Hr’lang hr’câh k’tiếc ta luôn dưr vaih năc bhrợ ha pr’ăt tr’mông dưr zr’năh k’đhap, bâc pr’loọng đong đơơh hân tơơi ăt ooy lơơng; zập ngai zêng k’rang k’pân. Cơnh đêêc năc bh’rợ hân đoo đoọng đhanuôr acoon coh năc la lua choom têêm ngăn ăt mamông, bhrợ cha, pa dưr bhươl cr’noon?

Năc lâh m’pâng c’xêê ơy lâh, đhanuôr coh cr’noon Pứt, chr’val da ding k’coong k’noong k’tiếc Hùng Sơn dzợ k’pân pa bhlâng. Dưr vaih hr’lang hr’câh k’tiếc da ding Azắt năc bhrợ 3 cha năc manuyh âng bhươl cr’noon chêệt bil. Mơ bơr pêê chu xa nul pr’toh k’rơ bhlâng, k’tiêc đhâl tơợ bha đưn da ding dưr ha rập, k’tụt zập rau coh c’lâng ha rập âng đoo. Tước nâu cơy, apêê chức năng năc ơy bơơn muy cha năc. Bh’rợ chêêc lêy ting t’ngay zr’năh k’đhap lâh mơ bêl tơợ da ding ta luôn n’leh roon cr’đooh t’mêê, k’tiêc đhâl năc dzợ hooi ha rập, bhrợ t’vaih rau căh liêm crêê ha apêê tước trôông dzấc.

Crêê hr’lang hr’câh dưr vaih k’rơ, năc ng’pa tơơi bâc chu, đhanuôr coh zr’lụ da ding k’coong Hùng Sơn rơơm kiêng đơơh vêy đhăm ăt mamông t’mêê têêm ngăn đanh đươnh lâh mơ:

“G’luh boo tuh l’lăm ahay prang cr’noon ơy tơơi ăt đhị zr’lụ liêm crêê, bêl văl chô cớ ooy đâu năc n’leh vaih hr’lang hr’câh n’nâu, azi năc dưr tơơi cớ. Nâu cơy zập ngai coh cr’noon zêng k’pân, cha ăt căh têêm tu k’pân vaih hr’lang hr’câh k’tiếc. Cr’noon zi ơy vêy đhăm ăt t’mêê, công ơy vêy ta bhrợ c’lâng, ra lăp t’nâl điện năc căh ơy loon bhrợ đong năc coh zr’lụ n’năc công n’leh vaih hr’lang hr’câh. Nâu cơy đhanuôr căh dzợ pân chô ăt ooy đhăm ăt ty, rơơm kiêng vêy zr’lụ đhăm ăt t’mêê nhậm mâng lâh mơ đoọng zập ngai bơơn ăt mamông têêm ngăn”.

“C’moo đâu acu năc 70 c’moo năc căh bool lêy boo tuh, hr’lâng hr’câh k’tiếc da ding k’coong bâc lâng ga măc cơnh c’moo đâu. Pr’ăt tr’mông âng đhanuôr nâu cơy zr’năh k’đhap bhlâng, zập ngai zêng k’rang k’pân. Rơơm kiêng Đảng, Nhà nước đh’rưah lâng chính quyền vel đong k’rang bâc lâh mơ ooy pr’ăt tr’mông âng đhanuôr, bhrợ đhăm ăt mamông t’mêê đoọng ha đhanuôr têêm loom ăt mamông đanh đươnh, đoọng doọ dzợ choom bil hư ooy manuyh lâng cr’van cr’bhộ”.

T’mêê năc ky năc p’rá âng T’cooh bhươl Briu Nhâu lâng t’cooh Riah Đưm coh cr’noon Juh, chr’val Hùng Sơn.

