Pỉ noọng cần Cơ Tu mì lai dú bại búng khau phja slảnh Quảng Nam, Thừa Thiên - Huế vạ pạng tây thành phố Đà Nẵng. Pửa miều mảu đạ slu củ pjọm, khẩu bắp đạ đảy thác hảo au khửn các, lẻ pỉ noọng xày tả thiêng dú rẩy mà bản sle kin nèn. Chang slì lẳp pi mấư, pỉ noọng cần Cơ Tu mì lai tàng dưởng lỉn liểu vạ lai lẹ lọc thư bại mòn đây pjòi cúa dân tộc.

R’dáo lẻ lẹ lọc pây dương căn chựa pá mé xáu lủc nhình lụ pỉ noọng chài xáu pỉ nhình, noọng a đạ pây au phua quây. Pỉ noọng Cơ Tu xường slì pây R’dáo khảu bại vằn nèn….Pửa mọi mòn đạ chắp sặp đây đo, pá mé, lụ pỉ noọng chài pây thâng lườn lủc nhình lụ thâng lườn pỉ nhình, noọng a hạy cạ xẩư lẻ pây pửa pài đăm, nhằng quây lẻ pây tứ nâư chạu…. Bảc Cơlâu Bhlao dú bản Voòng, xạ piên chái Tr’hy, họen Tây Giang, slảnh Quảng Nam hẩư chắc, lủc nhình cúa bảc au phua dú tó bản nhoòng pện pài đăm bảc chắng pây r’dáo.

“Khỏi pì 2 tua lủc nhình xày au phua dú xẩư lườn nhoòng pện tó ngải. Pi tầư tó pây, nhoòng nẩy lẻ ăn lẹ lọc tẳm pửa cần ké tặt chảo mà sle phuối khửn slim slẩy cáp căn kiu slẳt chựa 2 lườn xăn cha. Mái cạ pi tỉ hết kin đảy lụ bấu tó lèo pây, lầu thư lèo kỉ boóc khẩu lam, kỉ ăn xáy cáy, kỉ piếng phải lài sli tó đảy. Nhằng pi tầư hết kin đảy, mì lai cúa cái lẻ thư pây lai”.

R'dáo cúa cần Cơ Tu mì tẳm hâng tởi, hẩư hăn đảy slim slẩy slương điếp, cáp căn kiu slẳt cúa pỉ noọng tói xáu xăn cha, xáu lủc nhình, pỉ nhình, noọng a cúa lầu. Lẹ R'dáo xường slì ngòi khảu tứng lườn, lườn tầư mì lai cúa cái lẻ ăn pi pây 2 pày, lườn khỏ lẻ ăn pi pây pày nâng. Mọi pày pây R'dáo, lườn lùa xày chắp xặp bại cúa cái tồng chang pan xỉnh lẩu cúa cần Cơ Tu, tọ R'dáo nắm hết cải tồng pửa xỉnh lẩu. Cón pửa pây lẻ lườn lùa lèo chắp xặp bôm khẩu nẩng nâng, khẩu lam, pết, cáy, nổc, pja, cốp…, noỏc mà nhằng mì slửa, mì slửn, piếng phải lài sli hẩư lủc nhình lụ pỉ nhình, noọng a. Đảy pá mé, bại noọng khủ, noọng lùa R’dáo, ché Cơ lâu Hoa, lủc nhình cúa bảc Cơ lâu Bhlao cạ pện nẩy:

“Khỏi pây au phua đảy tềnh 10 pi lẻ tó cặn tỉ pày pá mé vạ bại noọng khủ mà thâng dương. Hạy cạ pi nâng nắm hết lẹ nẩy, khỏi lẻ lủc nhình pây au phua tó hăn đăng phết, tồng cạ lườn lầu nắm nhằng ngòi dỏm thâng. Vằn nẩy tó tồng ăn pi, pá, mé vạ bại noọng tó pây R’dáo vạ thư rèo khẩu lam, khẩu nẩng, pết, cáy, pja khuổi mà thâng dương khỏi vạ lườn khươi. Tỉ lẻ slim slẩy slương điếp, ngòi dỏm đây cúa lườn khỏi tói xáu khỏi vạ lườn khươi khảm pi mấư lẻ 2 lườn xăn cha sẹ cảng cáp căn kiu slẳt”.

