 300.000 đồng, chô xay truih lâng apêê n’lơơng. G’luh bơr, g’luh 3 năc âi rup đha nuôr ting pâh, chr’val năc dzợ zooi đoọng đh’rơơng x’rang đoọng ra pă bh’nơơn, đha nuôr yêm loom bhlâng”.

Chợ trung tâm chr’val Tu Mơ Rông bơơn pa luih t’ngay 20/8/2025 đhị đhăm bhưah k’noọ 1 hécta, pa zêng đong vêy chr’pợ bạt 500 mét vuông, 6 ki-ôt lâng apêê bh’rợ la lay n’lơơng, pa zêng zên bhrợ pa dưr lâh 4 tỷ đồng âng UBND chr’hoong Tu Mơ Rông, tỉnh Kon Tum (ty) k’rong bhrợ. P’têêt pa dưr đươi bh’rợ n’nâu, chính quyền chr’val Tu Mơ Rông âi xay bhrợ pr’đhang bh’rợ “phiên chợ đoọng k’gooh lâng căh vêy đoọng k’gooh”, bhrợ t’vaih pr’đơợ đoọng đha nuôr tr’câl tr’bhlêy, đh’rưah lâng n’năc pa dưr bh’nơơn bh’rợ liêm choom âng chợ trung tâm.

T’cooh Dương Đăng Khoa, Phó Chủ tịch UBND chr’val Tu Mơ Rông đoọng năl, xang 3 chu bhrợ têng moot c’xêê 8, 9 lâng 10/2025, phiên chợ pa bhrợ ting t’ngay ting liêm bâc, đợ bh’nơơn pr’đươi âng đha nuôr đơơng pa câl dưr bâc lâh mơ. Đh’rưah lâng n’năc, bh’rợ k’đhơợng bhrợ chợ ty a hay, chr’val Tu Mơ Rông dzợ bhrợ k’rơ chuyển đổi số coh câl đươi bh’nơơn bh’rợ. Vêêl đong pa choom đoọng ha đha nuôr ng’cơnh livestream pa câl hàng, đh’rưah lâng bhrợ t’vaih apêê tổ zooi đoọng câl bhlêy đhị mạng. đươi pa câl hàng trực tuyến đhị Zalo, Facebook, bâc bh’nơơn pr’đươi, z’nươu tr’hâu âng vêêl đong bơơn pa câl liêm choom lâh lâng chr’năp công dal lâh.

Ting t’cooh Dương Đăng Khoa, râu chr’năp la lay âng pr’đhang bh’rợ “phiên chợ đoọng k’gooh lâng căh vêy đoọng k’gooh” năc n’jưah đơơng chr’năp xã hội, n’jưah bhrợ t’vaih pr’đơợ bhrợ cha. “Đoọng k’gooh” năc apêê bh’nơơn pr’đươi ch’na cha, xa nâp âng chr’val k’rong đơp pay tơợ apêê n’lơơng zooi đoọng, đoọng k’gooh ha dha nuôr. Ha dợ “căh đoọng k’gooh” năc bh’nơơn bh’rợ âng dha nuôr  bơơn cán bộ, doanh nghiệp lâng hợp tác xã pay câl đoọng pa dưr bh’rợ bhrợ têng. Apêê phiên chợ bhrợ têng ta luôn moot t’ngay 20 zâp c’xêê, p’têêt pa dưr đợ bh’rợ za zum cơnh Tết Trung thu, T’ngay hơnh deh Pân đil Việt Nam 20/10 căh câ k’noọ tươc năc T’ngay Nhà giáo Việt Nam 20/11. T’cooh Dương Đăng Khoa, Phó Chủ tịch UBND chr’val Tu Mơ Rông đoọng năl, cr’chăl tươc, chr’val Tu Mơ Rông k’dâng ha dưr g’luh bhrợ phiên chợ tơợ zâp c’xêê muy chu dzooc bơr chu, pa chăp tươc bhrợ têng zâp tuần năc đoọng bhrợ pa looih bh’rợ tr’câl tr’bhlêy, zooi đha nuôr da ding ca coong z’lâh đha rưt nhâm mâng. “Tr’xăl pr’chăp bh’rợ looih, c’năl âng đha nuôr căh vêy u buôn, tu cơnh đêêc azi bhrợ tr’xin, k’đươi cán bộ k’đhơợng bhrợ coh vêêl xay truih p’too pa choom đha nuôr đơơng âng bh’nơơn bh’rợ tươc chợ pa câl. Bh’nơơn “đoọng k’gooh” năc vêy pa xiêr r’dợ, ha dợ bh’nơơn bh’rợ “căh đoọng k’gooh” năc vêy bhrợ t’bâc r’dợ”.