Coh pazêng t’ngay n’nâu, lướt truih coh k’noong k’tiếc Hùng Sơn, zập đhị công n’leh vaih da ding k’coong dưr cr’đooh đhậu, hr’lang hr’câh k’tiêc. K’tiếc đhâl vêy cơnh choom dưr hr’câh đhơ đhơ bêl, hân đhơ coh cr’chăl boo căh cậ p’răng. Truih c’lâng Tỉnh lộ 606, tơợ chr’val A Vương tươc ooy Hùng Sơn, n’leh k’ha riêng zr’lụ hr’lang hr’câh ga măc k’tứi; vêy zr’lụ bhlưa năc căh tước 10 mét, bhrợ ha bh’rợ lươt chô zr’năh k’đhap bhlâng.

T’cooh Nguyễn An, Bí thư Đảng uỷ chr’val Hùng Sơn prá xay, năc coh g’luh boo tuh coh m’pâng c’xêê 11, vel đong năc ơy pa tơơi 500 pr’loọng đong đhanuôr tươc ăt coh pazêng cơ quan, đong bhrợ bhiệc âng UBND chr’val lâng trường học. Ooy đanh đươnh, chr’val năc ra pặ đhăm t’mêê k’tiếc t’mêê, bhrợ zr’lụ đhăm ăt mamông t’mêê đoọng nhâm mâng rau liêm crêê:“Chính quyền Tây Giang ty ahay công ơy ra li k’tiếc bhrợ đhăm ăt mamông, đoọng đhanuôr bhrợ đong ăt, pa tơơi đhanuôr coh zr’lụ toor tom đác lâng coh aral da ding k’coong buôn vaih hr’lang hr’câh chô k’rong ăt. Hân đhơ cơnh đêêc, coh cr’chăl ahay, tu plêệng k’tiêc vaih k’rơ pa bhlâng năc muy bơr đhăm ăt mamông công crêê hr’lang hr’câh, bhrợ t’vaih rau căh liêm crêê ooy pr’ăt tr’mông âng đhanuôr. Coh cr’chăl ha y, chr’val Hùng Sơn bhrợ bh’rợ ch’mêệt lêy pazêng đhăm k’tiếc ơy ta bhrợ vêy đhr’năng vaih hr’lang hr’câh azi năc bhrợ kè taluy dương, taluy âm, choh n’loong; xang n’năc ch’mêệt lêy pazêng zr’lụ la lua liêm mâng đoọng bhrợ đhăm ăt mamông t’mêê đoọng ha đhanuôr”.

Căh muy Hùng Sơn, bâc chr’val da ding k’coong n’lơơng âng Đà Nẵng công crêê hr’lang hr’câh bâc pa bhlâng. Coh bơr g’luh boo tuh coh c’xêê 10 lâng 11, pazêng 30 chr’val da ding k’coong zêng dưr vaih hr’lang hr’câh bâc ooy. K’ha riêng zr’lụ đhanuôr ăt mamông crêê k’đoong, bâc đhr’nong đong crêê ta g’lâp zêng.

Đhị chr’val Trà Tân, t’cooh Nguyễn Hồng Lai - Bí thư Đảng uỷ chr’val - prá xay, vel đong ơy zooi 40 ức đồng ha pazêng pr’loọng đong crêê ha rập đong đoọng bhrợ đong ăt t’mêê. Hân đhơ cơnh đêêc, đoọng đhanuôr ăt mamông nhâm mâng, năc đơơh vêy đhăm ăt mamông liêm mâng, pa têệt lâng bh’rợ bhrợ cha:“11 đhr’nong đong coh bha nụ Ông Yên âng cr’noon Ngọc Giác năc crêê đác tuh p’loong coh t’ngay 27/10 bêl đêêc ahay. Ha dang bhrợ cớ đhăm ăt mamông đhị cr’noon n’nâu năc căh nhâm mâng rau liêm crêê. Azi năc chêêc lêy pazêng zr’lụ t’mêê đoọng ta đang moon t’cooh xa nay Sở Nông nghiệp lâng Môi trường, t’cooh xa nay UBND thành phố mr’cơnh cr’noọ xa nay đoọng chr’val bhrợ đhăm ăt mamông ha đhanuôr đoọng pazêng pr’loọng đong n’nâu bhrợ đong ăt nhâm mâng, pr’ăt tr’mông liêm mâng coh pazêng hân noo đhí boo”.

