C’xêê 12/1966, Trung đoàn 22 âng Sư đoàn 3 Sao Vàng, Quân khu V đh’rưah lâng quân đhanuôr chr’hoong Hoài Ân, tỉnh Bình Định bhrơ bh’rợ tước zâl zr’lụ arọp ắt coh Xuân Sơn, chr’val Ân Hữu, chr’hoong Hoài Ân. G’luh zâl n’nâu, bộ đội lâng đhanuôr ơy lêệng c’chêệt k’ha riêng cha năc arọp, hân đhơ cơnh đêêc năc bấc cán bộ, chiến sĩ âng hêê lâh chêệt bil lâng ắt coh cr’loọng k’tiếc. C’moo 2022, chính quyền tỉnh Bình Định ơy bơơn lêy boọng tập đớc bấc manuyh lâng ơy choom k’rong k’dâng 60 liệt sĩ. Tơợ pazêng xa nay âng pazêng apêê Cựu chiến binh Mỹ, xoọc đâu da ding Xuân Sơn năc dzợ muy boọng tập đớc bấc manuyh dzợ, tu cơnh đêêc Bộ Chỉ huy Quân sự tỉnh Bình Định xoọc t’bhlâng chêếc lêy, k’rong chô đơơng.

K’nặ m’pâng c’xêê ahay, k’zệt cán bộ, chiến sĩ Bộ Chỉ huy Quân sự tỉnh Bình Định đh’rưah lâng apêê dân quân lâng đhanuôr 2 chr’val Ân Hữu, Ân Nghĩa, chr’hoong Hoài Ân, tỉnh Bình Định đh’rưah bắt hương t’bhlâng bhrợ bh’rợ chêêc lêy boọng tập đớc zazum bấc manuyh cr’chăl 2 đhị da ding Xuân Sơn, chr’val Ân Hữu.

T’cooh Võ Thành Xuân (62 c’moo) ắt coh cr’noon Phú Văn 1, chr’val Ân Hữu, chr’hoong Hoài Ân ơy tước ooy zr’lụ vêy ta moon năc zr’lụ boọng tập bấc manuyh g’luh 2 đhị da ding Xuân Sơn coh g’luh zâl arọp abhuy coh ha dum 26/12/1966 đoọng đơơh loon zooi apêê lướt chêếc lêy. T’cooh Xuân xay moon, zr’lụ crâng chêêc lêy năc coh zr’lụ choh crâng âng đhanuôr. Bêl bơơn xơợng xa nay vêy manuyh chêêc lêy đhanuôr năc đơơh mr’cơnh cr’noọ xa nay lâng rơơm kiêng đơơh bơơn lêy apêê liệt sĩ ắt coh cr’loọng k’tiếc đhị da ding Xuân Sơn coh 57 c’moo ahay: “Tơợ t’ngay bộ đội chô chêếc lêy n’hang apêê liệt sĩ dêy moon xiêr, n’hau ađay n’năl năc ađay xay moon râu đêếc. Nâu cơy đhi noo coh đâu kiêng đươi cuốc, xeng căh cậ pazêng pr’đươi n’lơơng đhanuôr zêng zooi đoọng. Óch hương c’coh plêệng, c’coh phật lâng Gò Mít, da ding Xuân Sơn zooi đhị noo chêếc lêy đơơh pazêng n’hang đoọng chô k’rong đớc, đhị đhêy ắt, đoọng crêê cơnh cr’noọ cr’niêng, zêng đhanuôr lâng Nhà nước đh’rưah rơơm kiêng.”

Tơợ kinh nghiệm la lua coh bh’rợ chêêc lêy ping xal liệt sĩ, đhị zr’lụ boọng tập zazum năc vêy đợ pr’đươi cơnh chr’cắp xa nấp lâng pazêng pr’đươi lâng nam păn năc vêy ta chêếc lêy l’lăm. Apêê lướt chêêc lêy năc đươi may chêếc lêy l’lăm, clặ đớc cr’lặ đhị zr’lụ vaih xa nul xang n’năc đươi máy chêếc lêy coh đhậu lâng chêếc tước mơ ooy clặ đhị zr’lụ vaih xa nul.

