Pỉ noọng cần Hà Nhì đăm fấn lai mì dú hoẹn Bát Xát, slảnh Lào Cai. Chang tỉ mì lai tải ết lẻ dú Y Tý, Nậm Pung. Nẩy lẻ dân tộc nâng chang bại dân tộc nọi cần tải ết dú Việt Nam. Mái pện pậu vận nhằng chướng chắp bại mòn đây pjòi cúa dân tộc lầu đảy tồng pửa pày. Chang tỉ bại thình cúa đây kin cúa cần Hà Nhì hết hẩư lai cần xẩư quây nắt xa thâng sle đảy chìm.

Chang nẳm slưởng cúa cần Hà Nhì, pửa thâng nèn, bại thình cúa sle pài chựa chòi lèo lẻ bại thình cúa chang lườn táng hết đảy chang pi. Nựa mu vạ khẩu lẻ sloong thình cẩn diếu tải ết sle hết pền bại thình cúa kin pài khửn chựa chòi. Nhoòng pện tứng lườn pỉ noọng cần Hà Nhì, mái cạ lườn chàu mì lụ lườn khỏ xày tảy khỏ liệng tua mu nâng sle thâng nèn lẻ khả nựa.

Boong khỏi đạ mì pày đảy thâng dương lườn bảc Ly Giờ Có, dú xạ Y Tý, hăn kiềng phầy cúa lườn bảc chăn rường pôm tứ pửa ngám khả mu. Nựa mu lẻ fấn nâng đảy au lồng mỏ pây tổm, fấn lẻ đảy au mà xẻo, fấn lẻ đảy au mà chí. Xáu bại thình phjắc mác slặn mì dú chang sluôn vạ chang đông xẩư xảng lườn pện mác háu, bâư mác mẳt, xạ phéc, hạt tiêu, mác phết..., lườn bảc Có đạ hết pền bại thình cúa kin chăn hom van. Bôm khẩu vằn nèn nhằng mì pát poóng, phjắc cát tổm, chóp xẻo, nặm thang tảo fủ, nặm thang fẳc đeng ấu đúc, chè khinh...

Chang bôm khẩu cúa lườn bảc Có nhằng mì Pẻng tằn vạ khẩu nẩng cắm. Bảc Có cạ, tỉ lẻ 2 thình cúa nắm sliểu đảy chang slì nèn cúa cần Hà Nhì. Sle hết đảy 2 thình cúa kin nẩy, bại pỉ noọng nhình chang lườn lèo tứn khoái sle tăm chì, nửng khẩu. Sle ăn pẻng Tằn hom vạ ón, pỉ noọng lèo lưởc thình khẩu nua hom vạ đây kin nhất, nẩng khửn dá chắng au mà tăm hẩư thư căn.

Cần Hà Nhì nhằng mì bại thình cúa đây kin đai chang bại slì nèn táng căn. Pện vằn nèn Ga Tho Tho bại thình cúa kin xày đảy au nựa mu mà hết, lẻ chang vằn nèn pài slấn đông lụ lẹ pài slấn bản... pỉ noọng nhằng mì bại thình cúa kin đảy hết tứ nựa cáy, nựa vài vạ nựa ma.... Ết lẻ nựa ma ấu xăm phjắc cát, nựa cáy ấu mảy, nựa vài chí, nựa vài xẻo khinh mác phết, pẻng mác háu, pết chí hạt tiêu đông, mác chẻ fạ xẻo xăm mác phết...Khảu bại vằn lẹ pài slấn đông, cần Hà Nhì nhằng hết khẩu nẩng lương, pỉ noọng hẩư cạ slắc lương lẻ slắc cúa ăn tha vằn phuối khửn slim slẩy chắc ơn tói xáu pỏ slấn.

Pửa pỉ noọng mì pày đảy thâng dương Y Tý lẻ pỉ noọng hạy chìm bia Hà Nhì – lẻ thình bia đảy pỉ noọng dú nẩy táng hết. Nẩy nắm chử lẻ thình bia boong hây xường slì hăn, bia Hà Nhì lẻ thình bia chăn táng đảy pỉ noọng cần Hà Nhì au khẩu slan mà táng am hết vạ đảy pỉ noọng au mà chậư kheéc chang bại vằn lẹ, vằn nèn. Bia Hà Nhì hom, van, kin ngải.