Xoọc đâu, zr’năh k’đhap bhlâng âng pazêng chr’val da ding k’coong Đà Nẵng năc ta bhúch đhăm ăt mamông bhưah ga măc lâng la lua nhâm mâng. T’cooh Briu Quân - Chủ tịch UBND chr’val A Vương - prá xay, bâc đhăm ăt mamông t’mêê vêy ta bhrợ l’lăm ahay năc nâu cơy zêng dưr hư lâng hr’lang hr’câh:“Zr’năh k’đhap bhlâng âng vel đong xoọc đâu năc đhăm k’tiếc ra pặ đhanuôr ăt mamông nhâm mâng. Tu chr’val A Vương bâc bhlâng năc da ding k’coong, đhr’đấc đhr’luônh, tu cơnh đêêc bh’rợ ng’bhrợ đhăm ăt mamông đoọng ha đhanuôr năc rau zr’năh k’đhap pa bhlâng năc đươi bấc zên prặ đoọng ra li đhăm k’tiêc, kè taluy âm, taluy dương đoọng vaih rau nhâm mâng. Zr’năh k’đhap g’luh bơr năc ooy bh’rợ xăl cr’noọ đươi dua k’tiêc. Xoọc đâu muy bơr zr’lụ azi công vêy cr’noọ ra li đhăm k’tiêc đoọng đhanuôr ăt mamông năc zr’năh k’đhap ooy đâu crêê k’tiêc crâng choh, k’tiêc crâng phòng hộ”.

Rau la lua đoọng lêy, zập g’luh boo tuh, chính quyền thành phố năc pa tơơi k’r’bhâu pr’loọng đong đhanuôr coh zr’lụ vaih hr’lang hr’câh. Ha dợ nâu đoo năc bh’rợ tr’nơơp a năm. Ooy đanh đươnh, đhanuôr da ding k’coong kiêng vêy zr’lụ ăt mamông nhâm mâng, quy hoạch crêê cơnh lâng c’lâng p’rang lâng bh’rợ bhrợ cha.

L’lăm ahay, tỉnh Quảng Nam (ty ahay) ơy xay bhrợ cơnh Nghị quyết 23/2021 âng HĐND tỉnh ooy bh’rợ ra pặ đhị đhanuôr ăt mamông coh da ding k’coong. Cr’chăl c’moo 2021 - 2025, tỉnh ơy đớc đoọng nhâm mâng đhị ăt mamông ha lâh 3.000 pr’loọng đong. Pazêng kinh nghiệm n’nâu đoọng lêy bh’rợ quy hoạch đhanuôr ăt mamông đh’rưah lâng bh’rợ zâl g’đéch đhr’năng vaih đhí boo tuh bhlong năc bh’rợ chr’năp pa bhlâng đoọng nhâm mâng rau liêm crêê ha đhanuôr.

T’cooh Trần Nam Hưng, Phó Chủ tịch UBND thành phố Đà Nẵng, prá xay, thành phố năc ta đang moon Trung ương zooi k’dâng 2.000 tỷ đồng đoọng pa tơơi, bhrợ đhăm ăt mamông t’mêê đoọng ha đhanuôr coh pazêng zr’lụ vêy đhr’năng vaih hr’lang hr’câh k’rơ bhlâng:“Ooy đanh đươnh pazao đoọng ha pazêng chr’val da ding k’coong âng thành phố Đà Nẵng zêng ch’mêệt lêy crêê cơnh, prang zập n’đăh coh pazêng zr’lụ hr’lang hr’câh, zr’lụ vêy đhr’năng vaih hr’lang hr’câh năc crêê tước ooy zr’lụ đhanuôr ăt mamông. Ting n’năc, năc xay moon ghít đhị đớc đoọng bhrợ đhăm ăt mamông t’mêê, đoọng đhanuôr ăt mamông đanh đươnh, doọ lum zr’năh k’đhap; năc êêh rau zập c’moo công pa tơơi, zập c’moo công k’rang k’pân, cơnh đêêc năc căh choom”.