Cr’chăl ha nua, apêê vêêl đong âng tỉnh Quảng Ngãi âi k’rong bhrợ bâc chợ coh da ding ca coong, n’đhơ cơnh đêêc bâc chợ âi lâh hư zơch, căh âi loon bhrợ bhr’lâ pa liêm. Chợ Di Lăng (l’lăm ahay năc âng thị trấn Di Lăng, chr’hoong Sơn Hà ty) bơơn k’rong bhrợ cr’chăl 1 c’moo 2009, cr’chăl 2 c’moo 2013 lâng zên âng nhà nươc. Xang bêl bhrợ xang, chr’hoong Sơn Hà ty k’đươi ooy Phòng Kinh tế - Hạ tầng k’đhơợng lêy, xang n’năc pa đơp đoọng cớ ooy UBND thị trấn Di Lăng k’đhơợng lêy. T’cooh Bùi Văn Ba, Phó CHủ tịch UBND chr’val Sơn Hà, tỉnh Quảng Ngãi đoọng năl, hạ tầng chợ Di Lăng xooc zêng ma hư zơch.“Bh’rợ k’rong hạ tầng chợ năc cr’noọ xa nay pa bhlâng chr’năp. Đhị ch’mêêt lêy, hạ tầng chợ Di Lăng âi lâh zêng hư zơch. Coh bêl đêêc, pr’đơợ âng vêêl đong lum bâc zr’năh k’đhap. Pa bhlâng rơơm kiêng apêê sở, ngành k’rang tươc, ting pâh xay moon lâng UBND tỉnh Quảng Ngãi zooi đoọng zên đoọng vêêl đong vêy pr’đơợ bhrợ bhr’lâ pa liêm apêê chợ, k’đhơợng liêm đhị tr’câl tr’bhlêy têêm ngăn ha đha nuôr”.

Tỉnh Quảng Ngãi xooc vêy 181 chợ, 3 trung tâm tr’câl tr’bhlêy hạng 3, 12 siêu thị lâng 39 cửa hàng la lêêh. Coh zr’lụ da ding ca coong lâng k’noong k’tiêc, bình quân zâp chr’val vêy 2 chợ, bâc năc chợ hạng 2 lâng hạng 3 âng UBND chr’val k’đhơợng lêy. Coh cr’chăl 2021-2025, tỉnh Quảng Ngãi âi k’rang k’rong bhrợ pa dưr hạ tầng tr’câl tr’bhlêy lâng bâc pr’đơợ zên la lay tơợ, pa zêng zên âng tỉnh, bh’rợ xa nay cr’noọ cr’niêng k’tiêc k’rung bhrợ pa dưr vêêl bhươl t’mêê; bh’rợ xa nay pa dưr zr’lụ đha nuôr acoon coh lâng  zên chroi đoọng tơợ doanh nghiệp. Tơợ apêê pr’đơợ zên n’nâu, tỉnh Quảng Ngãi âi choh t’mêê, bhrợ bhr’lâ pa liêm 21 chợ, chroi đoọng bhrợ pa liêm xang hạ tầng tr’câl tr’bhlêy zr’lụ da ding ca coong, k’noong k’tiêc.

