T’ngay 16/8/1945, đhị đình Tân Trào (Tuyên Quang), Quốc dân Đại hội âi ha lỵ ơơi đoọng c’lâng xa nay Tổng khởi nghĩa. Ha bu mr’đoo t’ngay, đhị tơơm zrii vêêl Tân Lập, Đại tướng Võ Nguyên Giáp đọc bản Quân lệnh số 1, năc tơơp ha g’luh gung dưr pay k’đhơợng chính quyền coh prang k’tiêc. T’cooh Hoàng Văn Ngọc, bêl đêêc năc acoon p’niên 9 c’moo coh vêêl Kim Long (chr’val Tân Trào) công dzợ ăt ha,y ghit cr’chăl ma bhuy chr’năp bêl xa nul súng lệnh, đh’riêng pr’hat “Tiến quân ca” dưr chr’va crâng ca coong Việt Bắc. Vêêl Kim Long công r’rộ r’răm ting cách mạng bêl t’cooh p’niên, pân jưih pân đil zêng bhui har ting pâh bhrợ têng, zư lêy Đại hội quốc dân bhrợ têng đhị vêêl đong đay:

“Ting xơợng đươi Đại hội năc vêêl chroi a tưch, ch’nêêh xang năc n’đhơ c’rooc a ôt… k’đươi muy c’bhuh pa zêng vêy pr’cơnh pr’căn,  t’cooh p’niên, acu năc p’niên xa dơơr bơơn ăt coh c’bhuh n’năc lươt tươc hơnh deh Đại hội. bhui har bhlâng, tu đha nuôr zi năc tơợ ahay crêê đợơ đươn, z’năh zâp cơnh. Pr’ăt tr’mông zr’năh k’đhap, avị căh vêy cha, adooh căh vêy xâp, đh’num căh vêy đhum. Tu cơnh đêêc cách mạng chô cơnh muy gr’huuc đhí bhrợ ha zâp ngai ma gung dưr lâng ting bhrợ Cách mạng muy loom ting Cách mạng, ting Ava Hồ…”

Năc đhêêng coh bơr t’ngay x’ría c’xêê T’cool c’moo 1945, apêê tỉnh Thái Nguyên, Tuyên Quang, Cao Bằng, Bắc Kạn… đh’rưah bơơn k’đhơợng pay chính quyền. Xang k’ha riêng c’moo crêê apêê triều đại phong kiến n’đăh Bắc đơợ đươn, k’noọ 80 c’moo ăt zâng râu đơợ đươn âng arâp Pháp, g’luh tr’nơơp đha nuôr Việt Nam bơơn bhrợ c’la pr’ăt tr’mông k’tiêc k’ruung, bhrợ c’la pr’ăt tr’mông âng đay. Dh’riêng g’rooh moon “Độc lập” đh’rưah lâng pr’hoọm cờ bhrôông x’mănh rơơc âi dưr vaih râu căh choom ha vil âng apêê ngai pr’đoọng bơơn ma mông cr’chăl lịch sử n’năc.

T’cooh Vũ Văn Tuất, c’moo đâu 92 c’moo, ma mông đhị thành phố Bắc Kạn (nâu câi năc phường Bắc Kạn, tỉnh Thái Nguyên) công dzợ ăt hay ghit g’luh hân noo c’loot Cách mạng. Bêl đêêc, ađoo đhêêng 12 c’moo ha dợ, pr’loọng đong bhrợ bh’rợ pa câl công hr’luc ooy t’nooi ma nưih xiêr ooy c’lâng, chroi c’rơ, cr’van ha cách mạng. Pr’đơợ n’năc âi p’têêt p’xoọng pr’đơợ đoọng bơr pêê c’moo t’tun, t’cooh công ting lươt bộ đội ting pâh zêl a râp. Nâu câi, xoc zêng pluuc, c’rơ đhur ă n’đhang zâp bêl moon tươc ooy t’ngay Độc lập, cr’liêng măt âng t’cooh công dzợ ang râu hâng hơnh:

“Bắc Kạn bêl đêêc vêy 5 chr’hoong, moon năc 5 châu, prang đha nuôr chô mít ting hơnh chính quyền t’mêê, bhui har cơnh t’ngay bhiêc bhan. Hơnh năc bâc t’ngay, căh vêy đhêêng muy t’ngay. Prang apêê chr’val, chr’hoong chô ooy trung tâm. Zâp đong công uh đac đơc đhị p’loọng k’đươi đha nuôr ộm. Prang zâp ooy n’đhâng cờ, zâp ngai công hâng hơnh tu k’tiêc k’ruung âi độc lập”.

