“ Khươi quản” ( ziêm làng) – Chàn Thái phai paz nhây ziềm lám

Ông Cà Văn Chung, 1 làn miền hiuz thzinh chàn Thái miền nhây vuồn hoá, hội viên Hội vuồn nghẹ còn ziều VN. Ỳ tzản đuông ziêm Nong La láng, Chiềng Ngần xía, tồm plấu Sơn La, Sơn La xanhz pun hiuz: Khươi quản bez ziêm làng liều mảng cá làn làng hangz hái, tồng bez liều chaoz ên pun làn xiaz nhây tía mả:

“ Chàn Thái miền hamz, tía mả hả mài công zúng úi pến miền bez đảng hít tháo tzíp buống bez làn hầu xanh tzụ chaoz ên pun tía mả can tìu chaoz ziêm làng. Tziàng hổ ziêm pờ tzía lào bez 2 pung chà tình congz kếu tỏi. Nayz thóng, làn hầu xanh kếu xịa ton mayz cành tzấy bez gố aoz, mayz tuz puối kếu tỏi. Làn xịa ton vuổn mài quyền tuz congz vả kếu coz làn hầu xanh khờ lểnh hít nìn bua tháo congz tzình”.

Tziàng hổ ziêm làng tồng sẽ tuz phún pịa tziàng hổ tzấu làng, lái nải tzuaz tháo hoi kít huân, coz làn hầu xanh lẩu mình “ Khươi quản” liều diêuz tuz tzíp aoz duốn; chuổng nải tồng hiuz đỏ làn xịa ton gang nayz bez bua nhây aoz hangz hái. Ziết bez nayz thóng, 2 làn mayz cành tuz ziêm puối kếu tỏi. Ông Tòng Văn Hịa, miền hiàng chêz hang ziêm Mòng láng, Hua La xía, tồm plấu Sơn La pun hiuz:

“ Tài ziết hoi duốn ziêm, làn hầu xanh tzụ quổi pái làn xiaz nhây tía mả, coz làn miền hiàng chêz hang, liều nìn bua tồng ấy mảng bez chà tình miền. Phai bez tzấu tỏng hayz nhủng tồng tzụ quổi pái. Làn làng mayz tuz mình quýa tía mả nhây kên, miền tìa, mayz tuz tzuối đổng kếu miền hiàng chêz hang. Nayz thóng làn làng vuổn tuz mình tài, puối ziêm 2 pung chà tình, mayz tzấy khúng ziêm xiaz nhây pliaoz”.

Gang hít ziêm làng tziáng, mảng tài 1 hiáng, 2 hiáng, hít xiaz vuaz pung hái tồng ấy bez sẽ pun phép làn hầu xanh duốn tò kuaz tháo tzấu sình cha kếu nải hít xính pến làng ziêm chà tình. Khúng mài tấy tzộ, coz tói miền lún ziêm kếu tỏi mayz húng tháo kít huân tuz bez sẽ quảng, mayz tzấu hỏi tháo tỏi. Ông Tòng Văn Hịa pun hiuz thim:

“ Làn làng lồ hoi tồng puồng thzàm tìu khâuz, hangz tzụ quýa xin đảng làn xiaz nhây tía mả, thuất đôz đam vuôm duốn  pliaoz, ziếu dụ, plong liều tzấu đẩy đảng pliaoz nhúa miền. Lẩu bez nhản lùng huống tziáng bez làn hầu xanh can ló công tzấu hangz plái duz, tziaz coz nhủng… kếu bez làn miền gang hải chà tình”.

Ỳ tzản hoi, chàn Thái miền ziêm phai paz nhây kít huân mayz tzuôngz hangz đảng vuaz, hầu xanh xịa ton tháo hiàng chêz kít huân tuz càn mình ló miền có miền tỏ, coz tìu ziềm lám mayz pến hả tuz quảng. Chuổng nải, ziềm lám ziêm làng mayz nảng mài, ưz quânz vuổn tuz múa tỏi mảng bez phính miền nhây ziềm lám vuồn hoá./.

Xiêuz vuốn phính ê đê miền vả congz ziêm sấy tzẳng hiện đại

          Nayz bez tìu dung lái tỏ H Nai Niê, ziêm Phơng láng, Ea Tul xía, Cư Mgar guyển, Đăk Lawk sanhz. Tỏ đuông conzg câuz duấn ziệt xịa ton plieoz nhủa chổm khâuz, mình tháo hái puồng mảng tzản nhây bez lái tiaz khzâuz, chiền bez tuz làn tù trưởng hnăm, gang nải pến gồ aoz, mài sấy tzẳng pút tzòi, hồng phuz.