Bh’rợ bhrợ pa liêm xang hạ tầng  chợ  bhrợ t’vaih pr’đơợ liêm buôn ha bh’rợ pa câl bh’nơơn OCOP âng apêê vêêl đong da ding ca coong. Bâc bh’nơơn bh’rợ la lay âng vêêl đong, pa bhlâng năc z’nươu tr’hâu âng đha nuôr acoon coh âi bơơn pa câl đhị apêê chợ lâng trung tâm tr’câl tr’bhlêy, chroi đoọng bhrợ pa dưr bh’rợ bhrợ cha, yêm têêm pr’ăt tr’mông âng đha nuôr. Cr’chăl ha nua, đhị bh’rợ k’tá pa dưr tr’câl tr’bhlêy, Sở Công Thương tỉnh Quảng Ngãi pa zum lâng tổ chức apêê bh’rợ xay pa căh, p’têêt pa zum câl bh;êy bh’nơơn da ding ca coong, zr’lụ ch’ngai bha dăh tươc apêê tỉnh pr’zơc. T’cooh Võ Quốc Hùng, Phó Giám đốc Sở Công Thương tỉnh Quảng Ngãi moon ghit, nâu đoo năc  pr’đơợ bh’nơơn bh’rợ âng đha nuôr bơơn tươc ch’ngai bhưah lâh, zooi bh’rợ tr’câl tr’bhlêy bh’nơơn pr’đươi đhị apêê chợ dưr vaih k’rơ lâng liêm choom lâh. “Sở Công Thương tỉnh Quảng Ngãi cơnh lâng chức năng k’đhơợng lêy nhà nước ooy hạ tầng tr’câl tr’bhlêy lâng hạ tầng chợ công âi pa zum lâng apêê ngành, vêêl đong bhrợ bh’rợ quy hoạch, đơơng âng c’lâng pa dưr c’bhuh tr’câl tr’bhlêy za zum, k’rong pa zum ooy Quy hoạch tỉnh Quảng Ngãi tươc c’moo 2030, chr’năp tươc 2050 âi bơơn Thủ tướng Chính phủ ơơi đoọng. Nâu đoo năc pr’đơợ pháp lý chr’năp đoọng t’đang t’pâh k’rong bhrợ lâng bâc pr’đơợ, chroi đoọng bhrợ liêm xang hạ tầng chợ”./.

QUẢNG NGÃI CHÚ TRỌNG ĐẦU TƯ HẠ TẦNG CHỢ VÙNG NÚI

Đầu tư hạ tầng chợ vùng núi là bước đi trọng tâm trong chiến lược phát triển thương mại miền núi của tỉnh Quảng Ngãi. Cùng với việc hoàn thiện quy hoạch, thu hút vốn xã hội hóa và triển khai các chương trình mục tiêu quốc gia, địa phương đang từng bước hình thành mạng lưới chợ hiện đại, gắn kết sản xuất với tiêu thụ, giúp người dân miền núi nâng cao thu nhập, cải thiện đời sống.

Sau 3 lần tổ chức, Chợ phiên tại xã miền núi Tu Mơ Rông, tỉnh Quảng Ngãi (trước đây thuộc huyện Tu Mơ Rông, tỉnh Kon Tum) không chỉ là nơi giao thương mà còn trở thành nơi gặp gỡ của đồng bào Xơ Đăng ở vùng núi cao, góp phần thay đổi tập quán sản xuất hướng đến mô hình nông nghiệp sạch. Chợ phiên được tổ chức định kỳ mỗi tháng một lần, thu hút ngày càng đông người dân tham gia.

Chị Y Khương (35 tuổi), ở thôn Ngọc Leng, xã Tu Mơ Rông cho biết, chợ phiên được tổ chức tại chợ trung tâm xã. Bà con mang bán các loại nông sản thu hái trên rừng như măng, cà, chuối, bắp, khoai, ngô, ngũ vị tử. Phiên chợ đầu tiên, bà con còn e ngại, chỉ có khoảng vài hộ tham gia vì sợ mang nông sản xuống bán không ai mua. Nhưng sau phiên chợ lần đầu, họ đã về kể lại cho các hộ khác nghe về chuyện mua bán tại chợ. Từ đó, những lần sau bà con đi chợ ngày càng đông.

