Gia Lai: Thuất khzaz puz chiênz vuồn hoá lò

Tzía hoi nayz, quàn phun boz lò ziêm Pleiku Roh ( ziêm phường Yên Đổ, tồm plấu Pleiku) đuông phàn ôn tzía bài lò liều tzong bển biểu diễn pịa coz dủn tzíp mừng xiàng hiáng tộ sâu 2021. Quàn phun boz lò mài 17 làn tuz nghẹ nhiền lún Siu Thưm, thuất sấy hiáng 1983 tzùn záo chaoz boz lò. Có Siu Thưm pun hiuz, hiáng 2008, hít thôz lổng aoz duốn Pleiku Roh, ziêm nayz mài 1 quàn miền cố boz lò, có hả quyết định záo boz lò khúng pun thzình nin kếu cù ngoá pịa lùng muốn. Lớp hộ tuz miền màn ziêm láng hẩu zôngz kếu mài thzàm làn miền tháo hộ boz lò. Tồng ziêm nải tháo ỳ tzản, Pleiku Roh mài thim 2 quàn thzình nin kếu phiuz nin boz lò; lò nhây khzía anhz bui cóm ziêm láng tẩy nhây coz hoi vủi, xình cha, tzấu pliaoz:

“ Tào bỉa bua hamz liều coz làn miền lún puồng internet kếu coz tìu vuồn hoá tzọp pịa, mayz cấu tháo lò. Bua hiuz boz lò, puột vuồn hoá boz lò kềnh khziếm, lái nải zia tzùn záo ông te nhây chaoz boz lò pun coz làn miền lún. Gang nayz hít hả hiuz duốn lò bez nìn bua hộ cào xiếp”.

Láng tziêuz Siu Rên ( ziêm O láng, Ia O xía, Ia Grai guyển) pun hiuz, Jrai miền mảng lò hangz chà tình nhây ziệt nhủng kuaz quối. Vuổi lò mayz khúng liều boz hít guyền hâyz, chez dào, anhz bez pun puột chà tình cáo nhản cáo hốp. Lái nải, puổn thamz coz chà tình ziêm O láng zả phì đâuz mái tuz 1 bộ lò liều boz pịa coz hoi khziếm ziêm chà tình.

Nuz púa pịa tóng đíu thzàm nom lò, láng tziêuz Siu Rên pun hiuz, ông nhây chà tình mài 2 bộ, 1 bộ lò quối, khúng lổng pun miền cố boz ziêm coz hoi khziếm hangz tzấu miênz, pơ thi, dốp ngùng. Ông hả mái nayz bộ lò thzàm hiáng kếu chá 300 tzỉu nhàn. Anhz mài bộ lò lổng tồng tzấu tài mài 19 nom, chá quýa đảng 60 tzỉu nhàn liều boz ziêm lấy mừng xiàng pliaoz phai bez hoi cù ngoà phun cáo hiáng ziêm chà tình.

“ Bộ lò quối zia mái gang thóng tzấu cành tzuống tuz nhàn thamz, zia liều pun tòn chuôiz gang nayz lổng ziêm coz hoi vủi, tzấu miênz, pơ thi, dốp ngùng. Zia búa tòn chuôiz bez ziềm lám tzụ mài bộ lò, tzụ puz chiênz, mayz tuz mải”.

Can phún tuz hiáng 2020, ziêm Gia Lai xê mài quýa đảng 5.600 bộ lò, ziêm nải mài quýa đảng 930 bộ lò quối. Ỳ tzản, tziàng xanhz mài 948 láng ziêm paz lìn 1.192 láng, bụa quýa đảng 79%  láng phính miền tzộ mài lò. Ziêm nải Ia Grai bez tẩy pung mài lò thamz hải.

Hòng hiáng, ngành vuồn hoá ziêm lềm líu coz guyển, thị xã, tồm plấu ziêm xanhz zả tzấu coz dủn sái boz lò cấp cơ sở, píu lò pun coz láng tẩy. Nayz tìu mayz khúng tẩu khzáng mài tóng boz lò bez anhz thzấn hênz phong trào puz chiênz múa tỏi phính miền tzộ nhây lò. Ông Nguyễn Xuân Hà, Trưởng phòng Vuồn hoá – Thông phiến tồm plấu Pleiku pun hiuz thim:

“ Hòng hiáng tồm plấu mái coz bộ lò píu pun coz láng liều hộ boz, phòng dân tộc tồng khoi coz lớp záo boz lò pun ziểm miền lún. Nghìn nhiếu bez coz bài lò còn ziều, nghẹ nhiền, láng tziêuz, miền tuz múa tỏi xiến hamz tzùn záo chaoz boz, lái nải nìn bua kềnh lác hộ boz lò”.

Ông Nguyễn Đức Hoàng, Phó GĐ Sở Vuồn hoá – Thể thao – Ziều diảo Gia Lai xanhz pun hiuz, 15 hiáng quýa, congz ziêm hít Tây Nguyên nhây lò tuz UNESCO lénh bez Kiệt tác truyền khẩu kếu phi vật thể, tẩy pung hả tzấu coz ký lénh, ziêm hít tzấu coz lấy họp lò hô, tháo tìu xỉ thán nghẹ nhiền boz lò, tzong bển tò lò pịa záo ziêm họ tòng:

“ Xanhz tzấu Festival lò lùng điaz hiáng 2009, Festival lò Tây Nguyên hiáng 2018 kéu zia bua hểu coz tẩy pung tò lò pịa záo ziêm coz họ tòng”./.

