Đhị Việt Nam, đh’mâl cr’ooh buôn vaih prang c’moo, n’đhang vêy cr’đơơng k’rong bâc ooy hân noo ha ot, ha pruôt. Apêê chuyên gia p’rơơt, cr’chăl bhrơợng cr’ay đh’mâl buôn moot ooy cr’chăl c’xêê 2 tươc 4 lâng c’xêê 9 lâng 10 zâp c’moo. Đh’mâl doó buôn ngân lâng đơơh u dưah coh cr’chăl 2 - 7 t’ngay. N’đhơ cơnh đêêc, cr’ay buôn dưr ngân căh câ chêêt bil coh c’bhuh ma nưih cơnh ruuh c’moo tơợ 65 năc a têh, p’niên k’tứi, pân đil xooc ăt achăc k’đhap, apêê ngai vêy cr’ay coh a chăc l’lăm…

1. Đợ apêê ngai buôn crêê dưr ngân

N’đhơ đhơ ngai công buôn crêê ca ay đh’mâl cr’ooh, n’đhơ năc apêê bhreh k’rơ a bhlâng, doó âi ting ca ay râu lơơng. Apêê cr’đơơng ngân tu cr’ay đh’mâl bhrợ t’vaih công buôn vaih coh zâp ngai, tơợ p’niên k’tứi tươc ga rứa t’ha, pa bhlâng năc apêê c’bhuh cơnh đâu:

P’niên pr’ang lâng p’niên n’dup 2 c’moo: P’niên k’tứi căh âi vaih zâp c’bhuh zêl cr’ay pr’luh, a chăc arang dzợ đhur nhum tu cơnh đêêc đhr’năng mă zêl virus đh’mâl căh vêy.

Ma nưih t’cooh lâh 65 c’moo: Tu cr’chăl đhur t’cooh đơơh, c’bhuh c’rơ zêl cr’ay công xiêr đhur tu cơnh đêêc đhr’năng zêl apêê cr’đơơng âng virus đh’mâl công đhur. Pa bhlâng, apêê t’cooh buôn crêê cr’đơơng ting apêê cr’ay n’lơơng, tu cơnh đêêc đhr’năng crêê ca ay đh’mâl dal lâh lâng cr’đơơng ngân công dal.

Apêê ngai crêê cr’ay cơnh da dul, c’lâng a ham, tiểu đường, a ná k’hươn, ca ay p’lêê hoọng, cr’ay thần kinh…

Apêê c’rơ zêl pr’luh cr’ay đhur ba bi cơnh apêê ngai xooc đươi z’nươu ức chế  miễn dịch, pân đil xooc ăt k’đhap.

2. Cr’đơơng ngân âng cr’ay đh’mâl buôn lum

Pa zêng apêê ngai crêê ca ay đh’mâl buôn dưah xang bơr pêê t’ngay tươc n’dup bơr tuần, muy bơr ngai buôn cr’đơơng ngân tu ca ay đh’mâl. Đợ cr’đơơng ngân n’nâu buôn bhrợ cr’pân tươc ma mông ma meh âng đha nuôr.

Bhih ra ruuh lâng c’târ

Bhih ra ruuh moh lâng c’târ buôn dưr vaih bêl virus đh’mâl đươi dua c’bhuh zêl cr’ay đhur đoọng moot cha tế bào niêm mạc. Đhr’năng bhih ra ruuh bhrợ vaih c’leh ghit cơnh hooi đh’mâl, đêệng moh, hooi đh’mâl rơơc căh câ t’viêng, k’ooh lâng xơợng k’ay coh bran măt.

Eh phế quản

Virus đh’mâl bêl moot ooy achăc đhị boop, moh lâng trơơi boọ đhị c’lâng pr’hơơm năc moh, ra ruuh, mr’loọng lâng thanh quản. N’đhơ cơnh đêêc bêl u trơơi tươc c’lâng pr’hơơm tươc xooh, khí quản lâng phế quản bhrợ cr’ay eh phế quản.

Bêl lum c’leh eh phế quản tu virus đh’mâl bhrợ t’vaih, ma nưih ca ay buôn dưr c’leh k’ooh vêy đh’mâl, k’đhap p’hơơm lâng p’hơơm k’jo k’jêê. K’ooh tu eh phế quản buôn vaih đanh, vêy bêl tươc 3 tuần.

Eh xooh

Virus dh’mâl buôn dưr vaih bhih eh thứ cấp cơnh eh xooh.

Eh xooh dưr vaih bêl c’rơ zêl cr’ay âng a chăc đhur, bhrợ ha virus đh’mâl đơơh trơơi đhộ moot c’lâng pr’hơơm âng ma nưih ca ay, bhrợ đhr’năng bhih xooh, bhrợ ha xooh eh.

Apêê c’leh âng eh xooh năc buôn vaih pa zêng k’ooh vêy đh’mâl rơơc căh câ t’viêng, k’hiir, ca ay đha đhưa bêl k’ooh căh câ p’hơơm, ga lêêh k’bao, k’dhap p’hơơm (bâc bêl năc p’hơơm lâng máy), k’rong bâc đh’mâl p’nung coh xooh căh câ vaih c’cọ griing coh xooh. Apêê c’leh buôn năl bhlâng âng eh xooh năc cr’đơơng lâng kiêng ki tă lâng pa zruôh coh muy bơr ngai.