Trước phiên chợ một ngày, bà con hái rau củ giữ độ tươi, bó thành từng bó, có giá bán từ 10 ngàn đến 20 ngàn đồng. Nếu hộ nào không đi được, nhóm trưởng sẽ mang hàng ra bán giúp. Sau 3 kỳ tổ chức, Chợ phiên Tu Mơ Rông thực sự trở thành mô hình điểm, tạo không gian buôn bán văn minh, giúp đồng bào Xơ Đăng thay đổi tư duy sản xuất. Chị Y Khương cho biết, để hỗ trợ các hộ có ít nông sản, thôn Ngọc Leng tổ chức gom hàng theo 5 nhóm. “Phiên chợ lần 1 bà con rất là ngại, đem xuống sợ không ai mua. Chỉ có sáu, bảy hộ đi thôi. Tới bữa đó thì một hộ bán được 300.000 đồng, về tuyên truyền cho các hộ khác. Lần 2, lần 3 đông hơn, xã lại hỗ trợ thêm cái kệ nữa để bỏ hàng, bà con rất vui.”

Chợ trung tâm xã Tu Mơ Rông được khánh thành ngày 20/8/2025 trên diện tích gần 1 héc ta, gồm khu nhà lồng 500 m², 6 ki-ốt và các hạng mục phụ trợ, tổng kinh phí xây dựng hơn 4 tỷ đồng do UBND huyện Tu Mơ Rông, tỉnh Kon Tum (cũ) đầu tư. Kế thừa công trình này, chính quyền xã Tu Mơ Rông đã triển khai mô hình “Phiên chợ 0 đồng và có đồng”, tạo điều kiện để người dân buôn bán, trao đổi hàng hóa, đồng thời phát huy hiệu quả công năng của chợ trung tâm.

Ông Dương Đăng Khoa, Phó Chủ tịch UBND xã Tu Mơ Rông cho biết, sau 3 lần tổ chức vào tháng 8, 9 và 10/2025, phiên chợ hoạt động ngày càng phong phú, lượng hàng hóa người dân mang ra trao đổi tăng mạnh. Cùng với việc duy trì chợ truyền thống, xã Tu Mơ Rông còn đẩy mạnh chuyển đổi số trong tiêu thụ nông sản. Địa phương hướng dẫn bà con cách livestream bán hàng, đồng thời thành lập các tổ hỗ trợ kinh doanh qua mạng. Nhờ bán hàng trực tuyến qua Zalo, Facebook, nhiều mặt hàng nông sản, dược liệu của địa phương tiêu thụ thuận lợi, bán được giá cao hơn.

Theo ông Dương Đăng Khoa, điểm đặc biệt của mô hình “Phiên chợ 0 đồng và có đồng” là vừa mang ý nghĩa xã hội, vừa tạo động lực kinh tế. “0 đồng” là các mặt hàng nhu yếu phẩm, quần áo do xã huy động từ nguồn xã hội hóa tặng miễn phí cho người dân. Còn “có đồng” là nông sản, dược liệu của bà con được cán bộ, doanh nghiệp và hợp tác xã mua lại để kích thích sản xuất. Các phiên chợ tổ chức định kỳ vào ngày 20 hằng tháng, gắn với những sự kiện cộng đồng như Tết Trung thu, Ngày Phụ nữ Việt Nam 20/10 hay sắp tới là Ngày Nhà giáo Việt Nam 20/11. Ông Dương Đăng Khoa, Phó Chủ tịch UBND xã Tu Mơ Rông cho biết, thời gian tới, xã Tu Mơ Rông dự kiến nâng tần suất phiên chợ từ mỗi tháng một lần lên hai lần, tiến tới hoạt động hằng tuần nhằm hình thành thói quen giao thương thường xuyên, giúp người dân vùng cao thoát nghèo bền vững. “Thay đổi tập quán, thói quen, nhận thức của bà con không dễ, nên chúng tôi làm từng bước, giao cán bộ phụ trách thôn tuyên truyền, hỗ trợ bà con mang sản phẩm ra chợ bán. Sản phẩm ‘0 đồng’ sẽ giảm dần, còn nông sản và dược liệu ‘có đồng’ sẽ tăng lên.”