Nghẹ nhiền páo Then ziêm Hon láng

  Sìn khzía mao, gảnh hít tuz muống quýa bez anhz cào ói muống, nảy bez nghẹ nhiền Trung Trực ziêm tẩy pung Việt Bắc…nghẹ nhiền Trung Trực  búa tziên bez Mã Văn Trực, thuất sấy nháng 1979 ziêm Vy Hương xía, Bạch Thông guyển, chà tình mày còn ziều páo then, boz đàn tính. Hít thôz 5 nháng  Mã Văn trực hả  hày páo then, càn hộ boz đàn tính. Tháo nháng 1996 nảy hít tuz 17 nháng miền, có  mình hội diễn ziêm guyển, gang nảy diễn cấp xanhz kếu tzièng kuaz…pến làn nghẹ nhiền hít nhàng chêz xê lún ziêm Bắc Kạn xanhz.

“Zia nhây chà tình bez mày ông cú páo then, boz đàn tính. Hít xê phái zia hả bộ tày. Hít thôz hộ bez zia ây can ông cú, gang nảy càn loz hiuz, hộ thim làn.  Tháo nayz hít zia hả páo then tuz 30 nháng”.

Nháng 2013, Mã Văn Trực thôz quảng máy tzấu pièo kuaz nhây xỉ, bez duốn tẩy pung ziêm Hon láng, Bành Trạch xía, ghez pliến tóng diều diẻo Ba Bể máy cô, Mã Văn Trực khoi họ gzáo páo then, tzấu đàn tính mải pun khez miền. Gang tzía nháng xiêu tuz nhàn tzìn, anhz hiuz duốn Then, đàn tính Mã Văn Trực liệp tzièng câu lạc bộ “Páo then, đàn tính Trung Trực”, mày 113 thành viên. Máy tan tzùn gzáo páo then, boz đàn tính bez CLB anhz mày công pun coz thành viên tzấu, bez quýa coz dủn biểu diễn pun khez miền tháo Ba bể diều diẻo tồng tuz nhàn tzìn.

Nom pièo lào tồng bez pieoz ziêm, tồng tzấu tóng tzùn gzáo miền páo then, đàn tính ziêm Hon láng, Bành Trạch xía, Ba Bể guyển, nghẹ nhiền  Mã Trung Trực vuổn xiêu lống thàm khoaiz bằng thán, tzâyz thán tuz giải hangz: Gải A liên hoàn páo then Bắc Kạn xanhz nháng 2006; Giải A hoi vuồn hoá coz phính miền Bắc Kạn xanhz nháng 2009; Giải A liên hoàn nghệ thuật páo then đàn tính tzièng kuaz dủn tày 4 ziêm Lạng Sơn xanhz nháng 2012…

Có nhây aoz bez Đồng Thị Viện tồng bez làn nghẹ nhiền zói ziêm Bắc Kạn xanhz, tỏ lẩu kếu có mình liên hoan nhúa xanhz, nhỉa xanhz, tồng bez thành viên CLB. Có tỏ bua pến gồ aoz tồng láy páo then đàn tính. Hít tzùn gzáo pun pẹ làn tỏ tồng búa từng khang liều pẹ làn hẩy hiuz, hẩy ây can.

Tìu quấy hảy bez có tỏ bua  tzùn gzáo páo then đàn tính  pun làn xiaz búa hểu Mã Ngọc Ánh, thuất sấy 2009, hít thôz 4 nháng Ngọc Ánh hả hộ páo then đàn tính. Ngọc Ánh pun hizu:

“Zia phun hày páo thàm tìu then, boz đàn tính, lẩu tuz te búa, hít tuz khúng anhz anhz hộ. Phún kềnh guyền hâyz hít tuz hộ páo then đàn tính”.

Pờ ây, lờ on  miền nhây lồ hoi then chiều phụ lụ, chiều cành tzuống, then thênh xièng nháng, then tzình diều hả tuz nghẹ nhiền Mã Trung Trực tò páo pun miền màn tzièng kuaz muống. Ông Bàn Triều Tình, ziêm thị trấn Chợ Rã, Ba Bể guyển congz duốn nghẹ nhiền Mã Trung Trực.

“Có Mã Trung Trực máy tan bez làn nghẹ nhiền zói, có anhz tzùn gzáo then đàn tính pun thàm làn. Thàm láng tẩy mày miền hộ cunz hoi cunz thamz, náy bez tìu kềnh zói”.

Chuổng kếu liệp tzièng CLB páo then đàn tính, nghẹ nhiền Mã Trugn Trực anhz kếu coz nom họ tòng kếu tẩy pung ziêm xanhz tzùn gzáo họ sanh páo then đàn tính.

“Ỳ tzản then hả tuz UNESCO lánh pến di sản vuồn hoá phi vật thể, zia ói pièo kuaz, coz cấp ngành cào cấu tháo ziểm miền lún búa nìn bua hộ  páo, puz chiênz vuồn hoá còn ziều”.

Bài then..

Thuất nhziếu hộ páo then, tzùn gzáo then bez máy tzấy háy làn tồng tzấu tuz. Ưz quânz ziêm nom pièo lào phái ziêm Hon láng, mày 1 làn miền nghẹ nhiền líu nhziếu puz chiênz pờ ây, lờ on miền nhây then đàn tính, tò náy tìu vuồn hoá tzùn pun tzuống miền tuz hiuz, tuz muống, nghẹ nhiền Mã Trung Trực nhây công kềnh hô./.