Trình tường – cách ứng xử tuyệt vời với môi trường tự nhiên

Ngôi nhà hình nấm đẹp như cổ tích. Ảnh: laocaionline

Mặt trời nhô lên khỏi rặng núi, mây tan, những ngôi nhà hệt như những cây nấm khổng lồ nằm thoai thoải bên sườn núi dần hiện ra, khiến cho ta ngỡ như lạc vào ngôi làng cổ tích. 

Sống trên vùng núi đá có độ cao trên 2000m, nơi đây quanh năm giá rét và mây mù nhiều hơn nắng nên người Hà Nhì làm những ngôi nhà bằng đất, tường dày vài gang tay để chống lại mùa đông lạnh buốt. 

Nếu như nhà của người Hà Nhì ở Lai Châu thường có tường mái thấp, có hàng hiên phía trước, bên trong nhà chia làm hai phần, nửa trong ngăn ra từng buồng làm nơi sinh hoạt của gia đình, nửa ngoài dành để tiếp khách, thì ngôi nhà trình tường của người Hà Nhì Đen ở huyện Bát Xát, tỉnh Lào Cai, lại có kết cấu khác. Chúng thường được đắp tường cao, mái dốc và ngắn, không hiên, chỉ có một cửa ra vào. Bên trong ngôi nhà lại có một lớp tường thứ hai cũng dày như bức tường ngoài, có tác dụng chống rét và phòng thủ.

TS Trần Hữu Sơn, nguyên Giám đốc sở Văn hóa Thể thao & Du lịch tỉnh Lào Cai, cho hay, trình tường là cách ứng xử tuyệt vời với môi trường tự nhiên của người Hà Nhì:

“Nhà người Hà Nhì hình vuông nhưng nhìn tương tự như hình tròn vì toàn bộ 4 bức tường trước kia đều có lỗ châu mai, cho nên nhà người Hà Nhì gần như một pháo đài. Tường trình có tác dụng như một khu vực phòng thủ, nhưng quan trọng hơn đấy là một thế ứng xử vì môi trường của nhà người Hà Nhì Đen luôn ẩm, và độ ẩm cao, sương mù nhiều cho nên người Hà Nhì phải đắp tường như vậy để làm sao đồ vật trong nhà không bị ẩm mốc và không được rét, nhưng mùa hè lại mát”.

Mái rêu xanh với tuổi thọ đến trăm năm. Ảnh: laocaionline

Làm nhà, người Hà Nhì không lấy gỗ mùa mưa

Con trai Hà Nhì hầu hết đều biết trình tường, làm nhà. Những ngôi nhà trình tường bằng đất nên chỉ mùa khô, tầm tháng 8 đến tháng 12 âm lịch người ta mới làm. Ngôi nhà của gia đình anh Lý Dì Go, ở thôn Kim Chu Phìn 1, xã Nậm Pung, trình được 8 năm nay.

Đặc điểm của ngôi nhà dân tộc Hà Nhì là trình tường rất dày. Ở trong không phải chỉ đất, mà xếp thêm đá cho chắc, dễ khô. Làm nhà là một việc hệ trọng của đời người, vì thế mọi khâu đều được họ chuẩn bị chu đáo. Như việc chọn gỗ làm nhà, phải chuẩn bị trước đó hàng tháng trời, đi lấy gỗ người ta cũng phải chọn ngày, xem tháng. 

“Khi chọn gỗ làm nhà người ta cũng phải kiêng kỵ. Người ta không được lấy gỗ vào mùa mưa. Phải lấy gỗ vào mùa khô. Và lấy cái gỗ đấy người ta cũng phải xem. Hôm đấy, đi gặp con rắn hoặc gặp những điều không lành thì người ta không đi. Nếu đi, bao giờ người ta cũng phải chọn. Ví dụ, chọn cây gỗ chủ phải là người trưởng họ hoặc người có uy tín người ta mới được chặt cái cây đấy để đem về. Cũng có vùng, người ta đưa ông cậu đi chặt về” – TS Trần Hữu Sơn cho hay.

Những cây bị sét đánh cũng không được người Hà Nhì Đen chọn lấy gỗ làm nhà. Anh Lý Mờ Xá, ở thôn Kim Chu Phìn 2, xã Nậm Pung, giải thích: “Thường họ đi chọn vào ngày 2 – 3 tháng 2, bắt đầu họ đi tìm gỗ để làm nhà. Họ bảo những ngày đó là những ngày tốt. Những cái gỗ bị sâu hại không lấy, bị sét đánh cũng không lấy mặc dù gỗ đẹp đến đâu. Mình lấy gỗ đó làm nhà thì sau này đi đâu cũng gặp nhiều thiệt hại”.

Lâm Thanh/VOV4