Thời gian qua, các địa phương của tỉnh Quảng Ngãi đã đầu tư nhiều công trình chợ ở miền núi, song nhiều chợ xuống cấp, chưa sửa chữa kịp thời. Chợ Di Lăng (trước đây thuộc thị trấn Di Lăng, huyện Sơn Hà cũ) được đầu tư giai đoạn 1 năm 2009, giai đoạn 2 năm 2013 bằng nguồn ngân sách nhà nước. Sau khi hoàn thành, huyện Sơn Hà cũ giao Phòng Kinh tế - Hạ tầng quản lý, sau đó bàn giao lại cho UBND thị trấn Di Lăng quản lý. Ông Bùi Văn Ba, Phó Chủ tịch UBND xã Sơn Hà, tỉnh Quảng Ngãi cho biết, hạ tầng Chợ Di Lăng đang xuống cấp nghiêm trọng. “Việc đầu tư hạ tầng chợ là nhu cầu rất cần thiết. Qua khảo sát, hạ tầng chợ Di Lăng đã xuống cấp nghiêm trọng. Giai đoạn 1 đã hết khấu hao, còn giai đoạn 2 thì giá trị tài sản còn lại rất thấp. Trong khi đó, nguồn lực của địa phương gặp nhiều khó khăn. Rất mong các sở, ngành quan tâm, tham mưu UBND tỉnh Quảng Ngãi hỗ trợ kinh phí để địa phương có điều kiện nâng cấp, sửa chữa công trình chợ, bảo đảm nơi buôn bán ổn định cho bà con”.

Tỉnh Quảng Ngãi hiện có 181 chợ, 3 trung tâm thương mại hạng 3, 12 siêu thị và 39 cửa hàng tiện lợi. Ở khu vực miền núi và biên giới, bình quân mỗi xã có 2 chợ, chủ yếu là chợ hạng 2 và hạng 3 do UBND xã quản lý. Trong giai đoạn 2021–2025, tỉnh Quảng Ngãi đã quan tâm đầu tư phát triển hạ tầng thương mại bằng nhiều nguồn vốn khác nhau, gồm ngân sách tỉnh, Chương trình Mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới; Chương trình phát triển vùng đồng bào dân tộc thiểu số và vốn xã hội hóa từ doanh nghiệp. Từ các nguồn này, tỉnh Quảng Ngãi đã xây mới, cải tạo, nâng cấp 21 chợ, góp phần hoàn thiện hạ tầng thương mại vùng miền núi, biên giới.

Việc hoàn thiện hạ tầng chợ tạo điều kiện thuận lợi cho tiêu thụ sản phẩm OCOP của các địa phương miền núi. Nhiều sản phẩm đặc trưng, nhất là dược liệu của đồng bào dân tộc thiểu số đã được tiêu thụ tại các chợ và trung tâm thương mại, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế nông thôn, ổn định đời sống người dân. Thời gian qua, thông qua chương trình xúc tiến thương mại, Sở Công Thương tỉnh Quảng Ngãi phối hợp tổ chức các hoạt động quảng bá, kết nối tiêu thụ sản phẩm vùng miền núi, vùng sâu, vùng xa đến các tỉnh bạn. Ông Võ Quốc Hùng, Phó Giám đốc Sở Công Thương tỉnh Quảng Ngãi khẳng định, đây là cơ hội để sản phẩm của bà con vươn ra thị trường rộng hơn, giúp hoạt động giao thương hàng hóa tại các chợ trở nên sôi động và hiệu quả. “Sở Công Thương tỉnh Quảng Ngãi với chức năng quản lý nhà nước về hạ tầng thương mại và hạ tầng chợ cũng đã phối hợp các ngành, địa phương làm công tác quy hoạch, đưa vào phương án phát triển hệ thống thương mại chung, tích hợp vào Quy hoạch tỉnh Quảng Ngãi đến năm 2030, tầm nhìn 2050 đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt. Đây là cơ sở pháp lý quan trọng để kêu gọi đầu tư bằng nhiều nguồn lực, góp phần hoàn chỉnh hạ tầng chợ”./.