Xăng khan lẻ lẹ nâng thư lai mòn đây mjảc chang tởi slổng cúa pỉ noọng cần Thái dú pạng tây xứ Nghệ. Cần Thái có lẹ nẩy sle xo ngầư mòn ỏn an, mì lèng, vạ pjá ơn công lèng cúa bại slấy mo.

Lẹ Xăng Khan mì cốc co tứ lẹ pài slớ chựa chòi cúa slấy mo – cần phuối toẹn đảy xáu bại pỏ slấn vạ phác cằm ngầư slưởng cúa tua cần thâng bại pỏ slấn. Cần đảy slấy mo chỏi pỉnh hẩư đây đạ mà xo nhỉn hết lủc mạy, lụ lủc liệng cúa slấy mo. Cón pửa hết lẹ Xăng Khan, slấy mo lèo lưởc vằn đây. Slấy mo cốc lẻ cần hết lẹ cốc, pài bại cúa cái khửn cốc đẳm, chựa chòi vạ bại pỏ slấn...Noỏc slấy mo cốc lẻ mì 2 slấy mo them, hạy cạ đo thuổn lẻ lèo mì 5 slấy mo hưa fiểc. Bại slấy mo nẩy pây rèo slon xam sle pjủc lừ pền slấy mo cốc. Slấy Mo Lừ Văn Xuân, dú xạ Châu Hoàng, hoẹn Quỳ Châu, slảnh Nghệ An, hẩư chắc:

"Slấy mo cháu chỏi hẩư bại cần mẻn chếp khẩy. Pửa đạ rèng lẻ cần đảy slấy chỏi pỉnh hẩư đây xẹ thâng hết lẹ Xăng Khan. Chang nẳm slưởng cúa pỉ noọng slấy mo lẻ cần phác cằm đảy thâng bại pỏ slấn vạ xo ngầư hẩư pỉ noọng chang bản, lủc lan, nhình chài, ké ón mì lèng sle hết kin đảy đây mjảc, bại thình tua cúa cải mả, miều mảu pjòi đây. Slấy mo tó lẻ cần mì công lèng pao chực sức lèng hẩư pỉ noọng chang bản. Bại cần đảy slấy mo cháu chỏi pỉnh hẩư đây lẻ pậu thâng xo hết lủc liệng cúa slấy mo”.

Lẹ hội Xăng Khan đảy hết chang vằn nâng, cừn nâng, dú tó nả bán chang lườn cúa slấy mo. Noỏc bại thình cúa sle pài slớ, chang pan hết lẹ nhằng dủng tổng, choong vạ xày căn chiềng mủa, lượn.... Ết lẻ, pỉ noọng cần Thái tẳng khửn co bjoóc nâng sle slớ nhằng roọng lẻ co “xằng tang”. Co nẩy đảy tặt dú chựa chang ăn lườn cúa slấy Mo, bặng cạ ăn slâu tỉnh chang cúa lẹ hội Xăng Khan. Tềnh co nẩy pỉ noọng khoen khửn bại tua cúa đảy hết bặng đi cúa co mạy xằng tang, mì đo slắc lài va. Pửa slấy mo hết pjọm fấn lẹ, lủc liệng vạ bại pỉ noọng chang bản xẹ xày căn mủa dú xảng co mạy nẩy, xày căn kin lẩu cần vạ phác cằm chúc đây pjòi thâng căn. Áo Nguyễn Anh Tuấn, Giám đốc Trung tâm văn hoá truyền thông hoẹn Quỳ Châu, slảnh Nghệ An, hẩư chắc:

