LẸ XO NGẦƯ BẠI MÒN ĐÂY MJẢC CÚA CẦN H’RÊ

Pỉ noọng cần H’rê slinh slổng phấn lai dú bại hoẹn pạng Tây cúa slảnh Quảng Ngãi (mì Sơn Hà, Ba Tơ, Minh Long, Trà Bồng) vạ hoẹn An Lão, slảnh Bình Định. Khảm lai tởi quá mà cà này cần H’re vận nhằng chướng chực đảy bại mòn đây pjòi cúa dân tộc lầu pện bại lẹ lọc chang pan xỉnh lẩu, hết phi slang, bại lẹ hội... chang tỉ mì lẹ nâng chang bại lẹ thư lai pổn slắc cúa cần Hrê tỉ lẻ Lẹ xo ngầư bại mòn xải sló, đây mjảc chang tởi slổng. Bài fiểt cúa Alăng Lợi PV Đài Cằm phuối VN.

Pửa chẩp bại mòn bấu đây chang tởi slổng lụ hết kin bấu đảy đây lẻ pỉ noọng cần H’re xường slì nghị thâng hết lẹ xo ngầư bại mòn xải sló, đây mjảc. Fiệc hết lẹ ngầư bại mòn đây mjảc xường slì đảy pỉ noọng hết chang slì nèn chiêng. Mái pện tói xáu pỉ noọng cần H’rê dú hoẹn Ba Tơ, slảnh Quảng Ngãi, lẹ xo ngầư bại mòn đây mjảc bấu chử đảy hết rèo slì mảu, rèo bươn, mì bảt ăn pi pỉ noọng hết pày nâng lụ 2 thâng 3 pi hết pày nâng, mì bảt hâng them, ngòi khảu tứng lườn mì ngần chèn, cúa cái sle hết. Nhoòng lẹ nẩy táng lườn táng hết: tỉ lẻ pửa chang lườn pậu chẩp bại toẹn bấu đây, lụ mì cần mẻn chếp, pền khẩy, pỉnh lả…lẻ pậu sẹ hết lẹ sle ngầư bại mòn xải sló, đây mảc. Lèo bảc Phạm Văn Thát dú xạ Ba Ngạc, hoẹn Ba Tơ, slảnh Quảng Ngãi: Lẹ xo ngầư bại mòn đây mjảc lẻ mòn đây pjòi mì tẳm hâng tởi cúa pỉ noọng cần H’re:

 “Lẹ xo ngầư bại mòn xải sló, đây mjảc nẩy lẻ pổn slắc táp tởi cúa cần Hrê. Sle ngầư ngoòng chang lườn sẹ chẩp đảy bại mòn đây mảc. Mái cạ lẹ hội nẩy táng lườn táng hết lụ tằng bản xày có hết lẻ pỉ noọng xày hưa chỏi căn. Nhoòng pửa có lẹ hội nẩy, noỏc chẩu lườn, lẻ pỉ noọng chang họ, chang bản xày toỏng cóp phấn cúa cái nâng.”

  Rèo cỏ lẻ cúa cần H’rê, lẹ nẩy lèo khả vài, noỏc bôm pài slớ cẩn mì tằng mu vạ cáy…Chang tỉ mì 2 tua bấu sliểu đảy lẻ: tua vài ( sle pài slấn phạ), tua mu (sle pài slấn đin) vạ bại tua cúa đai sle tải tàng pện: tua ma, tua cáy. Ké bản Phạm Văn Lâm, dú bản Lăng, xạ Ba Ngạc, hoẹn Ba Tơ hẩư cạ:

“Pỉ noọng cần H’re cạ, hết kin bấu đảy đây mjảc, chếp khẩy hâng vằn bấu đây lẻ nhoòng “Pỏ fạ- mẻ đin” bấu ngòi dỏm thâng; lụ “Pỏ fạ- mẻ đin” mẻn dác chắng bấu ngòi dỏm thâng tua cần.... Nhoòng pện, nèm cỏ lẻ cúa cần H’rê, pậu lèo hết lẹ pài “Pỏ fạ- mẻ đin” sle xo ngầư Đin-Fạ cụm cừa hẩư tởi slổng ỏn an, hết kin đây mjảc.”