Trung tá Nguyễn Quân, bêl ahay bhrợ Phó Chủ nhiệm Khoa Lịch sử, Trường Đảng Tổng cục Hậu cần, nâu câi âi 96 c’moo, ha der loom bêl hay cớ cr’chăl vêêl đong bhui har. C’moo 1945, t’cooh âi hr’luc lâng t’nooi ma nưih bhui har độc lập. T’ngay 23/8/1945, khởi nghĩa pay pa chô chính quyền liêm choom coh Bắc Kạn. Bơr t’ngay t’tun, g’luh mít tinh ga măc ta bhrợ đhị thị xã Bắc Kạn âi t’bil lơi chính quyền thực dân, phong kiến lâng bhrợ t’vaih chính quyền cách mạng. Năc đoo g’luh tr’nơơp, đha nuôr apêê acoon coh đhị đâu bơơn bhrợ c’la pr’ăt tr’mông đay:

“K’zêt c’moo ăt đhị râu đơợ đươn âng Pháp, đha nuôr Việt Nam bêl đêêc a hay n’tơợ châc vêy đh’nơc Việt Nam, năc bêl đêêc năc muy đha nuôr thuộc địa, tu cơnh đêêc cách mạng C’xêê T’cool tươc năc đha nuôr bhui har căh cơnh. Cách mạng lươt moot ooy cr’noọ cr’niêng, pr’chăp âng đha nuôr công cơnh c’la cu năc râu quyền, k’tiêc Việt Nam bêl đêêc a hay năc k’tiêc k’ruung độc lập, năc đoo chr’năp bhlâng, râu bơr năc đha nuôr vêy apêê quyền, năc đoo quyền ma mơ mr’cơnh xang năc quyền bơơn têêm ngăn, doó crêê ngai đơợ đươn”.

Xang bêl k’tiêc k’ruung bơơn pa chô độc lập, Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa t’mêê t’mô lum bâc ơl zr’năh k’đhap. Đươi dua cr’chăl n’năc, thực dân Pháp rach cớ, k’đươi đha nuôr hêê moot g’luh zêl panh đanh đươn. Việt Bắc dưr vaih Thủ đô zêl a râp. Cựu chiến binh Nguyễn Quang Vinh, muy cha năc ca coon vêêl đong Việt Bắc, hâng hơnh:

“Đha nuôr zr’lụ An toàn khu âng cách mạng Thái Nguyên, Bắc Kạn, xang n’năc apêê đồng chí bêl năl râu chêêt bil buôn tươc lâng đay n’đhang công bhui har, căh châc k’pân ga hơt râu rí. Bâc đồng chí âi lâh chêêt bil, ăt bêch lâng k’tiêc căn, azi năc ta luôn lưch loom dhd’rưah lâng Đảng đh’rưah lâng chính quyền vêêl đong bhrợ pa dưr cớ k’tiêc k’ruung ng’cơnh choom liêm cra lâh, ca van ca bhố lâh”.

T’cooh Lộc Văn Khỏa (88 c’moo) ăt coh vêêl Cuôn, chr’val Côn Minh, tỉnh Bắc Kạn ty, nâu câi năc tỉnh Thái Nguyên) công dzợ hay ghit đợ t’ruih âng ca conh đay, muy du kịch ting pâh zêl a râp. T’cooh Khỏa công cơnh bâc ngai âi pr’đoọng bơơn lêy đợ cr’chăl grơơ nhool n’năc, ta luôn rơơm kiêng k’tiêc k’ruung ting t’ngay ting ca van k’rơ lâh, apêê lang ca coon cha chau p’têêt pa dưr bh’rợ aconh abhươp, k’đhơợng zư đơc lâng pa dưr truyền thống cách mạng vêêl đong:

“Bh’rợ bhrợ cách mạng c’xêê 8 bêl đêêc năc k’rơ bhlâng. Nâu câi tr’xăl t’mêê bâc râu, acu năc muy rơơm apêê achau ta luôn mâng loom ooy râu k’đhơợng xay âng Đảng, k’tiêc k’ruung vêy dưr z’lâh zâp râu, pr’ăt tr’mông vêy z’zăng ta clơ”.