Eh n’toọng da dul

Bêl virus đh’mâl moot ooy a chăc, apêê buôn moot tươc n’toọng da dul, bhrợ eh lâng chêêt tế bào lêệ da dum đhêêng coh bơr pêê giờ. Bêl đâu, cr’đơơng buôn căh bơơn n’leh vaih râu rí, đợ tươc bêl u ngân, lêệ da dul dưr eh.

Coh bâc đhr’năng, eh lêệ da dul buôn bơơn năl đhị apêê c’leh cơnh k’hiir ngân, ga lêêh k’bao, ca ay acọ, hooi đac măt, hooi đh’mâl, pa zruôh, môp boop lâng k’đhap p’hơơm. Xang 1- 2 t’ngay, đhr’năng k’đhap p’hơơm buôn dưr ngân đh’rưah lâng apêê c’leh coh zr’lụ đha đhưa xơợng cơnh đhưưng cha gâr, ca ay đha đhưa lâng cr’hic zr’lụ loom.

Ca ay abôc

Coh bâc đhr’năng pr’hăt lum virus dh’mâl buôn bhrợ ca ay abôc, cr’đơơng tươc đhr’năng nân năl âng ma nưih ca ay đhị apêê c’leh cơnh căh pa bhriêl, buôn va havil, cr’đơơng tươc juch. Bâc bêl, đợ cr’đơơng n’nâu buôn cr’đơơng tươc ca ay abôc lâng khuch goo.

Đhur coh cr’loọng c’bhuh loom luônh

Virus xang bêl moot ooy a chăc a rang buôn tuh ooy apêê tế bào lêệ da dul, bhrợ chêêt apêê tế bào n’nâu, bhrợ bhih eh, bhrợ ha da dul đhur bhrợ đơơng aham tươc apêê n’lơơng cơnh loom, p’lêê hoọng, abôc,… Tơợ đêêc bhrợ đhur apêê c’bhuh loom luônh n’lơơng lâng vêy đhr’năng bhrợ căh ma mông.

Nhiễm trùng aham

Nhiễm trùng aham dưr vaih đhr’năng viêm nhiễm l’lăm đêêc trơơi boọ ting dây chuyên lươt prang a chăc. Nâu đoo năc c’leh ting cr’đơơng đợ c’leh âng a chăc dưr vaih cơnh lâng apêê nhiễm trùng, vêy cr’đơơng bhrợ cr’pân tươc ma mông ma nưih cr’ay.

C’leh n’nâu buôn tơơp cr’đơơng tươc xooh, xang n’năc buôn tươc c’lâng đhó, n’căr lâng c’lâng n’jeh luônh. Ha dang căh đơơh bơơn năl lâng zư pa dưah loon đơơh, nhiễm trùng aham buôn đơơh bhrợ apêê bhih eh mô, đhur ngân apêê c’bhuh n’lơơng lâng chêêt bil./.

NHỮNG BIẾN CHỨNG NGUY HIỂM CỦA BỆNH CÚM MÙA

Cúm mùa là bệnh truyền nhiễm đường hô hấp cấp tính, do Influenza virus lây nhiễm vào mũi, họng và phổi. Tại Việt Nam, cúm mùa thường lưu hành quanh năm, nhưng có xu hướng tập trung vào mùa đông, xuân. Các chuyên gia cảnh báo, đỉnh điểm mùa cúm có thể rơi vào khoảng tháng 2 đến 4 và tháng 9 và 10 hằng năm. Cúm mùa thường diễn biến nhẹ và hồi phục trong vòng 2-7 ngày. Tuy nhiên, bệnh có thể gây biến chứng hoặc tử vong ở nhóm người nguy cơ cao, như người từ 65 tuổi trở lên, trẻ nhỏ, phụ nữ mang thai, người có bệnh lý nền...

1. Những ai dễ bị biến chứng?

Bất kể ai cũng có thể bị mắc cúm mùa, ngay cả những đối tượng khỏe mạnh, chưa từng có tiền sử mắc các bệnh mãn tính. Các biến chứng nghiêm trọng do cúm mùa gây ra cũng có thể xảy ra ở mọi đối tượng, từ trẻ em đến người lớn, đặc biệt ở nhóm đối tượng sau:

Trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ dưới 2 tuổi: Trẻ em chưa thiết lập đầy đủ hệ thống miễn dịch, cơ thể còn yếu nên khả năng chống lại virus cúm kém.

Người già trên 65 tuổi: Do quá trình lão hóa mạnh mẽ, hệ thống miễn dịch kém nên khả năng chống lại các tác động của virus cúm kém hơn. Đặc biệt, người già thường mắc kèm theo các bệnh nền khác, nên nguy cơ mắc cúm cao hơn và biến chứng nặng hơn.

Các đối tượng mắc bệnh mãn tính, như tim mạch, tiểu đường, hen suyễn, rối loạn máu, bệnh thận mãn tính, đái tháo đường, bệnh thần kinh… khi mắc cúm có thể biến chứng cao.

