Ê Đê miền nhây tồm đia còn ziều

Đuông tzuối nít phát chà sỉ đát tồm đia, dáo từng tìu phây pun ziểm chùn tuz lổng tồm đia lùn tài, nghẹ nhiền H’Blong Knul ziêm Ja láng, Ea Trul xía, Krông Bông guyển pun hiuz, Ê Đê miền nhây còn ziều hít xê phái, coz làn xiaz hả tuz cú, ma záo đát tồm đia. Coz plan xuống phai bez chùn lui mayz khúng tuz lổng ziêm chà tình bez anhz bez coz nhủng kuaz pun puột làn nhiếu miền Ê Đê nhây pùa tào hít tháo hiàng chêz lổng gố phai bez tzấu quà píu pun pliaoz nhúa miền:

“Zia hiuz đát tồm đia hít tuz 15 hiáng hiàng chêz, ỳ tzản hả mài tòn chuôiz phùn phaz. Ziêm coz lớp zia tzùn záo bez thzàm làn miền hả hiuz đát đia kếu mình sái tuz giải hang, tồng ói puz chiênz nayz tìu công”.

Tồng hangz coz phính miền ziêm Tây Nguyên, đảng vuaz Ê Đê miền lẩu lổng pủi liều đát tồm đia. Quýa đảng 60 hiáng đát tồm đia, cú H’nun Byă ziêm Cư Êbông láng, Ea Kao xía, tồm plấu Buôn Ma Thuột pun hiuz, pủi gang hít kez duốn tuz boz, panh pến phây líu bez lổng vuồm pảm, điàng nòm, điáng nhây dùng nhủm. Hít hả nhủm tziáng bez tò pháo chà sỉ đát pến tồm đia:

“Coz nhủng piàng piêuz bez lổng coz màu pẹ, chiaz kếu xiz thamz hải. Mài thzàm nhủng piàng piêuz, mài 15, 17 tìu phây tồng mài, 27 tìu phây tồng mài, mài hít tháo 35 tìu phây. Khâuz hải bez tzấu kngăm”.

Múa tỏi Ê Đê miền lẩu đát ziêm tồm đia hình coz nom nọ, tổ, coz nhủng piàng piêuz hangz lài chuốt, piều lamz... Tziểu pịa coz nhủng tzòng tzuz, Ê Đê miền mài thzàm tìu chaoz đát pến. Miền chảng nhây lui mài khoaiz đia xiz đảng lờ khốt tuz xếp hangz nọ nhây đát. Pun puột làn miền chảng Ê Đê hô hênz. Nhiếu miền Ê Đê nhây chùn bez khoaiz tồm đia hô tháo tzào đôz. Khúng tzòng tzuz ziêm coz hoi vủi bez cào mài thzàm nhủng piàng piêuz kềnh duổi... Can nghẹ nhiền H’yar Kbuôr, Kla láng, Drai Sap xía, Krông Ana guyển pun hiuz:

“Tói kếu thzống kteh bez lồ hoi Ê Đê miền lẩu thzống ziêm tấy lui hấu tzuz ziêm coz hoi vủi, xíp miênz pun pụt tzòi miền. Kteh kềnh khâuz thzống thzống, mayz tzấy hayz làn tồng hiuz, ỳ tzản mayz nảng mài miền hiuz thzống can nayz tìu chaoz”.

Liều thzống piàng piêuz bez miền thzống sẽ kênz nhủng piàng piêuz ziêm hít tò phây pịa đát. Ziêm hít đát bez nìn bua sẽ an coz tìu phây mayz tzuôngz màu hangz xiz kếu chiaz, chiaz kếu viàng, xiz kếu buaz liều hít đát pến coz nhủng piàng piêuz cào duổi. Can cú H Yam Bkrông, Chủ nhiệm Hợp tác xã đát tồm đia Tơng Bông ziêm Tơng Jú láng, Ea Kao xía, tồm plấu Buôn Ma Thuột, 1 khoaiz tồm đia tuz đát tài kềnh khziếm công khzaz. Lái nải, tồm đia pun puột làn xịa ton Ê Đê miền nhây pùa tào:

“Đát pến 1 khoaiz tồm đia tzụ khziếm ói tháo 1 hiáng xính tziáng, mài thzàm bỉa hangz kez pủi, panh phây, nhủm phây, tò pháo chà sỉ líu bez xính đát. Đát tziáng líu bez lổng xim lùn pến coz ziểm chùn lui, kềnh khziếm tziàng hổ”./.