Pazêng g’luh hr’lang hr’câh ta luôn coh hân noo boo tuh c’moo đâu muy chu cớ đoọng lêy pr’ăt tr’mông âng đhanuôr da ding k’coong Đà Nẵng dzợ bâc rau căh liêm crêê bêl vaih đhí boo, tuh bhlong. Đoọng đhanuôr la lua “têêm ngăn ăt mamông bhrợ cha đanh đươnh”, năc căh muy dư án đhăm ăt mamông t’mêê liêm choom, pazêng đhăm ăt mamông liêm mâng lâng c’lâng p’rang crêê cơnh, ting n’năc năc dzợ vêy xay bhrợ k’rơ lâh mơ, lứch loom âng chính quyền zập cấp coh quy hoạch, ch’mêệt lêy lâng xay bhrợ công trình crêê t’ngay c’xêê, liêm mâng. Đhanuôr hêê công pa dưr cr’noọ xa nay ma xay bhrợ, đơơh loon zâ, g’đéch ha đhí boo, tuh bhlong, xơợng đươi cơnh xa nay pa tơơi, ra pặ đhanuôr ting cơnh xa nay pa choom âng chính quyền lâng pazêng lực lượng chức năng. Đoo bêl vêy bh’rợ mr’cơnh cr’noọ xa nay bhlưa Nhà nước lâng đhanuôr, pazêng zr’lụ đhanuôr ăt mamông t’mêê năc la lua choom dưr vaih zr’lụ ăt mamông têêm ngăn đoọng đhanuôr ăt mamông đanh đươnh, pa dưr bhươl cr’noon liêm pr’hay./.

CẦN GIẢI PHÁP AN CƯ CHO NGƯỜI DÂN VÙNG SẠT LỞ NÚI ĐÀ NẴNG

Trong vòng chưa đầy hai tháng của mùa mưa lũ, tại các xã miền núi phía Tây thành phố Đà Nẵng đã xảy ra hàng trăm vụ sạt lở núi, gây thiệt hại lớn về người và tài sản của bà con các dân tộc thiểu số. Sạt lở liên tiếp khiến đời sống bị đảo lộn, nhiều hộ phải di dời khẩn cấp đến nơi ở tạm; ai cũng sống trong tâm trạng lo sợ. Vậy giải pháp nào để đồng bào miền núi có thể thực sự “an cư lạc nghiệp”, yên tâm bám đất, bám làng?

Đã hơn nửa tháng trôi qua, vậy nhưng người dân thôn Pứt, xã vùng cao biên giới Hùng Sơn vẫn chưa hết bàng hoàng. Thảm họa sạt lở núi A Zắt đã cướp đi sinh mạng của 3 người con trong làng. Chỉ sau vài tiếng nổ lớn, đất đá từ đỉnh núi ầm ầm đổ xuống, cuốn phăng tất cả. Đến nay, lực lượng chức năng mới chỉ tìm thấy một thi thể. Công tác tìm kiếm càng khó khăn hơn khi trên vách núi liên tục xuất hiện các vết nứt mới, đất đá tiếp tục trượt xuống, đe dọa sự an toàn của lực lượng cứu hộ.