Các đối tượng bị suy giảm hệ miễn dịch như bệnh nhân đang dùng thuốc ức chế hệ miễn dịch, phụ nữ đang mang thai.

2. Biến chứng bệnh cúm mùa thường gặp:

Hầu hết những người bị cúm mùa sẽ hồi phục sau vài ngày đến dưới hai tuần, một số người có thể bị biến chứng do cúm. Những biến chứng này có thể đe dọa đến tính mạng và dẫn đến tử vong.

Nhiễm trùng xoang và tai

Nhiễm trùng xoang và tai có thể xảy ra khi virus cúm lợi dụng hệ thống miễn dịch suy yếu để tấn công các tế bào niêm mạc. Tình trạng nhiễm trùng xoang gây ra các triệu chứng rõ rệt như chảy nước mũi, nghẹt mũi, chảy nước mũi màu vàng hoặc xanh, ho và cảm giác khó chịu bên dưới khuôn mặt. 

Viêm phế quản

Virus cúm khi xâm nhập vào cơ thể qua đường miệng hoặc mũi và lây nhiễm đường hô hấp trên khoang mũi, xoang, họng và thanh quản. Nhưng khi nó lan đến đường hô hấp dẫn đến phổi, khí quản và phế quản gây bệnh viêm phế quản.

Khi gặp biến chứng viêm phế quản do virus cúm gây ra, người bệnh sẽ xuất hiện các triệu chứng bất thường như ho ra chất nhầy, khó thở và thở khò khè. Ho do viêm phế quản thường kéo dài, có khi đến đến 3 tuần.

Viêm phổi

Virus cúm có thể gây ra các nhiễm trùng thứ cấp như viêm phổi.

Viêm phổi xảy ra khi hệ miễn dịch của cơ thể bị suy giảm, khiến virus cúm nhanh chóng lây lan sâu hơn vào đường thở của người bệnh, gây ra tình trạng nhiễm trùng phổi, khiến phổi bị nhiễm trùng.

Các triệu chứng của viêm phổi có thể bao gồm ho ra chất nhầy màu vàng hoặc xanh lá cây, sốt cao, đau tức ngực khi ho hoặc thở, mệt mỏi, khó thở (đôi khi cần hỗ trợ thở qua máy thở), tích tụ chất lỏng quanh phổi hoặc áp xe trong phổi. Các triệu chứng hô hấp đặc trưng của viêm phổi cũng có thể đi kèm với buồn nôn và/hoặc tiêu chảy ở một số người. 

Viêm cơ tim

Khi virus cúm xâm nhập vào cơ thể, chúng có thể tấn công trực tiếp vào cơ tim, gây viêm nhiễm và làm chết tế bào cơ tim trong vài giờ sau. Lúc này, biến chứng có thể không biểu hiện thành triệu chứng điển hình mà diễn biến âm thầm, cho đến khi biến chứng trở nên nghiêm trọng, phì đại cơ tim.

Trong nhiều trường hợp, viêm cơ tim sẽ biểu hiện thông qua các triệu chứng điển hình như như sốt cao, mỏi cơ, đau nhức đầu, chảy nước mắt, chảy nước mũi, tiêu chảy, kén ăn và khó thở. Sau 1-2 ngày, tình trạng khó thở sẽ tăng lên cùng với các biểu hiện bất thường hơn ở vùng ngực như đánh trống ngực, đau ngực và đau tức vùng gan. 

Viêm não  

Trong những trường hợp hiếm gặp virus cúm có thể gây viêm não, ảnh hưởng đến khả năng nhận thức của người bệnh thông qua các triệu chứng như kém tỉnh táo, mất tập trung, suy giảm khả năng ghi nhớ và thậm chí mất kiểm soát một số cơ nhất định, dẫn đến co giật. Đôi khi, những biến chứng này có thể dẫn đến tổn thương não vĩnh viễn và tàn tật. 

Suy đa tạng

Virus cúm sau khi xâm nhập vào cơ thể có thể tấn công trực tiếp vào các tế bào cơ tim, làm chết các tế bào này, gây ra viêm nhiễm, khiến tim mất khả năng tuần hoàn cung cấp máu cho các bộ phận khác của cơ thể như gan, thận, não,… Từ đó gây suy đa cơ quan và có nguy cơ cao gây tử vong. 

Nhiễm trùng huyết

Nhiễm trùng huyết diễn ra khi tình trạng viêm nhiễm trước đó lây lan theo dây chuyền đi khắp cơ thể. Đây là biến chứng mang theo những triệu chứng cực đoan của cơ thể phản ứng lại với các nhân tố nhiễm trùng, có nguy cơ cao đe dọa đến tính mạng người bệnh.

Biến chứng này thường bắt đầu ảnh hưởng tới phổi, sau đó là đường tiết niệu, da và đường tiêu hóa. Nếu không được sớm phát hiện và điều trị kịp thời, nhiễm trùng huyết có thể nhanh chóng gây ra các tổn thương mô, suy cơ quan trầm trọng và tử vong./.