Miền vết lình tạp thây ziêm tẩy hang

Cú Lù Thị Lỳ ziêm Tà Chí Lừ láng, Pa Pán Tẩn xía pun hiuz: liều mày tuz liếu lình duổi, tzuôngz hangz nom bốm, bez cú nhây chà tình kềnh tzụ tiaz khzâuz hít khoi hoang liếu lình chùn duổi hangz nom bốm bez máy hẩy. Chổm hứ há hòng nháng, cú kếu chà tình tzụ mình tzỏ vuồm tzuống, púng vuôm ziêm suồng nhuồn vuôm, cô 5 tổng chaoz duốn lình tzuống bièo.  Cú Lừ vuổn cháng, 30 lềnh nháng đảng, nom cờ tzong máy cành mày háy tào khoi hoang, gang nảy cú bua y mluôngz xính tháo vết lình…vết 2 há lềnh bez tuz liếu lình ziêm cờ tzong ninhz.

“Cờ tzong ziêm nayz lờ piêuz thamz, khoi hoang kềnh khzâuz, lổng plong, thén vết, anhz tzụ daoz lờ piêz, than đao pành, láy nảy 1 hoi xính vết tuz 1-2 thiz đao. Nhây bez ói mày lình tzuống bièo bez zia bua y mluôngz vuổn thuất nhziếu vết tziéng”.

Tháo nayz hít, 1 thóng  lình bièo ziêm cờ tzong ninhz bez chà tình xiêu tuz 17-20 bụa thuz, anhz tuz khez miền tháo diều diẻo, chà tình tzỏn tuz nhàn tzìn.

Ói bièo lống, bièo chào bez cú Lỳ nhây chà tình tzụ ây can cán bộ khuyến nông búa, hangz  an puốn, phuz đia tổ canh. Ziết bez  mày cáo vuôm tháo lình, háy thóng, cú nhây chà tình tồng tzụ tzuaz hòi muốn púng vuôm duốn lình. Cú Lỳ congz: zia kềnh guyền hấy vuổi chà tình nhây lình pến guyển, xanhz nhây tóng diều diẻo. Láy nảy chà tình  anhz cào xiêuz mảng lống, tzíp khez miền tháo cunz hoi cunz thamz. Cú tồng ói chính quyền tẩy pung  cào cấu lống liều xiêuz mảng nayz liếu lình.

“Chà tình ói xía cào cấu lống, thính chà tình loz mảng cá anhz mày háy nom tóng khoi tuz lình duổi bez búa chà tình tzấu”.

Ỳ tzản cunz tháo thóng pà lình, tồng hanzg thóng bièo tzụa, nayz liếu lình mày hòng thin luồn khez miền tháo mảng. Liều khez miền tháo biển bez  gang hít coz huaz miền mày lình, ziêm nảy mày cú Lù Thị Lỳ nhây liếu lình duổi hảy, chính quyền La Pán Tẩn xía tzấu con thu nhàn phí, líu pun goi coz huaz miền mày lình, puổn nhàn anhz mày bez liều tzỏ chaoz pháo lình. Có Hờ A Thành, Công chức vuồn hoá La Pán Tẩn xía pun hiuz:

“Coz chà tình tồng kếu xía xiêuz mảng lống lình tạp thây, tzỏ vuồm tzuốn, đáp lình chang”.

  Nháng 2007, lình tạp thây ziêm Mù Cang Chải, Yên Bái xanhz tuz Bộ vuồn hoá thể thao diều diẻo lánh bez danh thắng pièo kuaz. Tháo hoi 31/12/2019, Thủ tướng tzính phâuz thuất Quyết định số 1954 xếp hạng di tích pièo kuaz dủn tày 10 tói kếu 7 di tích, ziêm nảy mày lình tạp thây Mù Cang Chải.

Ông Nguyễn Tiến Bình, Trưởng phòng vuồn hoá Mù Cang Chải pun hiuz: chuổng kếu cờ tzong Mâm Xôi ziêm La Pán Tẩn, ziêm nảy quýa đảng 7 thin hta lình tạp thây ziêm Mù Cang Chải anhz mày thàm nom tóng duổi. Ỳ tzản Mù Cang Chải đuông tzấu thàm tìu liều xiêuz mảng pliến lình tạp thây.

“Zia bua tzùn búa miền màn hiuz xiêuz mảng lình tạp thây, tzuống lình bièo, chuổng nảy puz chiênz múa tỏi coz phính miền nhây ziềm lắm liều tzấu diều diẻo, thính miền màn phát hiéng nhàng thun”./.