Muy chu cậ, đhí boo, tuh bhlong bhrợ t’vaih rau zr’năh k’đhap ooy bh’rợ zư lêy lâng pa dưr rau chr’năp âng c’kir coh đhr’năng tr’xăl âng plêệng k’tiêc ting t’ngay k’rơ pa bhlâng

Coh g’luh boo tuh bêl đêêc ahay năc bhrợ rau bil hư ooy zr’lụ Hoàng thành Huế k’rơ pa bhlâng. Muy c’nặt g’roong n’juôih dal k’dâng 15m dưr ha rập, 7 zr’lụ n’lơơng dưr đa đêng, hr’lụ lâng xoọc vêy ta pa liêm đơơh hân đoọng pa xiêr đhr’năng dưr ha rập bâc ooy. Pazêng c’kir coh zr’lụ c’kir cố đô Huế zêng đác tuh nong, coh đêêc Đại Nội đác tuh nong k’dâng 0,3m, lăng Minh Mạng đác tuh nong dal 1,4m, lăng Gia Long lâng Thiệu Trị đác tuh nong dal tươc 1,5m.

Đhr’năng đác tuh nong đanh căh muy bhrợ ha cruung đác vaih rau bil hư ting n’năc năc dzợ bhrợ rau bil hư ooy pr’đươi âng c’kir. Đợ n’loong ty coh Đại Nội đh’rưah lâng bâc đong xang ty đanh xoọc ăt lâng đhr’năng dưr a uuh, hư đơơh bhlâng ha dang căh vêy ta pa liêm đơơh loon. Pazêng rau bil hư n’nâu đoọng lêy buôn bhlâng t’vaih rau căh liêm crêê ooy c’kir Huế tu crêê tước âng đhí boo, tuh bhlong lâng tr’xăl âng plêệng k’tiêc, ting n’năc xay moon đơơh vêy bh’rợ tr’nêng bh’rợ zư lêy nhâm mâng, crêê cơnh lâng đhr’năng đhí boo, tuh bhlong coh đanh đươnh.

Trung tâm Zư lêy C’kir Cố đô Huế ơy ch’mêệt lêy zr’lụ đơ hư, xay moon đợ mơ u hư, ting n’năc k’rong đh’rưah lâng pazêng sở, ngành crêê tươc prá xay rau tu lâng xay moon bh’rợ bhr’lậ pa liêm. T’cooh Lê Công Sơn, Phó Giám đốc Trung tâm Zư lêy c’kir Cố đô Huế prá xay, Trung tâm công ơy ch’mêệt lêy puôn n’đăh âng g’roong lâng bhrợ bh’rợ pa mâng pazêng zr’lụ crêê hr’lụ, đa đêng:

“Trung tâm ơy đơơh loon bhrợ pazêng bh’rợ đơơh hân cơnh clặ cr’lặ xay moon pa rơớt, bhrợ g’roong, xa pợ. Xoọc đâu, trung tâm ơy nhăn p’rá xa nay tượ UBND thành phố lâng pazêng bộ k’đhơợng lêy đoọng đơơh bhrợ bh’rợ bhr’lậ pa liêm coh pazêng zr’lụ n’nâu, đoọng doọ choom dưr hr’lụ c’lâm coh t’tun, công cơnh nhâm mâng rau liêm crêê ha pazêng zr’lụ c’kir xang bêl rau pa hư âng đhí boo, tuh bhlong.”

Căh muy Hoàng thành, C’kir Tháp Chăm Phú Diên coh chr’val Phú Vinh, muy coh pazêng tháp Chăm ty bhlâng âng Việt Nam vêy ta bhrợ coh thế kỷ VIII công crêê đác tuh nong dal tu boo đh’rưah đác k’ruung lâng đác biển dưr nong. Tháp vêy ta bơơn lêy coh c’moo 2001 crêê ta g’lâp đhậu coh cr’loọng chuah tơợ 5 - 7m, êp lâh mơ lâng mặt đác biển, lâng coh t’tun vêy ta bhrợ đong kích đoọng zư đớc. Hân đhơ cơnh đêêc, năc tu ăt coh zr’lụ êp, c’kir n’nâu crêê đác tuh nong, g’luh n’nâu đác tuh nong tươc 70cm. Nâu đoo năc công trình vêy Tổ chức Kỷ lục Việt Nam lâng Liên minh Kỷ lục Bha lang k’tiêc xay moon năc “tháp Chăm ty clếch đhậu coh n’dúp chuah toor biển vêy ta pếch lâng zư lêy coh tr’nơơp âng bha lang k’tiêc”. T’cooh Nguyễn Đức Lộc, Giám đốc Bảo tàng Lịch sử thành phố Huế prá xay, xang g’luh tuh, đơn vị ơy đươi bâc máy dziếu đác đoọng dziếu pa lứch đác gluh tơợ tháp, g’đéch đhr’năng vaih rau căh liêm crêê ooy dzung âng công trình:

“Bảo tàng Lịch sử ơy k’rong bâc máy dziếu đác bha lâng đoọng dziếu pazêng đác gluh tơợ tháp, g’đéch bh’rợ đác choom bhrợ t’vaih rau căh liêm crêê ooy dzung âng tháp. C’kir Tháp Chăm Phú Diên vêy đợ rau la lay năc ăt đhậu coh cr’loọng k’tiêc lâng ếp lâh mơ đợ đác biển nong. Bh’rợ đanh đươnh, azi năc k’dua pazêng cơ quan, ban ngành vêy chuyên môn đoọng đh’rưah họp lâng xay truih đợ xa nay bhh’rợ crêê cơnh bhlâng đoọng ha bh’rợ ch’hooi đác coh đanh đươnh ha tháp Phú Diên.”

Bhr’lậ rau bil hư ngân tu đhí boo tuh bhlong lâng đhí amuốt số 13 bhrợ t’vaih, pazêng cơ quan chức năng âng thành phố Huế ơy đơơh hân bhrợ pazêng bh’rợ zư lêy c’kir. Bộ Văn hoá, Thể thao lâng Du lịch ta đang moon UBND thành phố Huế ch’mêệt lêy, prá xay đhr’năng xoọc đâu, ch’mêệt lêy pazêng g’roong lâng pazêng c’kir crêê tươc, ting n’năc bhrợ bh’rợ zư lêy rau liêm mâng ha c’kir lâng ha đhanuôr. T’cooh Hoàng Hải Minh, Phó Chủ tịch UBND thành phố Huế prá xay:

“Thành phố ơy đơơh loon p’too Trung tâm zư lêy C’kir Cố đô Huế đh’rưah lâng Sở Văn hoá prá xay cớ pazêng g’roong thành, zr’lụ vêy n’leh cr’đooh, z’đâr đhur đoọng vêy bh’rợ bhr’lậ pa liêm đanh đươnh, g’đéch đhr’năng bhrợ pa griing muy bơr đhị năc pazêng zr’lụ căh ơy ta pa liêm năc dưr ha rập…”

Huế năc zr’lụ cruung k’tiêc vêy bâc pa bhlâng c’kir xoọc ăt lâng đhr’năng bâc rau zr’năh k’đhap bêl vaih đhí boo, tuh bhlong. Bh’rợ zư lêy c’kir căh muy coh bh’rợ pa liêm cớ xang bêl đhí boo, tuh bhlong ting n’năc năc vêy xa nay bh’rợ liêm choom coh đanh đươnh đoọng choom ăt lâng đhr’năng căh liêm crêê âng plêệng k’tiêc, đh’rưah lâng bh’rợ kỹ thuật, quy hoạch lâng zư lêy c’kir nhâm mâng./.

GIỮ GÌN DI SẢN HUẾ TRƯỚC THỬ THÁCH CỦA THIÊN TAI VÀ BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU

Đợt mưa lũ kéo dài từ cuối tháng 10 đến đầu tháng 11 vừa qua khiến hàng loạt di tích lịch sử, văn hóa tại thành phố Huế bị ngập úng, sạt lở và xuống cấp nghiêm trọng. Một lần nữa, thiên tai lại đặt ra bài toán khó về công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng khốc liệt

Đợt lũ lớn vừa qua gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến khu vực Hoàng thành Huế. Một đoạn tường thành dài khoảng 15m đã bị sập hoàn toàn, 7 vị trí khác xuất hiện dấu hiệu nghiêng, lún và đang được gia cố khẩn cấp nhằm ngăn nguy cơ sụp đổ lan rộng. Hầu hết các di tích thuộc quần thể di tích cố đô Huế đều bị ngập nước, trong đó Đại Nội ngập khoảng 0,3m, lăng Minh Mạng ngập sâu 1,4m, lăng Gia Long và Thiệu Trị ngập đến 1,5m.