Tói xáu cần Cơ Tu, bại fiểc hết, bại lẹ loọc xày cáp xáu phuối lý vạ hảt lý. Lăng pửa lườn lùa mà thâng lườn khươi lẻ lườn khươi xỉnh pỉ noọng chang họ mà lườn lầu sle xày căn kin tón khẩu, kin bại thình cúa đảy lườn lùa thư mà rèo. Bảc Alăng Bhlaanh, lẻ cần thẻ nả hẩư bưởng lườn khươi hẩư cạ:

“Sle nhỉn bại cúa đảy lườn lùa thư mà sle kin vạ ăn lẻ nèm cỏ lẻ cúa cần Cơ Tu boong khỏi, lườn khươi cụng au nựa mu, nựa mò, nựa bại tua cúa 4 kha mà hết phjắc sle lẳp lườn lùa. Nèm lẹ cúa cần Cơ Tu, nắm tan pửa pây R’dáo, lườn khươi pửa nẳng tó bôm xáu lườn lùa lẻ nọi kin thình phjắc lầu au mà xẻo hẩư lườn lùa kin, lườn lùa tó pện nẩy. Nèm cần ké cạ, pửa kin thình cúa lầu thư pây rèo bấu táng lăng lầu tẻo thư cúa hòi mà lườn, fạ sẹ hết tốm ăn lườn”.

Mì bại cằm phuối lý, hảt lý cụng mì cốc co tứ tón kin tỉ, pỉ noọng lượn tó pác căn, cần hâư chắc lẻ pjá cằm, nhằng cần hâư nắm chắc lẻ nẳng tỉnh….

Pửa cừn đạ lả, fạ cảng dên cụng lẻ pửa pỉ noọng pây mừa. Pá mé cúa mẻ lùa lẻ dú nòn quá cẳm nhằng pỉ chài, noọng khủ, bại lùng bại áo dú nòn lụ pây mừa tó đảy. Mọi pày lườn lùa pây R'dáo tan nòn dú cẳm nâng, nâư lăng lườn khươi au fấn nựa nhằng tẻo vạ bại cúa cái hòi tháp lẻ au khảu ăn ngọm cúa lườn nhình pây. Pện nẩy lẻ, slì pây R'dáo cúa pi nâng đạ hết pjọm, pỉ noọng hăn đang cần tồng cạ đảy nẩư vạ lườn khươi, lườn lùa vằn cảng cáp căn kiu slẳt./.

MÙA R’DÁO CỦA ĐỒNG BÀO CƠ TU

Đồng bào Cơ Tu sống ở khu vực miền núi các tỉnh Quảng Nam, Thừa Thiên - Huế và phía tây thành phố Đà Nẵng. Khi công việc nương rẫy tạm xong, ngô thóc đã được phơi khô cất vào nhà kho, mọi người đều rời ngôi nhà rẫy trong rừng xa trở về làng chuẩn bị đón Tết. Mừng xuân mới, đồng bào Cơ Tu có nhiều hoạt động vui chơi mang đậm bản sắc dân tộc.

R’dáo là một tục thăm hỏi giữa cha mẹ hoặc anh, em trai với con gái hoặc chị, em gái đã đi lấy chồng; đặc biệt là con gái, hoặc chị, em gái lấy chồng xa. Bà con Cơ Tu thường tổ chức đi R’dáo vào những ngày Tết….Khi mọi thứ đã chuẩn bị xong, cha mẹ hoặc anh, em trai đi đến nhà con gái hoặc chị, em gái nếu gần thì đi vào buổi chiều, còn xa thì đi vào sáng sớm…. Ông Cơlâu Bhlao ở thôn Voòng, xã biên giới Tr’hy, huyện Tây Giang, tỉnh Quảng Nam cho biết, con gái của ông lấy chồng cùng thôn nên đi r’dáo chiều nay mới bắt đầu.