Bị sạt lở bủa vây, phải di dời nhiều lần, bà con vùng cao Hùng Sơn mong muốn sớm được bố trí nơi ở mới ổn định, lâu dài

“Đợt mưa lũ trước cả thôn cũng đã di dời về nơi ở an toàn rồi, xong quay về lại thì lại gặp vụ sạt lở kinh hoàng này, chúng tôi lại phải di dời tiếp. Bây giờ người dân trong thôn ai cũng nơm nớp lo sợ, ăn ngủ không yên vì không biết sạt lở lúc nào. Thôn có mặt bằng mới rồi, cũng đã mở đường, lắp trụ điện nhưng chưa kịp làm nhà thì khu vực đó cũng bị sạt lở. Bây giờ bà con không dám về nơi ở cũ nữa, mong sớm có vị trí thật ổn định để mọi người sinh sống an tâm hơn”.  

“Tôi năm nay đã 70 tuổi nhưng chưa lần nào chứng kiến mưa lũ, sạt lở nhiều và kinh hoàng như năm nay. Cuộc sống bà con bây giờ rất khó khăn, ai cũng lo sợ. Mong Đảng, Nhà nước cùng chính quyền địa phương quan tâm nhiều hơn đến đời sống bà con, làm mặt bằng mới cho mọi người an tâm và ổn định lâu dài, để không thiệt hại thêm về người và tài sản nữa."

Vừa rồi là ý kiến già làng Briu Nhâu và ông Riah Đưm ở thôn Juh, xã Hùng Sơn.

Những ngày này, đi dọc vùng biên giới Hùng Sơn, đâu đâu cũng thấy những triền núi bị khoét sâu, nham nhở. Đất đá có thể sạt xuống bất cứ lúc nào, dù trời mưa hay nắng. Dọc tuyến Tỉnh lộ 606, từ xã A Vương lên Hùng Sơn, xuất hiện hàng trăm điểm sạt lở lớn nhỏ; có điểm chỉ cách nhau chưa đầy 10 mét, khiến việc đi lại vô cùng khó khăn.

Ông Nguyễn An, Bí thư Đảng ủy xã Hùng Sơn cho biết, riêng đợt mưa lũ giữa tháng 11, địa phương đã phải di dời 500 hộ dân đến tạm trú tại các cơ quan, trụ sở UBND xã và trường học. Về lâu dài, xã sẽ phải bố trí mặt bằng, xây dựng khu tái định cư mới để bảo đảm an toàn:“Chính quyền Tây Giang cũ cũng đã san lấp mặt bằng, bố trí dân cư, di dời bà con ở dưới lòng suối và vùng ven đồi sạt lở về ở tập trung. Tuy nhiên, thời gian vừa qua, do điều kiện khí hậu khắc nghiệt nên một số mặt bằng cũng bị sạt lở, uy hiếp đến đời sống người dân. Sắp tới, xã Hùng Sơn sẽ tiến hành khảo sát đối với những mặt bằng đã đầu tư có nguy cơ sạt lở chúng tôi sẽ kè taluy dương, taluy âm, trồng cây giữ mặt bằng; rồi tiếp tục quan tâm, khảo sạt những vị trí thực sự an toàn để đầu tư mặt bằng tái định cư cho bà con”.

Không chỉ Hùng Sơn, nhiều xã vùng cao khác của Đà Nẵng cũng bị sạt lở nghiêm trọng. Trong hai đợt mưa lũ tháng 10 và 11, hầu hết 30 xã miền núi đều xảy ra sạt lở diện rộng. Hàng trăm khu dân cư bị cô lập, nhiều ngôi nhà bị vùi lấp hoàn toàn.

Tại xã Trà Tân, ông Nguyễn Hồng Lai – Bí thư Đảng ủy xã – cho biết địa phương đã hỗ trợ 40 triệu đồng cho những hộ có nhà bị sập để dựng nhà mới. Tuy vậy, để bà con ổn định lâu dài, cần phải có mặt bằng an toàn, gắn với sinh kế:“11 ngôi nhà ở nóc Ông Yên của thôn Ngọc Giác đã bị cuốn trơi trong ngày 27/10 vừa qua. Nếu tiếp tục xây dựng nhà tái định cư tại làng này sẽ không đảm bảo an toàn. Chúng tôi sẽ tìm các vị trí để kiến nghị với lãnh đạo Sở Nông nghiệp và Môi trường, lãnh đạo UBND thành phố thống nhất cho xã bố trí các khu dân cư để các hộ dân này xây nhà ổn định, sống an toàn trong các mùa mưa bão”.