Tình trạng ngâm nước kéo dài không chỉ khiến cảnh quan bị ảnh hưởng mà còn đe dọa nghiêm trọng đến kết cấu vật chất của di sản. Hệ thống gỗ cổ trong Đại Nội cùng nhiều công trình kiến trúc truyền thống đang đối mặt với nguy cơ mục hư, xuống cấp nhanh chóng nếu không được xử lý kịp thời. Những thiệt hại này cho thấy tính dễ tổn thương của các di tích Huế trước tác động của thiên tai và biến đổi khí hậu, đồng thời đặt ra yêu cầu cấp bách về các giải pháp bảo tồn bền vững, thích ứng lâu dài.

Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế đã tiến hành khảo sát hiện trường, xác định mức độ hư hại, đồng thời phối hợp với các sở, ngành liên quan đánh giá nguyên nhân và đề xuất phương án xử lý, tu bổ. Ông Lê Công Sơn, Phó Giám đốc Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế cho biết, Trung tâm cũng đã rà soát tổng thể bốn mặt của tường thành và tiến hành gia cố tạm thời những điểm bị lún, nghiêng:

“Trung tâm đã chủ động triển khai ngay các giải pháp cấp thời như bố trí biển cảnh báo nguy hiểm, tổ chức các rào chắn, che chắn. Hiện nay, trung tâm đang xin ý kiến UBND Thành phố và các bộ chủ quản để sớm xây dựng các phương án tu bổ khẩn cấp cho các điểm này, nhằm tránh bị sụp đổ ở những điểm tiếp theo, cũng như đảm bảo tính an toàn cho các khu di sản khỏi tác động từ bên ngoài.”

Không chỉ Hoàng thành, Di tích Tháp Chăm Phú Diên ở xã Phú Vinh, một trong những tháp Chăm cổ nhất Việt Nam có niên đại thế kỷ VIII cũng bị ngập sâu trong nước do mưa lũ kết hợp với triều cường và nước biển dâng. Tháp được phát hiện vào năm 2001 khi bị vùi sâu trong lòng cát từ 5-7m, thấp hơn mực nước biển, và sau đó được đặt trong nhà kính để bảo vệ. Tuy nhiên, do nằm ở vị trí thấp, di tích này bị ngập úng, lần này nước dâng tới 70cm. Đây là công trình được Tổ chức Kỷ lục Việt Nam và Liên minh Kỷ lục Thế giới ghi nhận là “tháp Chăm cổ chìm sâu dưới cồn cát ven biển được khai quật và bảo tồn đầu tiên trên thế giới”. Ông Nguyễn Đức Lộc, Giám đốc Bảo tàng Lịch sử thành phố Huế cho biết, sau lũ, đơn vị đã sử dụng nhiều máy bơm chuyên dụng để hút nước ra khỏi tháp, tránh ảnh hưởng đến chân công trình.

“Bảo tàng Lịch sử đã huy động nhiều máy bơm chuyên dụng để hút nước ra khỏi tháp, tránh việc nước có thể làm ảnh hưởng đến chân tháp. Di tích Tháp Chăm Phú Diên có đặc điểm nằm sâu dưới lòng đất và thấp hơn mực nước biển. Giải pháp lâu dài, chúng tôi phải mời các cơ quan, ban ngành có chuyên môn để cùng họp và đưa ra các phương án, các giải pháp phù hợp nhất cho việc thoát nước lâu dài cho tháp Phú Diên.”

Khắc phục thiệt hại nặng nề do mưa lũ và bão số 13 gây ra, các cơ quan chức năng của thành phố Huế đã khẩn trương triển khai các biện pháp bảo vệ di sản. Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch yêu cầu UBND thành phố Huế kiểm tra, đánh giá hiện trạng, rà soát toàn bộ hệ thống tường thành và các di tích liên quan, đồng thời triển khai biện pháp bảo đảm an toàn cho di tích và người dân. Ông Hoàng Hải Minh, Phó Chủ tịch UBND thành phố Huế cho biết:

“Thành phố đã chỉ đạo Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế cùng Sở Văn hóa đánh giá lại tổng thể hệ thống tường thành, vùng có dấu hiệu nứt, tường yếu để có giải pháp tu bổ lâu dài, tránh tình trạng khi cứng hóa một điểm thì những điểm chưa được xử lý tiếp tục sụp đổ...”

Huế là vùng đất giàu di sản đang phải đối mặt với thách thức nghiêm trọng từ thiên tai. Việc bảo tồn di tích không chỉ dừng lại ở khôi phục sau mưa lũ mà còn cần một chiến lược dài hạn để thích ứng với điều kiện thời tiết cực đoan, kết hợp giải pháp kỹ thuật, quy hoạch và quản lý di sản bền vững./.