Xang bêl apêê công binh xay bhrợ liêm xang bh’rợ chêếc lêy lâng máy chêêc lêy, apêê chức năng đươi xe pếch k’tiếc năc pếch tơợ t’piing aral da ding, pếch bhrợ tước mơ ooy năc ghít liêm tước đêếc xang n’năc tơơi ooy zr’lụ lơơng. Thiếu tá Võ Văn Trọng, Chính trị viên Đại đội công binh Bộ Chỉ huy Quân sự tỉnh Bình Định xay moon: “Nắc lêy xơợng ghít xa nul âng máy bêl chêêc lêy, ha dang k’noọ vêy cơnh vêy năc đơơh ng’xay ooy apêê anoo tước, ch’mêệt lêy vơr vai ting bhr’dang. Ng’pếch năc ng’pếch lâng têy. Pr’đươi năc đợ cuốc xẻng. Bhrợ bh’rợ n’nâu năc chêec lêy đợ pr’đươi k’tứi, tu cơnh đêêc bêl pếch năc tr’xin pa bhlâng. Z’lâh pazêng râu zr’năh k’đhap, đhr’năng âng plêệng k’tiếc, t’bhlâng bhrợ têng cơnh ooy đơơh chô đơơng apêê anoo, apêê adêy, apêê ava chô ooy pr’loọng đong.”

Cr’chăl 2 âng bh’rợ chêếc lêy n’hang liệt sĩ coh da ding Xuân Sơn, chr’val Ân Hữu, chr’hoong Hoài Ân năc vêy Bộ Chỉ huy Quân sự tỉnh Bình Định bhrợ tơợ t’ngay 10/7. Zr’lụ chêêc lêy n’nâu lâng đợ ga măc k’dâng 2 héc ta n’đăh Đông Bắc da ding Xuân Sơn năc apêê Cựu chiến binh Mỹ xay moon.

Zr’lụ chêêc lêy ta luôn vaih boo coh ha bu bhrợ k’tiếc vaih abhị. K’tiếc coh muy bơr zr’lụ ơy tr’xăl t’piing lâng cơnh l’lăm ahay công bhrợ zr’năh k’đhap ha bh’rợ chêếc lêy. Zập cán bộ, chiến sỹ ta luôn pa dưr cr’noọ xa nay, bh’rợ tr’nêng, t’bhlâng chêếc lêy boọng tấp đớc bấc manuyh g’luh 2 đhị da ding Xuân Sơn. Đại tá Nguyễn Xuân Sơn, Phó Chính uỷ Bộ chỉ huy Quân sự tỉnh Bình Định prá: “Azi xay moon ha apêê chêêc lêy n’hang apêê liệt sĩ năc t’bhlâng pa đơơh, bêl bêl bhrợ têng năc lêy bhrợ ghít, pa dưr cr’noọ xa nay trách nhiệm coh bh’rợ chêêc lêy coh g’luh n’nâu. Bhrợ têng cơnh ooy đoọng bhrợ pa đơơh tơợ tước t’ngay 27/7 năc ch’mêệt lêy lâng chêếc lêy xang đợ đhăm ga măc k’dâng 2 héc ta n’nâu. Lâh t’ngay 27/7 căh bơơn lêy năc bhrợ t’bhưah zr’lụ chêêc lêy coh pazêng zr’lụ, l’lăm t’ngay 30/8 năc ng’bhrợ liêm xang”./.

Nỗ lực tìm kiếm hài cốt liệt sĩ ở đồi Xuân Sơn

Tháng 12/1966, Trung đoàn 22 thuộc Sư đoàn 3 Sao Vàng, Quân khu V cùng quân dân huyện Hoài Ân, tỉnh Bình Định tổ chức tập kích cứ điểm Xuân Sơn, xã Ân Hữu, huyện Hoài Ân. Trận đánh này, bộ đội và người dân tiêu diệt hàng trăm tên địch nhưng nhiều cán bộ, chiến sĩ của ta đã anh dũng hy sinh và nằm lại trong lòng đất. Năm 2022, chính quyền tỉnh Bình Định đã tìm thấy hố chôn tập thể và quy tập được khoảng 60 liệt sĩ. Từ thông tin của các Cựu chiến binh Mỹ, hiện tại đồi Xuân Sơn vẫn còn một hố chôn tập thể nữa nên Bộ Chỉ huy Quân sự tỉnh Bình Định vẫn đang nỗ lực tìm kiếm, quy tập.

Gần nửa tháng qua, hàng chục cán bộ, chiến sĩ Bộ Chỉ huy Quân sự tỉnh Bình Định cùng lực lượng dân quân và người dân 2 xã Ân Hữu, Ân Nghĩa, huyện Hoài Ân, tỉnh Bình Định cùng thắp nén hương tiếp tục hành trình tìm kiếm hố chôn tập thể giai đoạn 2 tại đồi Xuân Sơn, xã Ân Hữu.

