Ắt ma mung cóh k’coong ch’ngai Bắc Trà My, tỉnh Quảng Nam tơợ p’niên, Vũ Thị Cẩm Vân nắc ơy ta luôn lêy đợ đhăm ruộng ta lơi jợ tu bh’nơơn pa chô âng đhanuôr bhrợ cắh vêy đhị pa câl. Xang bêl xay moon lâng vêy pr’loọng đông lêy zooi, Cẩm Vân ơy k’rong bhrợ đhị bhrợ bún, mì bhrợ đắh ha roo, cha nêếh cóh vel đông. Hân đhơ cơnh đêếc, bh’nơơn pr’đươi nâu nắc mưy pa câl đhị đêếc, bơơn pa chô cắh liêm dal. Tu cơnh đêếc, Vũ Thị Cẩm Vân t’bhlâng lêy cha mêết Dự án bhrợ phở goóh tơợ cha nêếh bhrah Trà My đoọng bhrợ t’bhứah bhiệc pa câl lâng zooi đhanuôr vêy đhị pa câl bh’nơơn pr’đươi âng đay. Lâng cr’noọ bh’rợ nâu, c’moo n’nắc ahay, dự án âng Cẩm Vân ơy moót t’nooi bha lâng ooy zâp dự án tơợp bhrợ cha âng chr’hoong Bắc Trà My. Vũ Thị Cẩm Vân đoọng năl, Dự án t’moót đươi bhrợ choom lêy bhrợ đoọng bhiệc bhrợ đoọng ha 2, 3 apêê pa bhrợ cóh vel đông lâng zên tơợ 5-6 ực đồng đhị mưy cha nặc ooy mưy c’xêê: “Xoọc đâu đông zi vêy bhrợ bún, phở hân đhơ cơnh đêếc, bhiệc đươi dua cắh lấh bấc. Ha dợ ooy đâu, đhanuôr cóh k’coong ch’ngai zâp bêl xiêr buôn câl phở n’goóh đơơng chô cha, tu cơnh đêếc acu vêy cr’noọ bhrợ phở n’goóh nâu. Vel đông cung bhrợ pr’đơợ zooi đoọng 50% zên âng pa zêng dự án, k’dâng 600 ực đồng. Bh’rợ liêm choom nắc vêy bhrợ t’bhứah bh’rợ nâu, bhrợ đoọng bhiệc bhrợ ha pêê p’niên. Lấh mơ, dự án liêm choom vêy chrooi pa xoọng câl pay bh’nơơn pr’đươi ha roo cha nêếh âng đhanuôr cóh k’coong ch’ngai.”

Moon tước zr’lụ k’coong ch’ngai chóh bấc quế cắh choom cắh choom tước tơơm quế Trà My. Nâu đoo cắh nặc mưy tơơm chr’nóh chr’nắp đenh cóh vel đông chr’hoong Bắc Trà My, nắc dzợ t’nơơm chr’nắp bha lâng zooi đhanuôr acoon cóh ooy đâu t’bil ha ul pa xiêr đha rứt. Pa dưr râu liêm choom nâu, bấc apêê pr’zợc p’niên ơy k’rong bhrợ lêy cha mêết, bhrợ pa dưr zâp bh’nơơn pr’đươi vêy chr’nắp tơợ quế, tr’nơợp vêy đơơng chô bh’nơơn liêm choom. Mưy ooy đợ apêê bhrợ cha liêm choom nâu nắc choom moon tước anoo Trần Viết Hùng, Tổng Giám đốc Công ty cổ phần Quế Trà My. Anoo Hùng đoọng năl, tơợ 2, 3 bh’nơơn pr’đươi tơợp bhrợ bêl l’lăm, tước đâu Công ty âng đay nắc ơy lêy cha mêết bhrợ pa glúh lấh 40 bh’nơơn pr’đươi ta bhrợ đắh tơơm quế, bha lâng quế, hi la quế cơnh: tinh dầu quế, đác rau p’ngan, dzụt pa liêm đông, nhang quế... Lâng t’mêê đâu, pr’đươi ta bhrợ zêl cha groong k’gơu lâng quế âng Công ty glúh váih lâng bơơn xay moon liêm dal, gr’hoót đợc nắc cắh mưy âng đơơng cóh cr’loọng k’tiếc k’ruung nắc dzợ băr dzang tước ooy thị trường Singapore: “Ooy bhiệc bhrợ âng đay, acu rơơm kiêng đhanuôr bơơn lêy chr’nắp liêm âng tơơm quế. Ooy bh’nơơn pr’đươi âng doanh nghiệp, acu rơơm kiêng chrooi pa xoọng zooi đoọng đhanuôr pa câl bh’nơơn pr’đươi, doọ váih bhiệc bơơn bhrợ bấc ha dợ pa câl cắh têêm ngăn cơnh ahay.”