T’ngay đâu, Việt Bắc âi tr’xăl cơnh lâng c’lâng bê tông tươc vêêl bhươl, c’lâng điện lâng sóng điện thoại, internet âi ga lop prang. Pr’ăt tr’mông âng đha nuôr apêê acoon ting t’ngay ting ha dưr dal, cr’chăl bhlưa da ding ca coong lâng đồng bằng r’dợ pa đăn… n’đhang coh t’ruih truih ha ca coon cha chau, lang lươt l’lăm công dzợ p’too moon bơr chữ “độc lập, tự do” cơnh lâng râu hâng hơnh căh cơnh. Cách mạng c’xêê T’cool, cr’lă t’nil chr’năp ma bhuy âng lịch sử k’tiêc k’ruung căh muy zư đơc coh bha ar x’ră, năc dzợ ăt ma mông coh loom luônh đợ ma nưih ca coon Việt Bắc đoọng pa hay p’too lang t’tun ma năl chăp lêy têêm ngăn, k’đhơợng zư độc lập, p’têêt pa dưr bh’nơơn bh’rợ aconh abhươp bhrợ pa dưr k’tiêc k’ruung ting t’ngay ting ca bhố ngăn./.

VIỆT BẮC MÙA THU THÁNG TÁM

Mỗi độ Thu về, lòng người Việt Bắc lại bồi hồi xúc động, nhớ về tiếng trống khởi nghĩa như còn vang vọng núi rừng thôi thúc toàn dân đứng lên giành chính quyền, làm nên thắng lợi của Cách mạng tháng Tám năm 1945.

Ngày 16/8/1945, tại đình Tân Trào (Tuyên Quang), Quốc dân Đại hội đã thông qua chủ trương Tổng khởi nghĩa. Chiều cùng ngày, dưới gốc đa làng Tân Lập, Đại tướng Võ Nguyên Giáp đọc bản Quân lệnh số 1, chính thức mở màn cho cuộc nổi dậy giành chính quyền trong cả nước. Ông Hoàng Văn Ngọc, khi ấy 9 tuổi ở làng Kim Long (xã Tân Trào) vẫn còn nhớ khoảnh khắc thiêng liêng khi tiếng súng lệnh, tiếng hát "Tiến quân ca" âm vang núi rừng Việt Bắc. Làng Kim Long cũng sục sôi khí thế cách mạng khi già trẻ, gái trai đều náo nức, phấn khởi tham gia phục vụ, bảo vệ Đại hội quốc dân tổ chức ngay trên quê hương mình.

"Ủng hộ Đại hội thì làng góp gà, gạo rồi cả một con bò nữa..., cử một đoàn gồm có nam phụ, lão ấu, tôi được ở trong đoàn ấy đi ra chúc mừng Đại hội. Sôi sục lắm, vì dân chúng tôi bị áp bức, bóc lột, cuộc sống rất vất vả, lầm than, chăn cũng phải đập vỏ cây về làm. Nên cách mạng về như một luồng gió thổi, làm tất cả mọi người trỗi dậy và đứng về Cách mạng, một lòng theo Cách mạng, theo Bác Hồ...".

Chỉ trong vài ngày cuối tháng Tám năm 1945, các tỉnh Thái Nguyên, Tuyên Quang, Cao Bằng, Bắc Kạn… đồng loạt giành chính quyền. Sau hàng nghìn năm bị các triều đại phong kiến phương Bắc đô hộ, hơn 80 năm chịu ách nô lệ dưới gót giày thực dân, lần đầu tiên người dân Việt Nam được làm chủ vận mệnh đất nước, làm chủ vận mệnh bản thân. Tiếng hô “Độc lập!” cùng màu cờ đỏ sao vàng đã trở thành ký ức không thể nào quên của những người được sống những thời khắc lịch sử ấy.

Ông Vũ Văn Tuất, năm nay 92 tuổi, hiện sống tại thành phố Bắc Kạn (nay là phường Bắc Kạn, tỉnh Thái Nguyên) vẫn nhớ rõ khí thế hào hùng của Mùa thu Cách mạng. Khi đó ông mới 12 tuổi, gia đình hòa vào dòng người xuống đường, góp sức người sức của cho Cách mạng. Khí thế ấy đã tiếp thêm động lực để vài năm sau, ông cũng tình nguyện vào bộ đội tham gia kháng chiến. Giờ đây, mái tóc đã bạc, sức khỏe cũng giảm sút nhiều nhưng mỗi lần nhắc về ngày Độc lập, ánh mắt ông vẫn sáng lên niềm hân hoan:

 "Bắc Kạn khi đó có 5 huyện, gọi là 5 châu, toàn dân kéo về mít tinh mừng chính quyền mới, đông vui như hội. Mừng là mấy ngày cơ, chứ không phải chỉ một ngày. Khắp các xã, huyện về trung tâm. Nhà nào cũng đun nước để trước cửa mời đồng bào uống. Khắp nơi cắm cờ, ai cũng tự hào vì đất nước đã độc lập".