Hiện nay, khó khăn lớn nhất của các xã miền núi Đà Nẵng là thiếu mặt bằng đủ rộng và thật sự an toàn. Ông Bríu Quân – Chủ tịch UBND xã A Vương – cho biết, nhiều mặt bằng được đầu tư trước đây nay đã xuống cấp hoặc sụt lún:“Khó khăn lớn nhất của địa phương hiên nay liên quan đến sắp xếp ổn định dân cư là quỹ đất. Bởi vì xã A Vương địa hình đồi núi, dốc nên việc tính toán bố trí mặt bằng dân cư là vấn đề nan giải đòi hỏi phải có nguồn lực rất lớn để san ủi mặt bằng, kè taluy âm, taluy dương để đảm bảo an toàn. Khó khăn thứ 2 là liên quan đến việc chuyển đổi mục đích sử dụng đất. Hiện nay một số nơi chúng tôi cũng có ý định san ủi mặt bằng bố trí dân cư nhưng lại vướng vào đất rừng sản xuất, đất rừng phòng hộ.”

Thực tế cho thấy, trước mỗi đợt mưa bão, chính quyền thành phố lại phải di dời hàng ngàn hộ dân vùng sạt lở. Nhưng đây chỉ là giải pháp tạm thời. Về lâu dài, người dân miền núi cần những khu tái định cư bền vững, quy hoạch đồng bộ với hạ tầng và sinh kế.

Trước đây, tỉnh Quảng Nam (cũ) đã triển khai Nghị quyết 23/2021 của HĐND tỉnh về hỗ trợ sắp xếp dân cư miền núi. Giai đoạn 2021–2025, tỉnh đã bố trí ổn định cho hơn 3.000 hộ. Những kinh nghiệm này cho thấy việc quy hoạch dân cư gắn với phòng tránh thiên tai là giải pháp thiết thực nhất để bảo đảm an toàn.

Ông Trần Nam Hưng, Phó Chủ tịch UBND thành phố Đà Nẵng, cho biết thành phố sẽ kiến nghị Trung ương hỗ trợ khoảng 2.000 tỷ đồng để di dời, tái định cư người dân ở những khu vực nguy cơ cao:“Về lâu, về dài giao cho tất cả các xã miền núi của thành phố Đà Nẵng đều phải rà soát đồng bộ, toàn diện các khu vực sạt lở, khu vực có nguy cơ sạt lở mà ảnh hưởng đến khu vực dân ở. Đồng thời, phải xác định cho được khu bố trí tái định cư, để nhân dân sống dài được, không có nguy cơ; chứ không phải năm nào cũng di dời, năm nào cũng nơm nớp lo sợ là không được”.

Những vụ sạt lở liên tiếp trong mùa mưa lũ năm nay một lần nữa cho thấy cuộc sống của đồng bào miền núi Đà Nẵng vẫn còn quá mong manh trước thiên tai. Để người dân thực sự “an cư lạc nghiệp”, không chỉ cần những dự án tái định cư bài bản, những mặt bằng an toàn và hạ tầng đồng bộ, mà còn đòi hỏi sự vào cuộc quyết liệt, có trách nhiệm của chính quyền các cấp trong quy hoạch, kiểm tra, giám sát và triển khai công trình đúng tiến độ, đúng chất lượng. Bà con mình cũng cần nêu cao tinh thần tự giác, chủ động phòng tránh thiên tai, chấp hành các phương án di dời, sắp xếp dân cư theo hướng dẫn của chính quyền và các lực lượng chức năng. Chỉ khi có sự đồng lòng giữa Nhà nước và nhân dân, những khu dân cư mới thật sự trở thành nơi bình yên để bà con bám đất, bám làng./.