T’coóh Thái Hoàng Vũ, Chủ tịch UBND chr’hoong Bắc Trà My, tỉnh Quảng Nam đoọng năl, Bắc Trà My nắc mưy ooy đợ vel đông k’đơơng a’cọ cóh prang k’tiếc k’ruung đắh bhiệc bhrợ pa dưr bh’rợ bhrợ cha xăl t’mêê liêm choom: “Tơợ c’moo 2019, Bắc Trà My ơy nặc chr’hoong k’coong ch’ngai tr’nơợp âng tỉnh Quảng Nam bhrợ liêm choom hội nghị pa dưr k’rong bhrợ ga mắc cóh vel đông tỉnh lâng zâp chr’hoong k’coong ch’ngai. Tơợp tơợ đêếc, bấc doanh nghiệp lêy cha mêết k’rong bhrợ. Lấh mơ bhiệc t’pấh k’rong bhrợ, t’đang k’đươi zâp dự án tơợp bhrợ cha đhị vel đông đoọng pa dưr zâp pr’đươi pr’dua OCOP nắc chr’hoong cung ơy pazưm k’đươi moon, t’pấh zâp doanh nghiệp liêm choom đoọng âng đơơng zâp bh’nơơn pr’đươi âng k’coong ch’ngai, ooy đâu vêy bh’nơơn pr’đươi quế Trà My váih pr’đươi chr’nắp bha lâng âng k’coong ch’ngai bấc quế nâu.”

Cr’chăl đăn đâu, bh’rợ đha đhâm c’moor tơợp bhrợ cha xăl t’mêê liêm choom cóh tỉnh Quảng Nam pa dưr pa xớc k’rơ, bhrợ clan bhứah tước prang k’coong ch’ngai, zr’lụ ch’ngai bha dắh. Zâp bh’rợ bhrợ cha liêm choom ơy chrooi pa xoọng bhrợ đoọng bhiệc, pa dưr zên pa chô, t’bil ha ul pa xiêr đha rứt lâng pa dưr cr’noọ bh’rợ bhrợ cha k’van liêm chr’nắp âng bấc apêê pr’zợc p’niên. P’căn Đỗ Thị Hiền, Trưởng phòng k’đhơợng zư Thương mại-Sở Công thương tỉnh Quảng Nam đoọng năl, tỉnh ơy vêy bấc chính sách zooi đha đhâm c’moor đắh bhiệc pa choom, pa dưr c’năl bh’rợ; câl pay bh’nơơn pr’đươi lâng p’têết pazưm thương mại: “Xoọc đâu, Sở Công thương vêy bấc kênh đoọng pa dưr pa xớc thương mại, ooy đâu vêy mưy kênh nắc Trang bh’nơơn pr’đươi ơy bơơn tải ooy app âng tỉnh lâng bấc trang n’lơơng. Sở Công thương bhrợ pr’đơợ đoọng zâp apêê c’la bhrợ cha bơơn pấh bhrợ đhị zâp trang pr’đươi nâu đoọng xay moon, p’cắh bh’nơơn pr’đươi âng đay ooy cr’loọng k’tiếc k’ruung lâng k’tiếc k’ruung lơơng. Bấc lêy zâp dự án tơợp bhrợ cha cung ơy bơơn Sở Khoa học lâng Công nghệ k’rang lêy bhrợ pr’đơợ zooi đoọng đắh bh’rợ pháp lý, đắh bha ar pa tơ. Xoọc đâu, lâng ngành Công thương cắh cậ Nông nghiệp vêy bấc chính sách khuyến nông, khuyến công, tơợp bhrợ cha zêng váih. Ha dang kiêng bhrợ t’bhứah thị trường bơơn zooi đoọng pấh bhrợ đhị zâp zr’lụ đương pa câl, lấh mơ nắc zooi âng đơơng, bhrợ pa dưr thương hiệu, nhãn hiệu. Lâng bh’rợ bhrợ cha nắc đắh khuyến công zooi đoọng máy móc, hạ tầng. Pa đhang moon, đắh vel đông, bêl doanh nghiệp ting pấh bhrợ pa dưr thương mại nắc bơơn zooi đoọng m’pâng; ha dợ lâng Trung ương nắc zooi đoọng máy móc cắh cậ bh’rợ vêy zooi đoọng 1 tỷ nắc a’choóh./.”

