100 c’moo l’lăm ahay, c’moo 1924, bhua Khải Định ta đang moon bhrợ t’vaih thị trấn Nha Trang. Bêl vêy ta bhrợ t’vaih, thị trấn Nha Trang năc vêy 4 cr’noon k’tứi pazêng vêy: Xương Huân, Phương Câu, Vạn Thạnh, Phương Sài. Xoọc đêêc, pr’ắt tr’mông âng đhanuôr năc đươi ooy bh’rợ ta bơơn achông axiu, ch’choh, tr’câl tr’bhlêy m’bứi. C’moo 1944, thị trấn Nha Trang vêy ta pa dưr vaih thị xã. T’ngay 2/4/1975, thành phố Nha Trang vêy ta giải phóng, tước t’ngay 30/3/1977, Hội đồng Chính phủ pa dưr thị xã Nha Trang vaih thành phố Nha Trang, âng tỉnh Phú Khánh (tỉnh Khánh Hoà nâu cơy). Tước c’moo 2009, Nha Trang vêy ta moon năc đô thị loại I, âng tỉnh Khánh Hoà.

Nha Trang xoọc đâu vêy đhăm ga măc lâh 250km2 lâng lâh 430 r’bhâu cha năc đhanuôr. Căh muy năc đô thị ga măc, năc zr’lụ bha lâng âng chính trị, kinh tế, văn hoá âng tỉnh Khánh Hoà, Nha Trang năc dzợ đhị bha lâng âng du lịch biển vêy chr’năp ga măc ooy bha lang k’tiếc, zập c’moo đương hơnh deh k’ức ta mooi du lịch. Bơr pêê c’moo ahay, kinh tế âng thành phố Nha Trang pa dưr prang zập n’đăh, đhr’năng pa dưr bơơn 11,2% coh muy c’moo. Nha Trang năc vel đong bha lâng ma pa dưr ngân sách lâng vêy chroi đoọng ooy tỉnh, cơ cấu kinh tế ting c’lâng bh’rợ pa dưr pa đơơh tỷ trọng pazêng ngành dịch vụ lâng công nghiệp.

Manuyh bhrợ bh’rợ pa chăp ch’mêệt lêy văn hoá Ngô Văn Ban ắt mamông coh thành phố Nha Trang prá xay, Nha Trang bêl đâu đh’rưah lâng pazêng đhr’nong đong dal tầng năc dzợ n’leh vaih râu ty đanh ahay ơnh Tháp Bà Ponagar ga măc chr’năp đhị toor k’ruung Cái. Z’lâh c’xêê c’moo bhươl cr’noon ta bơơn achông axiu toor biển lâng m’bứi đhanuôr, đhanuôr bấc n’đăh năc chô ooy Nha Trang bhrợ t’vaih acoon manuyh coh đâu liêm crêê, chăp dêr ta mooi: “Xang pazêng c’moo 1980, Nha Trang năc bơơn pa dưr ooy cruung k’tiếc, đong xang, zập râu. Acu công bơơn n’năl bấc râu năc apêê tơợ vel đong n’lơơng đơơng âng. Râu đêêc năc ooy văn hoá, xã hội, kinh tế bêl zập ngai tước bhrợ cha; apêê doanh nghiệp vêy ta bhrợ t’vaih, bơơn lêy n’năl đợ râu chr’năp pr’hay âng pazêng zr’lụ n’lơơng lâng âng bha lang k’tiếc”.