Dú Y Tý lai lườn nhằng hết pền tỉ sle tỏn lẳp kheéc thâng dương chồm, vạ tổ quá cẳm. Thâng nẩy pỉ noọng đảy dương chồm khau phja slung quảng mì bại mản moóc hán khao xoác vạ đảy chắc mừa lai mòn đây mjảc chang tởi slổng cúa pỉ noọng cần Hà Nhì. Hạy cạ pỉ noọng nắt lẻ chẩu lườn slặn slàng hết bại thình cúa đây kin dú búng nẩy hẩư pỉ noọng chìm, sle pỉ noọng chắc đảy dai hom van cúa bại thình cúa kin dú tỉ khau phja nẩy./.

HƯƠNG VỊ DÂN DÃ TRONG MÓN ĂN CỦA NGƯỜI HÀ NHÌ ĐEN

Người Hà Nhì Đen cư trú chủ yếu ở Bát Xát, Lào Cai. Trong đó tập trung nhiều nhất là ở Y Tý, Nậm Pung. Đây là một trong những dân tộc ít người nhất Việt Nam. Tuy nhiên họ vẫn còn lưu giữ nguyên vẹn những nét văn hóa độc đáo của mình. Trong đó ẩm thực độc đáo của người Hà Nhì khiến nhiều du khách háo hức khám phá.

Theo quan niệm của người Hà Nhì, khi tết đến, các gia đình dâng lễ vật cúng tổ tiên phải là những thứ do gia đình làm được trong năm. Thịt lợn và lúa gạo là hai loại thực phẩm quan trọng nhất dùng để chế biến các món ăn dâng cúng tổ tiên. Vì thế mà mỗi gia đình Hà Nhì, dù khá giả hay nghèo đều cố gắng nuôi 1 con lợn để mổ thịt vào dịp Tết.

Khu bếp nhà ông Ly Giờ Có, ở xã Y Tý đỏ lửa từ lúc lợn được mổ xong. Một phần được cho vào nồi luộc, một phần chế biến món xào, một phần làm món thịt nướng than hoa. Với các nguyên liệu sẵn có từ các loại cây, củ, quả vườn và trên rừng như thảo quả, lá móc mật, riềng, sả, hạt tiêu rừng, ớt..., người nhà ông Có đã khéo léo ướp thịt, chế biến thành các món ăn hấp dẫn với hương vị đặc trưng thơm nức. Mâm cơm ngày Tết còn có bát dồi tiết, rau cải luộc, nấm xào, canh đậu phụ, canh bí đỏ nấu xương lợn, chè gừng...

Trong mâm cơm của nhà ông Có còn có 2 món dân dã, rất đặc trưng là bánh dày và xôi tím. Ông Có bảo, đó là 2 món truyền thống không thể thiếu của người Hà Nhì mỗi dịp Tết. Để chế biến 2 món ăn này, những người phụ nữ trong nhà phải dậy từ rất sớm để giã bánh, đồ xôi. Để bánh dày thơm và dẻo, họ phải chọn loại gạo nếp nương ngon nhất, đồ lên rồi đem giã đều tay.

Người Hà Nhì còn có những món ăn đặc trưng khác cho mỗi dịp lễ, Tết khác nhau. Nếu như ngày Tết Ga Tho Tho các món ăn đều chế biến từ thịt lợn thì dịp lễ cúng thần rừng, hay lễ cúng bản... còn có các món ăn chế biến từ thịt gà, thịt chó và thịt trâu. Các món ăn đặc trưng nhất là thịt chó nấu rau cải, canh gà nấu măng, thịt trâu nướng, thịt trâu xào gừng ớt, bánh thảo quả, vịt nướng tiêu rừng, cà gai xào ớt... Vào dịp lễ cúng thần rừng, người Hà Nhì còn làm món xôi vàng với quan niệm màu vàng là màu của mặt trời, tượng trưng cho sự vĩnh hằng, thể hiện sự thành kính với thần linh.

Sẽ là điều luyến tiếc lớn nếu đến Y Tý mà chưa được thưởng thức bia Hà Nhì - loại đồ uống truyền thống của dân tộc này. Đây không phải là loại bia hơi chúng ta thường thấy mà là loại đồ uống đặc biệt do người Hà Nhì chế biến thủ công từ gạo dành để đãi khách vào các dịp lễ, Tết. Bia Hà Nhì có vị ngọt dịu, thơm nồng dễ uống.

Ở Y Tý hiện giờ đã có một số gia đình kinh doanh homestay. Du khách có thể nghỉ lại ở homestay, thưởng thức phong cảnh núi non hùng vĩ với những dòng sông mây khổng lồ cũng như trải nghiệm văn hóa của người Hà Nhì. Nếu bạn có nhu cầu, gia chủ sẽ rất sẵn lòng phục vụ các món ăn độc đáo, đậm hương vị của núi rừng biên cương./.