Fiểc lưởc vằn sle hết lẹ lẻ đảy pỏ slay lưởc ngòi vằn tầư đây. Lẹ nẩy đảy hết chang 3 vằn: Vằn tải ết lẻ chắp sặp bại cúa cái vạ pây lẳp pỏ slay; vằn tải 2 lẻ hết lẹ pài slớ vạ vằn tải 3 lẻ xỉnh pỉ noọng xăn xích vạ pỉ noọng chang bản mà pjọm nả. Rèo pỉ noọng cần H’re cạ lẻ cảng mì lai pỉ noọng mà thâng lẻ cảng mì đảy lai mòn xải sló, pjòi đây. Ết lẻ cần tầu đú dám khảu lườn hạy cạ lẻ cần ké pi nhất bản lẻ chang lườn sẹ hẳm chẩp đảy lai mòn xải sló....

Lăng pửa hết lẹ pài dú noỏc coỏng lườn, pỉ noọng sẹ au nặm to khảu ăn tẩu lụ ăn thùng sle au mà lườn. Chang pửa tỉ mì hỏm cần nâng sẹ rèo chẩu lườn hết lẹ pây thâng hua đuây cúa tứng lườn, khửn heng xướng vạ tưởi lưởt tua cúa sle pài slớ khảu hua đuây cúa chẩu lườn tỉ sle ngầư hẩư chang lườn tỉ sẹ chập lai mòn đây mjảc..

Pửa hết lẹ pjọm, tằng bản sẹ mà pjọm nả dú lườn cúa cần hết lẹ sle xày căn kin tón kin van ún, kin lẩu cần vạ xày căn mủa hảt tức tổng, tức choong. Rèo áo Lê Cao Đỉnh, Phó Trưởng phòng Văn hóa, Thông tin họen Ba Tơ, slảnh Quảng Ngãi, Lẹ xo ngầư bại mòn ỏn an lẻ mòn đây pjòi táp tởi cúa cần H’rê. Lẹ hội nẩy lẻ táng lườn táng hết, vạ cà này cụng mì lai lườn nắm nhằng hết, nhoòng nắm mì chèn cúa. Bại pi xẩư nẩy, họen Ba Tơ đạ có hết tẻo kỉ lẹ hội thư bại pổn slắc táp tởi cúa cần H’rê, chang tỉ mì Lẹ hội xo ngầư bại mòn xải sló, đây mjảc:

“Nẩy lẻ lẹ hội thư pổn slắc táp tởi cúa cần Hre. Tẳm pửa pày thâng cà này lẹ hội nẩy lẻ táng lườn táng hết, mừa nả, hoẹn sẹ hết lẹ hội nẩy pền lẹ hội cúa hoẹn, sle có hết tẻo vạ chướng chắp au sle bại thình cúa đây pjòi cúa tỉ fuông sle mừa nả hết pền thình cúa khai hẩư khéc thâng lỉn liểu dương chồm./.”

LỄ CẦU MAY CỦA NGƯỜI H’RÊ

Đồng bào H’rê sinh sống, định cư chủ yếu ở các huyện miền Tây Quảng Ngãi (Sơn Hà, Ba Tơ, Minh Long, Trà Bồng) và huyện An Lão, tỉnh Bình Định. Quá trình tiếp biến văn hóa, người H’re hiện nay vẫn lưu giữ những nét văn hóa đặc trưng của dân tộc mình như: Cưới hỏi, ma chay, các lễ hội tâm linh, tín ngưỡng... Một trong những lễ hội tín ngưỡng đặc sắc của đồng bào Hrê là Lễ cầu may.  Bài viết của Alăng Lợi PV Đài TNVN.

Mỗi khi gặp những điều không như ý muốn trong cuộc sống, làm ăn không thuận lợi, hay gặp những điều xui rủi, người ta thường nghĩ đến việc cầu may. Việc cầu may thường tổ chức vào mỗi độ tết đến xuân về.