“Tôi có 2 đứa con gái đều lấy chồng gần nên cũng khỏe. Năm nào cũng phải đi, vì đây là tục từ ông cha xưa để thể hiện tình cảm, sự quan tâm, sự gắn chặt giữa hai nhà thông gia. Cho dù năm đó làm ăn không được nhưng cũng phải đi, dù mang theo vài ống cơm lam, vài quả trứng gà, vịt, vài tấm thổ cẩm cũng được. Còn năm nào khá thì mang nhiều hơn, đầy đủ hơn”

R'dáo của dân tộc Cơ Tu có từ lâu đời, thể hiện tình cảm sâu đậm của đồng bào đối với họ hàng thân thuộc. R'dáo thường đi kèm với điều kiện kinh tế của mỗi gia đình. Nhà có điều kiện thì một năm đi hai lần, nhà nghèo thì đi một lần. Mỗi lần đi R'dáo, nhà gái phải chuẩn bị lễ vật như một lễ cưới của người Cơ Tu, nhưng R'dáo không lớn và không phô trương như đám cưới. Trước khi đi, nhà gái phải chuẩn bị xôi, cơm lam, gà, vịt, chim chóc, cá, ếch… nói chung là những con vật không chân và hai chân, ngoài ra còn có váy áo, tấm tút (trang phục thổ cẩm) cho con hoặc chị, em gái. Được bố mẹ, các em trai, em dâu R’dáo, chị Cơ lâu Hoa, con gái của ông Cơ lâu Bhlao thực sự xúc động:

“Tôi đi lấy chồng hơn 10 năm cũng ngần ây lần ba mẹ và các cậu đến thăm. Giả sử một năm mà không thực hiện tục này, riêng bản thân con gái đi lấy chồng cảm thấy rất tủi thân, giống như bị bỏ rơi. Hôm nay cũng như mọi năm, ba, mẹ và các cậu cũng đi R’dáo và mang cơm lam, xôi, gà vịt, cá suối đến thăm tôi và gia đình chồng. Đó là sự quan tâm, chăm sóc của phía gia đình tôi dành cho tôi và nhà chồng sang một năm mới tình thông gia bền chặt hơn”.

Đối với người Cơ Tu, các hoạt động đều gắn với nghệ thuật nói lý và hát lý. Sau khi nhà gái đến nhà trai thì nhà trai mời họ hàng thân thích về nhà mình quây quần bên mâm rượu, đồ ăn do nhà gái đem qua. Trong lúc tiếp đãi khách nhà trai, nhà gái không bao giờ lấy hết những thứ mình đem đến mà để lại nửa phần cho con gái hoặc chị, em gái để chia cho cha mẹ chồng. Ông Alăng Bhlaanh, đại diện bên nhà trai được bên nhà gái đến thăm, bộc bạch:

“Để đáp lại tình cảm của khách (nhà gái), theo tục của người Cơ Tu chúng tôi, chủ nhà cũng đem thịt heo, thịt bò, nói chung con vật đủ bốn chân đãi nhà gái. Theo tục người Cơ Tu, không chỉ lúc R’dáo, nhà trai khi đang ngồi cùng mâm ít khi ăn thịt mà mình đãi nhà gái, nhà gái cũng vậy. Theo quan niệm, khi ăn thứ của mình đem đi chẳng khác nào đem về lại nhà mình, trời sẽ làm đỗ căn nhà”.

 Có những câu nói lý,  hát lý cũng được bắt nguồn từ mâm rượu ấy, mọi người đối đáp với nhau, ai hiểu được thì trả lời, còn không thì ngồi nghe hát….

Đêm đã về khuya, khi cái giá lạnh của núi rừng bắt đầu len lỏi vào da thịt thì cũng là lúc mọi người đứng dậy ra về với lời chào thân thiết. Những người thân ruột thịt, như mẹ, cha của con dâu ở lại ngủ qua đêm, còn anh, em trai, chú bác ngủ cũng được, không ngủ lại cũng không sao. Thường thì nhà gái đi R'dáo chỉ ở qua một đêm, sáng sớm nhà trai đem phần thịt heo còn lại và các thứ đồ cần cho thì bỏ vào chiếc gùi của phụ nữ. Như vậy, mùa R'dáo (thăm hỏi) của một năm đã hoàn tất, mọi người như nhẹ nhàng trong lòng và tình cảm nhà trai, nhà gái càng thêm thân thiết, không bị phai mờ./.