Tỉnh Quảng Nam xoọc vêy k’noọ 500 bh’rợ bhrợ cha, tổ hợp tác lâng hợp tác xã âng đha đhâm c’moor bhrợ c’la. Tỉnh nâu cung bhrợ pa dưr Quỹ tơợp bhrợ cha k’rong bhrợ lâng zên 50 tỷ đồng lâng bhrợ pa dưr Câu lạc bộ đha đhâm c’moor k’rong bhrợ cha, zooi đoọng đợ cr’noọ bh’rợ tơợp bhrợ cha âng đha đhâm c’moor./.

Khởi nghiệp từ nông sản vùng cao

Các mô hình sản xuất, kinh doanh lấy nông sản vùng cao làm chủ lực đang ngày càng hấp dẫn và giúp không ít bạn trẻ khởi nghiệp thành công. Qua đó, góp phần nâng cao giá trị hàng nông sản, tạo sinh kế, giải quyết việc làm, tăng thu nhập cho bà con vùng cao.

Gắn bó với vùng cao Bắc Trà My, tỉnh Quảng Nam từ bé, Vũ Thị Cẩm Vân từng chứng kiến những ruộng lúa bỏ hoang do sản phẩm của bà con làm ra không có nơi tiêu thụ. Sau khi bàn bạc và được gia đình hỗ trợ, Cẩm Vân đã đầu mở cơ sở sản xuất bún, mì tươi lấy nguyên liệu là lúa, gạo địa phương. Tuy nhiên, sản phẩm này chủ yếu phục vụ nhu cầu tại chỗ nên hiệu quả kinh tế không cao. Vì thế, Vũ Thị Bích Vân tiếp tục nghiên cứu Dự án sản xuất phở khô từ gạo lứt Trà My để mở rộng mạng lưới phân phối và hỗ trợ bà con tiêu thụ sản phẩm. Với ý tưởng này, năm ngoái, dự án của Cẩm Vân đã lọt vào top đầu trong số các dự án khởi nghiệp triển vọng của huyện Bắc Trà My. Vũ Thị Cẩm Vân cho biết, Dự án sản xuất phở khô từ gạo lứt có tổng vốn đầu tư khoảng 600 triệu đồng, dự án đưa vào hoạt động có thể giải quyết việc làm cho một số lao động nhàn rỗi tại địa phương với mức thu nhập từ 5 đến 6 triệu đồng/1 người/ 1 tháng: “Hiện nhà tôi chỉ có cơ sở sản xuất bún tươi, phở tươi nhưng mà nhu cầu sử dụng không cao. Trong khi đó, bà con trên núi mỗi lần xuống thường mua phở khô về dùng, vì thế tôi có ý tưởng sản xuất phở khô. Địa phương cũng tạo điều kiện hỗ trợ 50% kinh phí của tổng dự án, khoảng 300 triệu đồng. Mô hình thành công sẽ mở rộng quy mô sản xuất, tạo việc làm cho lao động trẻ. Đặc biệt, dự án thành công sẽ góp phần tiêu thụ sản phẩm lúa gạo cho bà con vùng cao.”

Nói đến vùng Cao sơn Ngọc quế không thể không nhắc đến cây quế Trà My. Đây không chỉ là cây trồng truyền thống của huyện Bắc Trà My mà còn là cây thế mạnh, giúp bà con các dân tộc thiểu số nơi đây xóa đói, giảm nghèo. Phát huy lợi thế này, nhiều bạn trẻ đã đầu tư nghiên cứu, tạo ra các sản phẩm có giá trị từ quế, bước đầu mang lại thành công nhất định. Một trong những gương mặt trẻ tiêu biểu đó phải kể đến anh Trần Viết Hùng, Tổng Giám đốc Công ty cổ phần Quế Trà My. Anh Hùng cho biết, từ một vài sản phẩm khởi nghiệp ban đầu, đến nay Công ty của anh đã nghiên cứu cho ra đời hơn 40 sản phẩm làm từ cây quế, thân quế, lá quế như: tinh dầu quế, nước rửa chén, lau sàn, nhang quế…Và mới đây, sản phẩm lăn ngừa muỗi hương quế của Công ty ra đời được đánh giá cao, hứa hẹn không chỉ cung cấp trong nước mà còn vươn sang thị trường Singapore: “Thông qua việc làm của mình, tôi mong muốn người dân thấy được giá trị thực sự của cây quế. Thông qua sản phẩm của doanh nghiệp, tôi mong muốn góp phần giúp bà con tiêu thụ được sản phẩm, tránh được tình trạng được mùa mất giá như lâu nay.”