          Hayz hít tuz khúng gang hít mình tzấu đẩy duấn phai bez  lùng muẩn tzản gang hít nhản pả hnáng, tzèng plieoz miền chà tình  tỏ H Nai Niê tzuổi nít kếu tỏi. Nải hít, tỏ H Nai  anhz páo dungz conzg câuz. Tỏ H Nai congz, tỏ hả tuz  hộ coz tìu dug ca ziêm nhnáng 2004 ziêm lớp congz lồ hnoi câuz ziem Cư Mgar guyển ziêm ponzg 3 há. Nayz bez lớp tộ lái Viện ló hiuz vuồn hóa dân gian VN plúi họp kếu Phòng vuồn hóa  Cư Mgar guyển tzấu:

          “Hnăng khzàm làn miền hiuz giảng bez nìn bua hộ kếu hài phiaz giảng zia bua tuz phát nom máy ghi âm hả  thu pả coz bài bez zia bua muống từng tẩu kêu hộ pá can. Mình tháo hái zia tồng hộ páo hnăng nải liều hài páo.Zia khúng cháng dung hnăng nải hnăng bez mayz hiuz giảng lái nải mayz ghi chép khzuất. Vả congz kếu tìu chaoz tzùn gzáo pun tòn chuôiz phun phaz, múa tỏi hayz làn ói hộ kếu  páo pun pun phun phaz muống kếu hiuz”

          Tồng bez ziệt làn học viên conzg sử thi nayz, có Y Dhin Niê, ziêm Triă láng, Ea Tul xía, Cư Mgar guyển cào xiểu vuổi tuz muống lồ hnoi câu, muống khan ziêm hít xê phái. Hít mài lớp cong lồ hnoi câuz tuz khoi ziêm xía, có Y Dhin lìn đăng ký pịa hộ. Có khzuất nhniêuz hộ thuộc coz bài sử thi tuz tzùn gziáo. Lỉu lớp tộ có anhz tháo coz làn nghệ nhiền  miền nhnàng chêz hang ziêm xía, muống nìn bua páo kếu nhẩm can liều tộ thuộc coz tẩu khù muống. Tháo ỳ tzản có Y Dhin muống tài conzg coz sử thi hnăng : Y Gung Dang, Dam Yi.

          “Zia tuz muống coz tìu dung caz can ông cú nhây chaoz congz, coz tìu lồ hnoi câuz bez zia kềnh lác kếu ói xiêuz vuoonz tuz. Hnăng zia nhây puần xin bez khúng tuz coz làn nghệ nhiền  miền nhnàng chêz hang tzùn gziáo bez khúng tuz ziệt puẩn hnăng, ói hộ thim nhây bez mayz mài hayz làn tzùn gziáo az. Zia tồng ói xiêuz vuoonz coz tìu câuz nayz liều gang nayz tzùn gzíao pun tòn chuôiz kếu xiêuz vuoonz tuz hnăng zia bua đuông tzấu, liều xiêuz vuoozn coz tìu lồ hnoi câuz”

          Phín Ê đê miền nhây chaoz congz câuz bez hểu tzấu Klei duê, can nải, Klei  bez congz, “Duê” mài muz bez hểu tzấu poz. Klei duê bez  vả congz poz kếu tỏi kếu coz tziếu vả cáp tài chuổng mài ấy. Đảng nayz múa tỏi lẩu congz hnăng nayz. Vả conzg hnăng nayz kếu coz tziếu vả tuz pz kếu tỏi hnăng ziệt tìu chaoz họp lẩy, thính pun miền muống tzíp muống tuz ngay kếu cháng lào. Tìu chaoz congz vả nayz mài ziêm lềm coz nhủng văn học dân gian hnăng: Conzg lồ hnoi câuz (Klei đưm), vả síp mieenz ( riu yang). ..Tìu chaoz congz vả nayz muống tài conzg ziêm hít hít khốn gang tzèng hổ tzấu đẩy,hitsminfh tzó vuoomz, ziêm cờ hên tiuz cần hít có ziểu, hầu chế puồng tỏi,  miền cố gziáo tòn chuôiz. Muống diễn xướng Klei duê bez tziểu pịa can nhniêuz hnăm bez congz pến vả liều miền muống hẩy  hiuz hẩy cháng.

          Can Nghệ nhiền Y Wang H Wing, ziêm Triă láng, Ea tul xía, Cư Mgar guyển, Nghìn nhiểu vả conzg lẩu tuz lổng liều tzùn  coz sành ấy khziếm. Nải bez coz nhủng ló hiuz duấn lùng tzẳng, pèng piêuz, kềm kuaz  liều hiuz tuz canh tzuống, khzai hnoi lống, hnoi mayz lống. Tồng bez sành ấy duấn tziều tình kếu làn miền, hnăng chaoz tzèng ziêm ziệt chà tình kếu tziều tình tình.

          “Bua tzụ hiuz plúi họp, keenz  coz tẩu nangz nhây bez khù muống, liều hiuz duấn ziểm miền lún nhây bez  mayz tzẩy hayz làn tồng hiuz tuz coz tziếu vả nải. Lái nải tzụ keenz coz ziềm lảm can pháp lẩy, conzg duấn sấy tzẳng kít huân, hồng phuz chà tình, phát héng nhnàng khzun pến  vả congz, lẩy gziáo liều hẩy hiuz kếu tzấu can pháp lẩy”.

          Can Sở Vuồn hóa, Thể thao kếu ziều mảng Đăk Lawk sanhz nhây phún tuz, Cư M’gar guyển ỳ tzản mài 318 làn nghệ nhiền hiuz conzg nayz nhủng vả, tháo tuznz khzăm hải ziêm Ea Tul xía./.