     Tuy nhiên, đối với đồng bào H’rê huyện Ba Tơ, tỉnh Quảng Ngãi, lễ cầu may không theo mùa, theo tháng, theo định kỳ mà bà con có thể tổ chức mỗi năm một lần hoặc 2, 3 năm một lần, có khi lâu hơn thế tuỳ thuộc vào hoàn cảnh, điều kiện của gia đình. Bởi lẽ việc tổ chức lễ cầu may của đồng bào H’rê chủ yếu mang tính cá lẻ từng hộ gia đình: Đó là mỗi khi gia đình gặp những chuyện không may mắn, xui rủi, mất mùa, ốm đau- dịch bệnh... thì tiến hành lễ cầu may. Theo ông Phạm Văn Thát ở xã Ba Ngạc, huyện Ba Tơ, tỉnh Quảng Ngãi: Lễ cầu may là nét văn hóa truyền thống lâu đời của đồng bào các dân tộc H’re:

 “Lễ cầu may là phong tục truyền thống của dân tộc Hrê. Mục đích là cầu mong những điều tốt đẹp đến với gia đình. Mặc dù lễ hội này có thể là từng gia đình tổ chức hay cả làng tổ chức thì nhưng lại mang tính cộng đồng. Vì khi tổ chức lễ này, ngoài gia chủ ra, thì họ hàng xóm giềng cũng có đóng góp mỗi người một ít.”

     Theo phong tục của người H’rê, lễ cầu may bắt buộc phải có đâm trâu, ngoài ra mâm cúng cần phải có những con vật cúng tế bao gồm: Lợn, gà... Trong đó, hai con vật chính: Trâu ( Cúng trời), Lợn (cúng đất) và một số con vật dẫn đường khác như chó, gà. Già Phạm Văn Lâm, thôn Lăng, xã Ba Ngạc, huyện Ba Tơ cho hay:

“Đồng bào quan niệm rằng, làm ăn xui rủi thất thoát, ốm đau bệnh tật triền miên hay bất cứ một chuyện gì xảy ra ngoài ý muốn là do “ông trời- bà đất” không quan tâm tới; hoặc do “ Ông trời- Bà đất” đói ăn nên dẫn đến con người bị bỏ quên.... Do đó, theo phong tục của đồng bào H’rê, họ phải cúng “Ông trời- Bà đất” để cầu xin Trời- Đất mang lại sự ấm no, cuộc sống yên ổn.”

Việc chọn ngày tháng tiến hành làm lễ cầu may do thầy cúng quyết định. Lễ cầu may của đồng bào H’rê thường kéo dài 3 ngày: Ngày thứ nhất để chuẩn bị lễ vật, đồ cúng và mời thầy cúng; Ngày thứ 2 tiền hành cúng tế và ngày thứ 3 mời họ hàng, xóm giềng đến dự để lấy hên. Theo quan niệm của đồng bào, người đến dự càng đông thì may mắn càng nhiều, đặc biệt người đầu tiên bước vào nhà nếu là người già nhất trong làng trong xã thì gia chủ  sẽ được may mắn hơn....

Sau khi làm thủ tục cúng ngoài sân xong, người Hrê sẽ lấy nước vào các vật đựng nước, thường là các quả bầu khô, bỏ vào gùi và gùi về nhà lấy phước. Trong khi đó một đoàn người sẽ theo người chủ lễ đi đến cầu thang từng nhà, hát cầu cúng và rưới tiết con vật tế vào chân cầu thang để cầu may cho gia chủ..

Kết thúc nghi lễ, cả làng tập trung về nhà chủ để ăn tiệc, uống rượu cần và nhảy múa trong không khí của lễ hội với âm vang cồng chiêng. Theo ông Lê Cao Đỉnh, Phó Trưởng phòng Văn hóa, Thông tin huyện Ba Tơ, tỉnh Quảng Ngãi, Lễ cầu may là nét văn hóa truyền thống của dân tộc H’rê. Lễ hội này mang tính cá lẻ từng hộ gia đình và có phần mai một dần bởi nhiều gia đình không có điều kiện tổ chức. Những năm gần đây, huyện Ba Tơ đã phục dựng lại một số lễ hội mang đậm nét văn hóa truyền thống của đồng bào H’rê, trong đó có Lễ hội cầu may:

“Đây là lễ hội  mang nét độc đáo văn hóa truyền thống của đồng bào Hre. Xưa nay lễ hội này chỉ mang tính từng hộ gia đình, sắp tới, huyện sẽ nâng cấp lễ hội này thành lễ hội cấp huyện nhằm để phục dựng lại, bảo tồn và khai thác làm sản phẩm du lịch của địa phương./.”