Trung tá Nguyễn Quân, nguyên Phó Chủ nhiệm Khoa Lịch sử, Trường Đảng Tổng cục Hậu cần, nay đã 96 tuổi, xúc động khi nhớ lại không khí sục sôi trên quê hương mình. Năm 1945, ông đã cùng hòa trong dòng người nô nức mừng độc lập. Ngày 23/8/1945, khởi nghĩa giành chính quyền thắng lợi ở Bắc Kạn. Hai ngày sau, cuộc mít tinh lớn diễn ra tại thị xã Bắc Kạn đã xóa bỏ chính quyền thực dân, phong kiến và thành lập chính quyền cách mạng. Đó là lần đầu tiên, đồng bào các dân tộc nơi đây được làm chủ vận mệnh của mình.

"Mấy chục năm dưới ách đô hộ của thực dân Pháp, nên cách mạng tháng Tám đến thì dân rất phấn khởi. Cách mạng đi vào tâm tư, ý nghĩ của người dân cũng như bản thân tôi là cái quyền, nước Việt Nam bây giờ là nước độc lập, đấy là quan trọng nhất, thứ hai là người dân có các quyền, đó là quyền bình đẳng rồi quyền mưu sinh hạnh phúc, không bị lệ thuộc vào bất cứ ai".

Sau khi đất nước giành được độc lập, Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa non trẻ gặp muôn vàn khó khăn. Lợi dụng thời điểm đó, thực dân Pháp ngoan cố quay lại, buộc dân tộc ta bước vào cuộc kháng chiến trường kỳ. Việt Bắc lại trở thành Thủ đô kháng chiến. Cựu chiến binh Nguyễn Quang Vinh, một người con quê hương Việt Bắc, tự hào:

"Người dân khu ATK của cách mạng Thái Nguyên, Bắc Kạn, rồi các đồng chí ở Tuyên Quang cùng với toàn quân toàn dân chiến đấu để giành lại độc lập tự do. Rất nhiều đồng chí khi biết cái chết sẽ đến nhưng vẫn cười tươi, vẫn vô tư, không có một suy nghĩ đắn đo và luôn tiến về phía trước. Nhiều người đã hy sinh! Chúng tôi luôn sẵn sàng cùng với Đảng cùng với chính quyền địa phương xây dựng lại đất nước cho nó đàng hoàng, to đẹp hơn."

Ông Lộc Văn Khỏa (88 tuổi, ở Bản Cuôn, xã Côn Minh, tỉnh Bắc Kạn, nay là tỉnh Thái Nguyên) cũng như những người đã may mắn chứng kiến những thời khắc hào hùng ấy luôn mong muốn đất nước ngày càng giàu mạnh hơn, các thế hệ con cháu tiếp bước cha anh, giữ gìn và phát huy truyền thống cách mạng quê hương.

"Tinh thần cách mạng tháng Tám hồi đó khí thế lắm! Bây giờ thời đại đổi mới rồi, tôi chỉ mong muốn các cháu luôn tin tưởng vào sự lãnh đạo của Đảng, đất nước sẽ vươn mình mọi mặt".

Hôm nay, Việt Bắc đã đổi thay với đường bê tông đến tận bản, đường điện và sóng điện thoại, internet đã phủ khắp. Cuộc sống của đồng bào các dân tộc ngày càng được nâng lên, khoảng cách giữa miền núi và đồng bằng dần thu hẹp... Trong câu chuyện kể cho con cháu, thế hệ đi trước vẫn luôn nhắc hai chữ "độc lập, tự do" với niềm kiêu hãnh. Cách mạng tháng Tám - mốc son chói lọi của lịch sử dân tộc không chỉ lưu lại trong sách vở, mà còn sống mãi trong ký ức những người con Việt Bắc để nhắc nhở thế hệ hôm nay cần biết trân trọng hòa bình, giữ gìn độc lập, tiếp bước cha anh xây dựng đất nước ngày càng phồn vinh, hạnh phúc./.