"Lẹ hội Xăng Khan đảy pỉ noọng chướng chắp au sle chăn đây. Lẹ hội tó lẹo máo hù lai công lèng cúa pỉ noọng. Tọ hạy cạ lẹ hội hết sle chiềng hẩư pỉ noọng chồm đai lẻ bôm lẹ tan cẩn mì hua mu, khẩu nua đăm đeng, hương, bjoóc, lẩu, mjầu nhá...thuổn thảy xày lẻ bại cúa lẹ đảy chắp xặp nèm slắng cạ cúa slấy mo. Hạy cạ hết lẹ sle pjá ơn cốc slay lẻ slấy mo chắp xặp bại cúa cái hết lẹ, nhằng lẹ hội pỉ noọng chang bản pjá ơn slấy mo lẻ bại cúa cái hết lẹ đảy pỉ noọng chang bản táng chắp xặp sle cón. Lẹ hội Xăng Khan đảy hết dú chang lườn. Dú tó nả co mạyxằng tang lẻ mì phét lẩu cần nâng. Phét lẩu cần nẩy sle slấy Mo vạ bại lủc lan kin đuổi căn vạ xày căn mủa, lượn, xo ngầư bại mòn đây pjòi hẩư căn”.

Nắm mì cần hâư chắc rọ lẹ Xăng Khan mì tẳm pửa tầư tan chắc cạ lẹ nẩy đảy slấy mo dú bại bản có hết ăn pi. Lẹ pài slớ mì lai tàng hết táng căn, tứng lẹ mì bại bài mo táng căn.Tiến sị Vi Văn An, Cần hết cốc phòng Đông Nam Á, Bảo tàng dân tộc học Việt Nam, hẩư chắc:

  "Tứ 3 pi lụ 5 pi pậu tẻo hết lẹ Xăng Khan chăn cải, mì bảt lườn slấy Mo, chẩu lườn hết pan lẹ nhằng khả tua mu nâng. Nhằng bại cần đảy slấy mo chỏi pỉnh hẩư đây lẻ pỉ noọng cọp cáy, lụ cọp chèn sle dự mu. Ăn pi khảu bươn 3 pửa bjoóc mạ phông lẻ pỉ noọng tẻo chắp xặp cúa cái sle hết lẹ Xăng Khan”.

  Lẹ Xăng Khan đạ chảo pền mòn đây pjòi tan mì cúa pỉ noọng cần Thái. Lẹ Xăng Khan nhằng chướng chắp đảy lai lẹ lọc, vạ lai tàng chiềng mì tẳm tởi ké. LẹXăng Khan cúa pỉ noọng cần Thái đạ đảy Bộ Văn hóa, Thể thao vạ Du lịch chỉn hẩư lẻ mòn pèng quỷ cúa tằng nặm mường khảu vằn 11 bươn 9 pi 2017./.

LỄ XĂNG KHAN CỦA DÂN TỘC THÁI Ở TỈNH NGHỆ AN

Xăng khan là một lễ hội mang đậm bản sắc văn hóa tâm linh và rất tiêu biểu trong đời sống văn hóa sinh hoạt của người Thái ở Miền tây xứ Nghệ. Người Thái tổ chức lễ hội này để cầu bình an, mạnh khỏe, báo đáp ân tình của những người làm nghề mo đối với cộng đồng, tạ ơn trời đất, các vị thần linh, tổ tiên.

Lễ Xăng Khan bắt nguồn từ nghi lễ cúng tổ tiên của thầy mo - người có khả năng giao tiếp với thần linh, là cầu nối giữa con người và thần linh. Người được thầy mo chữa khỏi bệnh tự nguyện làm lục mạy, hay lục niệng (con nuôi - con được bảo hộ) của thầy mo. Trước khi tổ chức lẽ Xăng Khan, thày mo phải chọn ngày tốt. Ông mo chính (còn gọi là ông mo 1) chủ trì bài cúng, dâng lễ vật dâng lên các vị tổ sư, thần linh, trời đất... Ngoài ông mo chính bao giờ cũng có 1 hoặc 2 mo phụ nhưng đầy đủ là 5 mo phụ. Các mo phụ học việc để sau này trở thành mo chính. Thày Mo Lừ Văn Xuân, xã Châu Hoàng, huyện Quỳ Châu, tỉnh Nghệ An, cho biết:

"Ông mo cứu chữa những người đau ốm yếu, bệnh tật. Khoẻ mạnh lại thì người được chữa khỏi làm lễ Xăng Khan. Ông mo theo tâm linh là người lên Trời cầu xin cho người dân trong bản, con cháu họ hàng, trai gái, trẻ già có sức khoẻ lao động. Hơn nữa những con thú trong rừng vật nuôi cũng khoẻ mạnh, mùa màng tươi tốt, bội thu. Ông mo có công giữ gìn sức khỏe cho dân bản. Các con người được ông mo cứu chữa người ta nói là xin làm con nuôi của ông mo”.