Ông Võ Thành Xuân (62 tuổi) ở thôn Phú Văn 1, xã Ân Hữu, huyện Hoài Ân luôn có mặt tại vị trí được xác định là khu vực hố chôn tập thể thứ 2 tại đồi Xuân Sơn trong trận đánh vào đêm 26/12/1966 để kịp thời hỗ trợ lực lượng tìm kiếm. Ông Xuân cho biết, khu vực tìm kiếm trong vùng trồng rừng của người dân. Khi hay tin lực lượng về tìm kiếm người dân rất ủng hộ và mong muốn sớm tìm thấy các liệt sĩ nằm lại dưới lòng đất ở đồi Xuân Sơn 57 năm qua: “Từ ngày bộ đội về tìm kiếm hài cốt liệt sĩ chú cháu lên xuống rồi mình biết cái gì mình chỉ cái đấy. Bây giờ anh em ở đây cần cái cuốc, xẻng hay các vật dụng khác bà con mình đều hỗ trợ. Đốt nhang vái trời, vái phật và Gò Mít, đồi Xuân Sơn giúp cho anh em tìm kiếm sớm tìm được các hài cốt để về nơi quy tập, an nghỉ, cho thỏa mãn lương tâm, cả người dân và Nhà nước cũng mong.”

Từ kinh nghiệm thực tiễn trong tìm kiếm hài cốt liệt sĩ, tại khu vực hố chôn tập thể sẽ có những thiết bị như cúc áo và các vật dụng bằng kim loại sẽ được tìm kiếm trước. Lực lượng tìm kiếm sử dụng máy dò nông đi trước, xử lý từng tín hiệu sau đó sử dụng máy dò sâu và tìm đến khi nào xử lý hết tín hiệu.

Sau khi lực lượng công binh hoàn thành việc tìm kiếm bằng máy dò, lực lượng chức năng dùng xe múc đất từ sườn lên đỉnh đồi, làm đến đâu gọn đến đó rồi chuyển sang khu vực khác. Thiếu tá Võ Văn Trọng, Chính trị viên Đại đội công binh Bộ Chỉ huy Quân sự tỉnh Bình Định cho biết: “Xử lý từng tín hiệu, khi nghi ngờ mình báo các ảnh tới, xử lý từ từ từng bước. Đào thì đầu tiên sử dụng bằng tay. Dụng cụ thủ công cuốc xẻng. Đây xác định làm là tìm những vật nhỏ, nên động tác rất nhẹ nhàng. Khắc phục mọi khó khăn, điều kiện thời tiết, cố gắng làm sao sớm đưa các anh, các chú, các bác về với gia đình.”

Giai đoạn 2 của việc tìm kiếm hài cốt liệt sĩ đồi Xuân Sơn, xã Ân Hữu, huyện Hoài Ân được Bộ Chỉ huy Quân sự tỉnh Bình Định tiến hành từ ngày 10/7. Khu vực tìm lần này với diện tích khoảng 2 hecta nằm ở hướng Đông Bắc đồi Xuân Sơn do các Cựu chiến binh Mỹ cung cấp.

Khu vực tìm kiếm thường xuyên có mưa vào buổi chiều làm đất nhão. Địa hình địa vật một số vị trí đã thay đổi so với các hình ảnh gốc trước đây cũng gây khó khăn việc tìm kiếm. Mỗi cán bộ, chiến sĩ luôn nâng cao tinh thần trách nhiệm, nỗ lực tìm kiếm bằng được hố chôn tập thể thứ 2 ở đồi Xuân Sơn: Đại tá Nguyễn Xuân Sơn, Phó Chính uỷ Bộ chỉ huy Quân sự tỉnh Bình Định nói: “Chúng tôi quán triệt cho đội quy tập hài cốt liệt sĩ phải đẩy nhanh tiến độ, trong quá trình làm phải thận trọng, nêu cao tinh thần trách nhiệm trong tìm kiếm lần này. Làm sao để đẩy nhanh tiến độ từ nay đến ngày 27/7 phải khảo sát và tìm kiếm cho xong diện tích khoảng 2 hecta này. Qua ngày 27/7 chưa tìm được thì tiếp tục mở rộng địa bàn tìm kiếm các khu vực, trước ngày 30/8 phải hoàn thành”./.