Bác sĩ Yersin, manuyh lêy pay đhăm k’tiếc Nha Trang đoọng bhrợ bhiệc ơy prá xay, Nha Trang năc đhăm k’tiếc têêm ngăn căh dzợ cơnh. Cruung đác n’năc vêy ta bhrợ t’vaih năc k’ruung Cái chô ooy vịnh Nha Trang đh’rưah lâng da ding k’coong ga măc dal t’hước ooy biển Đông. Ađoo chuyên gia kinh tế quốc tế Trần Sỹ Chương, manuyh ắt mamông, pa bhrợ coh k’tiếc k’ruung n’lơơng bêl chô ooy Nha Trang năc prá xay, trách nhiệm âng lang nâu cơy năc bhrợ cơnh ooy đoọng Nha Trang ting t’ngay liêm pr’hay lâh mơ, k’van k’rơ lâh mơ. Kiêng vêy cơnh đêêc, Nha Trang năc t’bhlâng bhrợ k’rơ lâh mơ bh’rợ zư lêy môi trường, zư lêy cruung đác, coh đêêc năc vêy bh’rợ pa liêm, pa dưr râu chr’năp âng k’ruung Cái Nha Trang; zâl cha groong chất nha nhự n’toh ooy k’ruung Cái lâng Vịnh Nha Trang… T’cooh Trần Sỹ Chương rơơm kiêng thành phố t’bhlâng k’đơơng t’pâh apêê tước k’rong bhrợ dịch vụ liêm choom, xay bhrợ liêm choom bh’rợ quy hoạch pa dưr đô thị: “Nha Trang - Khánh Hoà năc zr’lụ manuyh đha đhâm c’mor nhâm loom ắt mamông đoọng pa dưr bh’rợ bhrợ cha. Zr’lụ n’nâu năc zr’lụ apêê đoo lướt pa bhrợ ch’ngai rơơm kiêng văl chô đoọng pa dưr pr’loọng đong đay, băn par k’conh k’căn, da dích pa bhướp lâng xay bhrợ ha xã hội. Ha dang ahêê mr’cơnh cr’noọ xa nay ooy xa nay bh’rợ bha lâng n’nâu năc ahêê k’rong pazêng c’rơ, tr’béch g’lăng. Acu prá xay ooy xa nay bh’rợ kinh tế bha lâng coh bấc ooy, bấc k’tiếc k’ruung, coh x’rịa bhui har bơơn ắt coh vel đong đay, căh râu đơ chr’năp mơ râu đâu”.

Nha Trang chô k’rong zập liêm pazêng pr’đơợ đoọng pa dưr thành phố dưr vaih zr’lụ bha lâng âng pazêng xa nay bh’rợ kinh tế, chính trị, văn hoá, thể thao, du lịch ga măc âng k’tiếc k’ruung, coh zr’lụ lâng bha lang k’tiếc. Hân đhơ cơnh đêếc, Nha Trang xoọc lum bấc râu zr’năh k’đhap ooy môi trường, quy hoạch đô thị, manuyh pa bhrợ… Đảng bộ, chính quyền lâng Đhanuôr thành phố xay moon, xăl ooy t’viêng, pa dưr kinh tế t’viêng năc bh’rợ tr’nêng bha lâng lâng đơơh hân. Thành phố xoọc bhrợ đề án xăl t’viêng, vêy 6 bh’rợ vêy Nha Trang t’hước tước pazêng vêy: T’bhlâng pa dưr pazêng râu bh’rợ du lịch ting c’lâng bh’rợ pa dưr t’viêng, du lịch nhâm mâng; năc t’đui xay bhrợ ha ngành công nghiệp liêm crêê lâng môi trường, công nghiệp công nghệ dal, t’bhlâng pa dưr doanh nghiệp tr’xăl bh’rợ pa bhrợ lâng pr’đươi liêm crêê; T’bhlâng bhrợ k’rơ bh’rợ b’băn coh biển đươi pr’đươi t’mêê, nhâm mâng liêm crêê lâng môi trường đhị zr’lụ quy hoạch băn… T’cooh Hồ Văn Mừng, Bí thư Thành uỷ Nha Trang prá xay ghít: “Pazêng bh’rợ kinh tế âng thành phố âng Nha Trang năc liêm crêê lâng môi trường, zư lêy môi trường, vêy chr’năp dal. Năc lâng ngành công nghiệp năc công nghiệp công nghệ dal, doọ bhrợ nha nhự ooy môi trường, bha lâng năc bh’rợ du lịch. Thành phố t’bhlâng zư lêy môi trường, bhrợ pa dưr Nha Trang dưr vaih đhăm k’tiếc liêm crêê lâng môi trường”.

Tỉnh Khánh Hoà xoọc xay bhrợ cơnh Nghị quyết 09 âng Bộ Chính trị lâng cr’noọ xa nay tước c’moo 2030 năc thành phố âng Trung ương. Coh đêêc, Nha Trang vêy ta moon năc đô thị bha lâng âng Khánh Hoà, muy coh 3 zr’lụ kinh tế - xã hội bha lâng pa dưr đơơh âng tỉnh. T’cooh Nguyễn Hải Ninh, Bí thư Tỉnh uỷ Khánh Hoà xay moon ghít năc choom pa dưr râu chr’năp âng văn hoá, acoon manuyh Nha Trang liêm crêê, ta béch g’lăng bêl bhrợ pa dưr: “Nha Trang liêm năc u hêệp, kiêng moon năc xa nấp lâng Nha Trang ơy xiên lâng đợ ga măc pa dưr. Coh c’xêê c’moo lịch sử âng Nha Trang năc bấc chu tr’xăl. Coh đhr’năng pa dưr ha y chroo, ahêê năc lêy ghít. Kiêng dưr vaih muy thành phố xay bhrợ bh’rợ bha lang k’tiếc, ahêê năc bhrợ h’cơnh ooy? Ahêê ơy đươi dua liêm choom đợ chr’năp văn hoá đoọng k’đơơng t’pâh ta mooi, pa bhlâng năc ta mooi tơợ k’tiếc k’ruung n’lơơng tước ooy đâu căh? Căh ơy, Dzợ bấc râu liêm choom đoọng ng’bhrợ têng, lâng ta mooi cấp dal năc apêê đoo kiêng chêêc n’năl văn hoá”./.