Ông Thái Hoàng Vũ, Chủ tịch UBND huyện Bắc Trà My, tỉnh Quảng Nam cho biết, Bắc Trà My là một trong những địa phương đi đầu trong cả nước về hình thành hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo: “Ngay từ năm 2019, Bắc Trà My đã là huyện miền núi đầu tiên của tỉnh Quảng Nam tổ chức thành công hội nghị xúc tiến đầu tư lớn nhất trên địa bàn tỉnh đối với các huyện miền núi. Bắt đầu từ đó, rất nhiều doanh nghiệp nghiên cứu đầu tư. Ngoài việc thu hút đầu tư, kêu gọi các dự án khởi nghiệp tại địa phương để nâng tầm các sản phẩm OCOP thì huyện cũng đã tập trung mời gọi, thu hút các doanh nghiệp có tiềm năng để đưa các sản phẩm của miền núi, trong đó có sản phẩm quế Trà My trở thành sản phẩm đặc trưng của vùng Cao sơn Ngọc Quế”

Thời gian gần đây, phong trào thanh niên khởi nghiệp đổi mới sáng tạo ở tỉnh Quảng Nam phát triển mạnh mẽ, tạo sự lan tỏa sâu rộng đến cả miền núi, vùng sâu, vùng xa. Các mô hình khởi nghiệp thành công đã góp phần giải quyết việc làm, nâng cao thu nhập, xóa đói giảm nghèo và thúc đẩy ý chí vươn lên làm giàu chính đáng của nhiều bạn trẻ. Bà Đỗ Thị Hiền, Trưởng phòng Quản lý Thương mại - Sở Công thương tỉnh Quảng Nam cho biết: tỉnh đã có nhiều chính sách hỗ trợ thanh niên trong việc đào tạo, nâng cao kiến thức; bảo hộ sản phẩm và kết nối thương mại: “Hiện nay, Sở Công thương có rất nhiều kênh để xúc tiến thương mại, trong đó có 1 kênh là Trang sản phẩm đã được tải trên app của tỉnh và nhiều trang khác. Sở Công thương sẽ tạo điều kiện để các chủ thể, nhà khởi nghiệp được tham gia trên các trang sản phẩm này để giới thiệu, quảng bá  sản phẩm của mình ở cả trong và ngoài nước. Đa phần các dự án khởi nghiệp cũng đã được Sở Khoa học và Công nghệ quan tâm tạo điều kiện hỗ trợ về khâu pháp lý, về mặt thủ tục. Hiện nay, đối với ngành Công thương hay Nông nghiệp có rất nhiều chính sách khuyến nông, khuyến công, khởi nghiệp đều có cả. Nếu muốn mở rộng thị trường được hỗ trợ tham gia các gian hàng, thậm chí hỗ trợ vận chuyển, xây dựng thương hiệu, nhãn hiệu. Đối với khâu sản xuất thì nguồn khuyến công hỗ trợ máy móc, cơ sở hạ tầng. Ví dụ, nguồn địa phương, khi doanh nghiệp tham gia xúc tiến thương mại thì được hỗ trợ 50:50; còn  đối với Trung ương hỗ trợ máy móc hoặc mô hình thì được hỗ trợ 1 tỷ đổ lại.”

Tỉnh Quảng Nam hiện có gần 500 mô hình kinh tế, tổ hợp tác và hợp tác xã do thanh niên làm chủ. Tỉnh này cũng xây dựng Quỹ khởi nghiệp đầu tư với số vốn 50 tỷ đồng và thành lập Câu lạc bộ thanh niên đầu tư khởi nghiệp, nâng đỡ cho những ý tưởng khởi nghiệp của thanh niên./.