Lễ hội Xăng Khan diễn ra trong 1 ngày 1 đêm, tại gian nhà khách của gia đình ông mo và không gian mở là khu vực quanh nhà ông mo đó. Ngoài đồ cúng người ta còn sử dụng nhạc cụ, trống chiêng, biểu diễn văn nghệ. Đặc biệt, đồng bào dân tộc Thái dựng cây hoa thờ gọi là cây “xằng tang” (có nơi gọi là cây boọc mạy hay cây nêu). Cây này đặt chính giữa ngôi nhà của thày Mo, tựa như trục trung tâm của lễ hội Xăng Khan. Trên cây treo đầy những con thú được làm bằng lõi cây xằng tang, nhuộm đủ sắc màu. Khi thày mo hành lễ xong, con nuôi và dân bản cùng nhảy múa xung quanh cây này, cùng uống rượu cần và cầu chúc mọi điều tốt lành đến với mình, gia đình và bản làng. Ông Nguyễn Anh Tuấn, Giám đốc Trung tâm văn hoá truyền thông huyện Quỳ Châu, tỉnh Nghệ An, cho biết:

"Lễ hội Xăng Khan ngày càng phát triển thành một phong trào, tạo ngày cho ông mo tạ lễ. Lễ hội tương đối nhiều bước thực hiện và quá trình chuẩn bị rất công phu. Nhưng nếu lễ hội làm theo kiểu tái diễn hay là trình diễn thì mâm cúng gồm có thủ lợn, xôi nhiều màu, cá nước, trầu cau, hương, hoa, rượu… tất cả đều là đồ cúng tế mà thày mo yêu cầu. Nếu như tạ ơn cho các bậc tiền bối thì thày mo chuẩn bị đồ lễ còn lễ hội mà dân làm tạ ơn cho thày mo thì đồ lễ do dân làng chuẩn bị. Đặc biệt, lễ hội Xăng Khan thường làm trong nhà. Trước cây nêu có một vò rượu cần. Vò rượu cần để cho các thày Mo và con cháu cùng uống, nhảy múa hát ca xung quanh, cầu chúc may mắn cho nhau”.

Không ai nhớ chính xác lễ Xăng Khan có từ bao giờ mà chỉ biết lễ thường được các thày mo ở mỗi bản làng tổ chức hàng năm. Nghi lễ cúng có nhiều hình thức khác nhau, mỗi nghi lễ lại có một bài cúng là những trường ca, sử thi, truyền thuyết, truyện cổ tích bằng văn vần kể về hành trình khai bản, lập mường, những anh hùng dân tộc Thái, về cuộc sống của ông bà tổ tiên trên bầu trời, về các thày mo đã có công dạy cách bốc thuốc, chữa bệnh, cứu vớt chúng sinh. Tiến sĩ Vi Văn An, Trưởng phòng Đông Nam Á, Bảo tàng dân tộc học Việt Nam, cho biết:

  "Thông thường cứ 3 năm hoặc 5 năm người ta tổ chức lễ Xăng Khan rất lớn, thậm chí là ông Mo, ông chủ lễ phải mổ một con lợn. Còn những người được chữa khỏi bệnh thường là người ta góp gà, thậm chí góp tiền để mua lợn. Hàng năm vào tháng 3 khi có boọc mạ nở hoa mào gà, báo hiệu cho dịp người ta chuẩn bị tổ chức lễ Xăng Khan”.

  Lễ Xăng Khan gắn liền với sự hình thành và phát triển của dân tộc Thái, đã tạo ra bản sắc văn hóa riêng biệt không thể lẫn lộn với bất kỳ với một dân tộc nào. Lễ Xăng Khan còn bảo lưu được nhiều nghi lễ, trò diễn dân gian. Lễ Xăng Khan của người Thái đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia ngày 11 tháng 9 năm 2017./.