Nha Trang từ làng chài trở thành trung tâm du lịch biển quốc tế

Ngày 2/4, thành phố Nha Trang, tỉnh Khánh Hòa kỷ niệm 49 năm ngày quê hương giải phóng, kỷ niệm 100 năm xây dựng và phát triển thành phố Nha Trang. Tròn 1 thế kỷ, từ những làng chài nhỏ bé, đơn sơ, thành phố Nha Trang đã vươn mình trở thành trung tâm du lịch biển quốc tế. Làm gì để Nha Trang trở thành đô thị phồn vinh, hạnh phúc đang là trăn trở, khát vọng lớn lao của cán bộ, nhân dân thành phố biển.

100 năm trước, năm 1924, vua Khải Định ra đạo dụ thành lập thị trấn Nha Trang. Lúc hình thành, thị trấn Nha Trang chỉ có 4 làng nhỏ gồm: Xương Huân, Phương Câu, Vạn Thạnh, Phương Sài. Lúc đó, người dân sống bằng nghề chài lưới, trồng trọt, buôn bán nhỏ. Năm 1944, thị trấn Nha Trang được nâng lên thành thị xã. Ngày 2/4/1975, thành phố Nha Trang được giải phóng, đến 30/3/1977, Hội đồng Chính phủ nâng thị xã Nha Trang lên thành phố Nha Trang, trực thuộc tỉnh Phú Khánh (tỉnh Khánh Hòa ngày nay). Đến năm 2009, Nha Trang được công nhận là đô thị loại I, trực thuộc tỉnh Khánh Hòa.

Nha Trang hiện có tổng diện tích hơn 250 km2 với hơn 430 ngàn dân. Không chỉ là một đô thị lớn, là trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa của tỉnh Khánh Hòa, Nha Trang còn là trung tâm du lịch biển mang tầm quốc tế, mỗi năm đón hàng triệu lượt du khách. Mấy năm qua, kinh tế của thành phố Nha Trang phát triển toàn diện, tốc độ tăng trưởng bình quân đạt 11,2%/năm. Nha Trang là địa phương duy nhất tự cân đối được ngân sách và có đóng góp cho tỉnh, cơ cấu kinh tế chuyển dịch tích cực theo hướng tăng nhanh tỷ trọng các ngành dịch vụ và công nghiệp.

Nhà nghiên cứu văn hóa Ngô Văn Ban sống ở thành phố Nha Trang cho biết, Nha Trang hôm nay bên cạnh những tòa nhà cao tầng vẫn còn những vết xưa như Tháp Bà Ponagar sừng sững soi bóng bên sông Cái. Trải qua bao năm tháng, làng chài ven biển với dân cư thưa thớt, người dân khắp nơi hội tụ về Nha Trang tạo nên con người ở đây thân thiện, hiền hòa, mến khách: "Sau những năm 1980, Nha Trang mới phát triển về cảnh quan, vật chất, về mọi thứ. Mình cũng học được nhiều điều do các nơi khác đưa đến. Đó là về văn hóa, xã hội, kinh tế khi mọi người đến làm ăn; các doanh nghiệp được thành lập, tiếp thu được những điều tốt đẹp của các vùng khác và cả thế giới nữa".

Bác sĩ Yersin, người chọn mảnh đất Nha Trang để làm việc đã từng nhận xét, Nha Trang là vùng đất có "khung cảnh thanh bình tuyệt vời". Khung cảnh đó được hình thành bởi dòng sông Cái đổ ra vịnh Nha Trang cùng những ngọn núi vươn mình ra biển Đông. Chuyên gia kinh tế quốc tế Trần Sỹ Chương, người nhiều năm sống, làm việc ở nước ngoài khi về Nha Trang cho rằng, trách nhiệm của thế hệ hôm nay là phải làm sao để Nha Trang ngày càng đẹp hơn, giàu sức sống hơn. Muốn vậy, Nha Trang cần quan tâm hơn nữa về bảo vệ môi trường, giữ gìn cảnh quan thiên nhiên, trong đó phải có giải pháp tôn tạo, phát huy giá trị của sông Cái Nha Trang; kiểm soát chất thải đổ vào sông Cái và vịnh Nha Trang... Ông Trần Sỹ Chương mong rằng thành phố tiếp tục thu hút các nhà đầu tư dịch vụ chất lượng cao, triển khai tốt vấn đề quy hoạch phát triển đô thị.  "Nha Trang - Khánh Hòa phải là nơi người trẻ vững tin để ở lại phát triển sự nghiệp. Đây là nơi người đi xa mong ngóng trở về để xây dựng tổ ấm gia đình, phụng dưỡng cha mẹ, ông bà và phụng sự xã hội. Nếu chúng ta có sự đồng thuận về mục tiêu chiến lược này thì chúng ta dồn tất cả nguồn lực, năng lực. Tôi đã tư vấn kinh tế chiến lược có rất nhiều nơi, nhiều quốc gia, cuối cùng có hạnh phúc được ở lại quê hương mình, không có gì cao hơn điều này".

Nha Trang hội tụ đầy đủ các điều kiện để xây dựng thành phố trở thành trung tâm của các sự kiện kinh tế, chính trị, văn hóa, thể thao, du lịch tầm quốc gia, khu vực và quốc tế. Tuy vậy, Nha Trang đang đứng trước nhiều thách thức về môi trường, quy hoạch đô thị, nhân lực... Đảng bộ, chính quyền và Nhân dân thành phố xác định, chuyển đổi xanh, phát triển kinh tế xanh là nhiệm vụ quan trọng và cấp thiết. Thành phố đang xây dựng đề án chuyển đổi xanh, có 6 lĩnh vực được Nha Trang hướng tới gồm: Đẩy mạnh phát triển các loại hình du lịch theo hướng tăng trưởng xanh, du lịch bền vững; Chỉ ưu tiên thu hút đầu tư ngành công nghiệp thân thiện với môi trường, công nghiệp công nghệ cao, thúc đẩy doanh nghiệp chuyển đổi phương thức sản xuất ứng dụng công nghệ xanh; Chú trọng nuôi biển công nghệ cao, bền vững thân thiện môi trường tại vùng quy hoạch nuôi... Ông Hồ Văn Mừng, Bí thư Thành ủy Nha Trang khẳng định: "Toàn bộ những ngành kinh tế của thành phố của Nha Trang phải thân thiện với môi trường, bảo vệ môi trường, có giá trị gia tăng cao. Ngay cả ngành công nghiệp phải là công nghiệp công nghệ cao, không gây ô nhiễm môi trường, trọng điểm vẫn là dịch vụ du lịch. Thành phố phải tập trung bảo vệ môi trường, xây dựng Nha Trang trở thành vùng đất tốt về môi trường".

Tỉnh Khánh Hòa đang thực hiện Nghị quyết 09 của Bộ Chính trị với mục tiêu đến 2030 sẽ trở thành thành phố trực thuộc Trung ương. Trong đó, Nha Trang được xác định là đô thị hạt nhân của Khánh Hòa, một trong 3 vùng kinh tế - xã hội trọng điểm phát triển đột phá của tỉnh. Ông Nguyễn Hải Ninh, Bí thư Tỉnh ủy Khánh Hòa khẳng định cần phải phát huy giá trị văn hóa, con người Nha Trang có tính cách giản dị, hiền hòa, chất phát trong quá trình xây dựng và phát triển: "Nha Trang đẹp nhưng mà hẹp, muốn nói rằng chiếc áo đối với Nha Trang đã chật hẹp với quy mô phát triển. Trong quá trình lịch sử của Nha Trang đã nhiều lần thay đổi. Trong quy mô phát triển sắp tới, chúng ta phải tính toán. Muốn trở thành thành phố sự kiện mang tầm quốc tế, chúng ta phải làm như thế nào? Chúng ta đã khai thác tốt các giá trị văn hóa để thu hút du khách nhất là du khách quốc tế đến đây chưa? Chưa tốt. Còn nhiều dư địa để làm lắm, càng khách đẳng cấp cao, họ càng quan tâm đến văn hóa"./.